КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
бодным, і гаспадары над ім не людзі, а багі, якія ведаюць усе патрэбы людзей, таму што жывуць побач. Нельга ад іх адмаўляцца, як і ад зямлі, на якой вырас! Як і ад праўды. Няхай забіваюць, сабакі, усё роўна пакаяння не дачакаюцца!» Раптам перасталі сыпацца ўдары, Тады нясцерпна, нібыта трапіў у бочку з расолам, забалела спіна. Ён са стогнам узняў галаву. I здалося, што трызніць: знаёмы прыгожы твар перад ім. Праз туман гадоў і сетку тонкіх маршчын — вялізныя цёмныя вочы, тонкі прамы hoc. А вышэй — чорны клабук з тонкай белаю аздобаю вакол. Манашка... Яна схіляецца перад ім, нешта гаворыць. Ён не чуе — глядзіць на яе, уздымаецца. I раптам млеюць рукі. I небыццё, як ранішні белы туман... Паволыіа вяртаецца прытомнасць. Цёплы хлебны дух шыбае ў нос, як моцная брага. Ён ляжыць на нечым мяккім, галава павярнулася набок, і ён бачыць кавалак чорнай сукенкі і сухія белыя жаночыя рукі. Ён хоча ўспомніць, што здарылася з ім, і намагаецца падняцца. Але са стогнам падае тварам на лаву. А зверху голас — уладны, рэзкі: — Нашто ўпарцішся ў веры сваёй паганскай? He будзе душы тваёй спакою пасля смерці. Яго нібы ўкалолі. Застагнаўшы, павярнуўся на бок. Прашаптаў: — He самі людзі прынялі хрысціянства. Агнём і мячом іх хрысцілі, і цяпер царкве тваёй кроў патрэбна. А я свабодным хачу быць. Нашто прымушаць верыць у тое, што ненавідзіш? — Ненавідзець праваслаўную царкву? Што было тут, пакуль не прыйшло хрысціянства? Hi навукі, ні граматы, ні слова напісанага. А слова было на пачатку ўсяго. Яно раней чалавека з’явілася. — Затое за яго цяпер і б’юць людзі адзін аднаго. Усё даруюць бліжняму: і калі жонку чужую зняс- лавіць, і клятву сваю парушыць, а за слова — пе даруюць. Асабліва калі яно супраць вяльможных людзей, ды і праўда ў ім. — Усё гэта марпасць. Твая крыўда, твая ўпартасць. — Яны — тое, без чаго чалавек будзе адчуваць сябе жабаіі без вады, пацуком у пастцы. Любоў да дзіцяці, кахашіе да жанчыны, зямныя турботы — без гэтага няварта жыць. Ты адраклася ад гэтага — і дзеля чаго? — Дзеля таго, каб зрабіць людзей разумпейшымі, чым япы ёсць. Каб навучыць іх не толькі глядзець у зямлю і думаць пра кавалак хлеба. Каб ведалі япы тое, што было да іх і што будзе паперадзе. — А многіх ты зрабіла шчаслівымі? Кнігі далі ім шчасце? А сама ты хіба шчаслівая, князёўна? Яна здзівілася: «Князёўна»? — Ты ведаеш мяне? Угледзелася ў схілены твар. Аброслы, даўпо пямыты, маршчыністы. Падняліся пачырванелыя павекі, і глянулі па яе сінія вочы. Сіпія-сінія... Яна заплюшчылася. Спытала аслабелым голасам: — Няўжо гэта ты, Раман? Ёп глядзеў ужо на яе пілыіа, не адрываючыся. — Цябе таксама жыццё скруціла. Мяне, праўда, яшчэ горш. Колькі думаў — стану багатым, украду і ў багатыя заморскія краіны памчу. А сустрэліся — зпоў жабрак.— Ёп гаварыў сурова, але відаць было, што яму сорамна за сваю бездапаможпасць, за рызманы на целе. I гэты нейкі пібы хлапечы сорам вярнуў яе па зямлю. Спытала: — Няўжо іншых слоў у цябе пе зпайшлося? I тут жа спалохалася, заспяшалася: паклікала з сеняў старую, зморшчаную бабулю і, паказаўшы, што трэба зрабіць хвораму, выйшла з хаты. Але не пайшла далёка. Прыхілілася галавой да сцяны, вільготнай пасля нядаўняга снегу. «Прайшло жыццё — як адно імгненне. Нічым не вярнуць яго — ні малітвамі, ні плачам. Можа, магчыма ўсё ж на імгненне вярнуць, хаця на адно імгненне! Людзі думаюць, што я адвеку была кніжніцай. Толькі ёю. Толькі — служэнне богу, толькі— адрачэнне. 