Вытокі і плынь
Алесь Бельскі
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 140с.
Мінск 2018
ад таго, што немагчыма было аказаць своечасовую медыцынскую дапамогу. Неставала боепрыпасаў, харчу... 3 баямі мы адступалі, гублялі ў смяротных сутычках сяброў і таварышаў. Праз некаторы час падышлі да Стоўбцаў і неўзабаве даведаліся, што Мінск ужо больш як два тыдні захоплены фашыстамі. Камандаванне прыняло рашэнне групамі рухацца да лініі фронту. Нам думалася, што вайна не будзе доўгай, хутка нашы войскі, як толькі збяруцца ў моцны кулак, удараць па ворагу, пагоняць захопнікаў назад. Ды адразу зламаць сківіцу фашызму не атрымалася. Вайна зацягнулася ажно на чатыры гады».
...3 невялікай групы ў жывых засталіся двое: Мікалай Астапенка і Павел Нікіцін. У капыльскай вёсцы Прусы вайскоўцаў прытулілі душэўныя, чулыя жанчыны-працаўніцы Гуліцкія, абедзве — Вольгі. Схавалі ад ворагаў і злога людскога вока і тым самым уратавалі іх. Пазней Павел і Мікалай праз сясцёр Гуліцкіх даведаліся, што ў навакольных лясах дзейнічае партызанскі атрад. Немцы ўсё часцей наязджалі ў Прусы і шукалі савецкіх салдат-акружэнцаў, таму заставацца тут надалей было небяспечна. У сакавіку 1942 года хлопцы сталі партызанамі атрада імя Будзённага. Яны, узрадаваныя, узялі ў рукі зброю, бо з’явілася магчымасць змагацца з гітлераўскімі заваёўнікамі, якія прыйшлі на нашу зямлю.
У атрадзе рускі Павел Нікіцін адчуў шчырасць, адкрытасць і прыхільнасць мясцовых беларускіх хлопцаў. «Гэта было сапраўднае баявое партызанскае братэрства, — з перакананасцю гаворыць Павел Васільевіч. — Нас яднаў доўг, абавязак — біць ворагаў, фашыстаў, пазбавіць савецкіх людзей гітлераўскай няволі, здзеку і гвалту».
У лясной партызанскай зоне для Паўла Нікіціна пачалося баявое неспакойнае жыццё. 3 цягам часу ў атрадзе ён стаў камандзірам аддзялення. Бліжэй пазнаёміўся з мясцовымі жыхарамі, якія, можна сказаць, выгадаваліся калі не ў лесе, то ў суседстве з «зялёным братам»: Іванам Жданам, Мікалаем Станілевічам, Іосіфам Залеўскім, Паўлам Пакалевічам, Мікалаем Рылам, Гаўрылам Гуліцкім, Іванам Казлоўскім, Мікалаем Марозам. «Мяне захапляла смеласць, рашучаснь гэтых беларускіх хлопцаў, — кажа Павел Васільевіч. — Я ведаў, што на іх можна заўсёды разлічваць. Яны ў любы момант былі здольныя на адважныя ўчынкі. Мы перажылі нягоды, трывогі, выпрабаванні. Аднак з такімі людзьмі ўсё гэта было пераадольваць лягчэй».
Нароўні з мужчынамі-партызанамі ўсе цяжкасці партызанскай барацьбы і штодзённага побыту пераносілі дзяўчаты і жанчыны. Павел Васільевіч з цеплынёй у голасе ўспамінае: «Яны былі сапраўднымі баявымі сяброўкамі. Яны, жартуючы, падымалі настрой, падбадзёрвалі нас. He забыць мне ўмелых, клапатлівых рук медыцынскай сястры Надзеі Кіявіцкай. I цяпер памятаю смеласць у вачах Вольгі Мароз, тое, як яна адважна дзейнічала ў баі. Здзіўляюся выключнай працавітасці і цягавітасці Марыі Максімчык: яе рукі не ведалі стомы».