0 не! Я, акрамя гэтага, нарадзілася з гарачай крывёю і палкай душою жанчыны. Я толькі змагла асіліць сябе, змагла схаваць у душы ўсё гэта. Змагла дзеля адзінай мэты — служэння свайму народу». Яна адчула, як цяжэе галава. Зноў уздымалася ў яе душы шкадаванне аб нечым далёкім. Хіба сапраўды вярнулася палымяная неразважлівая маладосць? Як многа гадоў назад, укалоў страх: яму ж нельга тут быць, яго схопяць, і яна не зможа абараніць яго. Новы епіскап самалюбівы, не захоча ён, не сцерпіць, калі нехта — нават яна—будзе мяняць яго загады. А ў манастыры яго таксама не схаваеш. Яна зноў кінулася на ганак, тузанула дзверы. Кіўком адаслала з хаты старую і вярнулася да яго: — Табе нельга тут... Могуць схапіць. Зноў будуць катаваць. Уцякай! Нейкая горкая ўсмешка з’явілася на ягоных вуснах: — He першы раз ужо б’юць... — За што? — Адзін раз за цябе... Памятаеш, калі ты не прыйшла на спатканне ў манастырскі сад? Нехта, відаць, падказаў ігуменні, яна і загадала вартаўнікам, каб правучылі. Ды ўсё роўна прыходзіў туды, чакаў, можа, ты выйдзеш. Да святой Сафіі бегаў штодзень, галавой гатовы быў біцца аб камень. А цябе забраў манастыр. 3 таго часу я яшчэ больш узненавідзеў царкву. У нашай рэлігіі каханпе — гэта найвялікшае пічасце па зямлі. Багі ўдыхнулі ў чалавека гэтае пачуццё. А вы... Што даяце чалавеку вы? Толькі кнігі, толькі мудрасць? Толькі? Ты абараніла сёпня мяне, Прадыслава. Ад чаго? Ад сваёй жа царквы? Дзеля чаго ж аддала ты сваё жыццё, калі вымушана так рабіць? Нашто ты пайшла ў мапастыр, Прадыслава? Навошта?! Ёй раптоўна памроілася — пахне мятай і верасам, у яе ў валасах заблыталіся светлякі, а Раман здымае іх, кладзе ёй на плечы рукі, а потым падхоплівае і нясе, пясе ўдалячынь... Яна расплюшчыла вочы і ўбачыла перад сабой свае рукі. Кашчавыя, зморшчаныя. Сухія, як зямля ў бясплодпых пустэчах Візантыі. Нічога нельга вярнуць, нічога. Стомленае, зморанае цела, высушаная доўгімі малітвамі душа — вось што засталося ў яе. Дзіўпа толькі: не адчувае яна ў душы сваёй ні страху за нячыстыя думкі, ні жадання ўпасці на калені і замольваць свае грахі. — Уцякай, Раман. Я загадаю прынесці табе пераапрануцца,— і, памаўчаўшы, дадала: — Тваімі вуснамі праўда гаворыць, але нічога не выйдзе з твайго бунту. Нічога. Павер мне. I ціха адказаў ён: — Я ведаю гэта. Але я хачу да канца дзён сваіх астацца чалавекам. 10 Яна моцна сціскала сплецепыя рукі. А ўсё роўна — мала сілы ў яе руках, не перадаецца ім кіпучая моц душы, і тое, што было ў сэрцы, не знаходзіла сабе выйсця, душыла яе. А твар быў спакойны, засяроджаны, і епіскап Фёдар, дужы, чырванашчо- кі мужчына, паблажліва дагаварыў тое, дзеля чаго і запрошапа была да яго ігумення: — Дык вось, сястра мая. Вышэй за ўласныя інтарэсы павінны быць інтарэсы святой царквы нашай. — Відаць, нехта з нас не разумее яе сапраўдныя інтарэсы. Мы з вамі добра ведаем, што, калі Уладзімір мячом заганяў язычнікаў у раку — гэта было неабходна, бо прайшлі б вякі, пакуль людзі пачалі б хрысціцца па сваёй ахвоце. Але цяпер, калі хрысціянства зацвердзілася ў гэтым краі,— прывучаюць да яго бізуном. Ваша прэасвяшчэнства, вы— новы чалавек тут. I калі людзей да смерці забіваць за паганства, то ці не пахіснецца ў людзей вера? — Наадварот! Гэта прывядзе да нас тых, хто яшчэ сумпяваецца. Страх — гэта аснова кожнай улады. Яе вусны скрывіла пакутлівая ўсмешка. — Чаму ж смерд, якога я вызваліла, так і не прыйшоў да праваслаўнай веры? Епіскап нервова ўскочыў з вялізнага, упрыгожанага металічнымі бляшкамі, крэсла. — Таму і трэба з коранем вырываць непаслушэнства! — Але чалавек — гэта не куст лебяды. Праліць жывую чалавечую кроў — гэта не палохае вас, брат мой? Ефрасіння амаль з нянавісцю глядзела на тлусты епіскапаў твар. Пыха і задаволенасць былі на гэтым твары. «0 не, ёп ніколі не будзе сляпіць вочы за кнігамі, не будзе бяссоннымі начамі падбіраць словы пропаведзі, якая страсяне чалавечую істоту! Ён раз і назаўсёды завучыў, увабраў у сябе нейкія ісціны і, напэўна, больш і не задумваўся над імі. I гэта — пастыр душ?! Вось і цяпер. Самы страшны грэх — забіць чала- века. Але ж ён знойдзе, як схавацца за сцяной раўнадушша, знойдзе словы апраўдання». — Ідэя вярхоўнай улады, ідэя ўлады над душамі патрабуе ад нас усіх намаганняў, усіх сіл. Што перад ёй кроў аднаго язычніка? — Усё жыццё я вучыла людзей, што праваслаўная царква нясе святло навукі, дабрату і чысціню,— яна ледзь стрымала сябе, каб не закрычаць.— Сілай слова нераконваць трэба, а не крывёю, не! Епіскап спадылба назіраў за ігуменняй. «Уздумала мяне вучыць! He магу ж я сказаць ёй, што пакараць таго смерда прасілі мяне многія слынныя людзі горада і прынеслі нямала срэбра і золата, каб замаліць грэх. Ёй жа кнігі, мусіць, засляпілі свет. Ідзе супраць мяне і нічога не баіцца. I нічым, пэўна, нічым яе не спалохаеш. У яе — і грошы, і замацаваная гадамі ўлада, і тое, чаго няма ў мяне — любоў і павага полацкага люду. Хаця — гэта яе і слабасць. Бо веча народнае з кожным годам робіцца слабейшым. I хутка ўжо, відаць, адменяць яго. А сіла Полацка — у славутых баяраў ды купцоў, у іх грошах». Але ўслых ён сказаў прымірэнча, і жвавыя чорныя вочкі яго забегалі, не сустракаючыся з позіркам Ефрасінні: — He варта нам гарачыцца. Я пра славу нашу агулыіую і карысць дбаю. Ефрасіння адчула, як схлынуў гнеў, саступіўшы месца безнадзейнай пустэчы ў душы. Проста перад сабой бачыла яна чырвоныя, парослыя цёмнымі тоўстьші валаскамі пальцы епіскапа. Яны нервова мацалі на выпуклым жываце цяжкі залаты крыж. «Ён дужы і нахабны. I малады»,— падумала япа і з нечаканай яснасцю і бязлітаснай халоднасцю ўявіла сваю тонкую, высахлую постаць. I, нібы ўвачавідкі, убачыла доўгі-доўгі шэраг гадоў, які нябачнымі ланцугамі абвівае яе істоту, адбірае сілы, гэтак патрэбныя цяпер. «Я ўжо старая. Старая! Божа, я ніколі не шкадавала дзён, якія незваротна праплывалі праз мяне і набліжалі тую мяжу, якая называецца смерцю. Але цяпер... цяпер я гатова плакаць ад жалю, што прайшло, незваротна прайшло жыццё. Перамога астаецца за ім. Бо астаецца ён. Зямныя справы робяць зямныя людзі...» Ёй зрабілася млосна. Япа хацела ўстаць, але цяжкімі, як калоды, зрабіліся ногі, рукі, і яна зняможана адкінулася назад. Прагаварыла ціха, амаль нячутна: — Хопіць яго з мяпе, зямнога жыцця. 11 Вузкія аканіцы былі расчынены насцеж. Душпае, гарачае паветра ўлівалася ў келлю, што была на другім паверсе вялікага, з белага каменю пабудаванага манастыра. «Чым гэта пахне? Лаўрам і трохі магноліяй — востра, рэзка. Чужы пах. Усё чужое»,— бязрадасна думала Ефрасішія. «Здаецца, і манастыр тут такі ж, як у Полацку. Крыжы праваслаўныя. I нават Эфеская матка боская над галавой ёсць. Напэўна, таксама з Візантыі прыслалі яе ў Іерусалім. Але ў Полацку яна іншая: у золаце, у каменнях каштоўяых. I майстэрства вялікага — пісана евангелістам Лукою Хрысавергам у Царградзе. Падарыў ікону сваяк — цар грэчаскі Мануіл Комнін; колькі тады было радасці! Ды ўсё ж самай дарагой асталася для яе ікона Полацкай божай мацеры. I не таму, што тая з Ефрасінні самой была намалявана, а таму, што зробленая не вядо-