Народным мсціўцам дапамагалі жыхары Прусаў і іншых навакольных вёсак. Без іх харчу, важных паведамленняў і звестак не мелі б поспеху баявыя аперацыі партызан. П. Нікіцін гаворыць: «Я мог бы прывесці дзясяткі, а мо і больш за сотню прыкладаў таго, як людзі дзяліліся з партызанамі апошнім. He шкадавалі апошняга кавалка хлеба, апошняй бульбіны. Рабілі гэта дзеля таго, каб хутчэй фашысцкія вылюдкі і іх паслугачы спаўна атрымалі разлік за пралітую нявінную кроў, гвалт і нечалавечыя мукі». Настаўніца Ганна Рыгораўна Мельнічэнка добраахвотна стала партызанскай сувязной. Яна з вёскі Леткаўшчына ішла па дарозе на Капыль з чарговым заданнем, калі яе схапілі фашысты. Жанчыне пашчасціла цудам уратавацца, яна жыла з малымі дзецьмі ў партызанскай зоне.
Месцазнаходжанне партызанскага атрада пастаянна мянялася. У верасні 1942 года прыйшла жахлівая вестка пра расправу гітлераўцаў з жыхарамі Прусаў: у полымі загінулі 500 чалавек. Непапраўная страта напаткала партызан, паколькі амаль усе яны былі родам з гэтай вёскі. «Як хацелася хоць чым-небудзь аблегчыць гора, пакуты маіх сяброў і таварышаў! — усклікае Павел Васільевіч, а потым працягвае дрыготкім голасам: — Чужога болю не бывае, калі ты чалавек... Гэтае зверства фашыстаў выклікала ў нас жаданне помсты. He адзін гітлеравец і не адзін здраднік Радзімы знайшлі канец ад рук маіх сяброў па барацьбе».
Партызанская барацьба з ворагам на Капыльшчыне разгортвалася, і актыўна ўдзельнічаў у ёй атрад імя Будзённага. Былі разбіты нямецка-паліцэйскія гарнізоны ў шэрагу населеных пунктаў, паспяхова праведзены іншыя баявыя аперацыі. Асабліва запомніўся П. Нікіціну Раёўскі бой, калі было знішчана 68 карнікаў, што ехалі на Капыль. У час Сейлавіцкага бою партызаны разграмілі буйны гарнізон, ліквідавалі пункт па нарыхтоўцы сельгаспрадукцыі для нямецкай арміі. У баявой аперацыі пад Сейлавічамі вызначыўся лейтэнант Мацвей Даменя...
Слухаю Паўла Васільевіча, а ён раптам кажа мне, просячы: «Усё ж запішы гэтыя ўспаміны. Хочацца, каб моладзь, тыя, хто будзе жыць пасля нас, ведалі імёны маіх баявых сяброў і таварышаў. Мне ніколі не забыць тых, каго забрала вайна. Колькі палегла маладых хлопцаў на пачатку вайны! Яны гінулі і паміралі на маіх вачах. А вось партызан Гаўрыла Гуліцкі загінуў у родных Цімкавічах... Няма сярод нас баявых братоў камандзіра атрада Міхаіла Мікалаевіча Ізюмскага і Міхаіла Рыгоравіча Янкоўскага... Іх слова, іх асабістая мужнасць, вялікае жыццялюбства натхнялі нас на барацьбу. Адпомсціць! Перамагчы! — з такой верай мы жылі і змагаліся. I, урэшце, перамаглі...»
Павел Васільевіч скончыў апавядаць пра партызанскае мінулае. He сказаў ён нічога пра свае баявыя ўзнагароды. Што датычыць пасляваеннага часу, дык толькі абмовіўся, што працаваў участковым інспектарам Капыльскага РАУС. На матацыкле ў міліцэйскай форме мне з маленства запомніўся вобраз участковага Нікіціна. Калі я папытаўся пра ўзнагароды, дык Павел Васільевіч пераключыўся на баявых сяброў і таварышаў. Мацвей Мацвеевіч Даменя за мужнасць і адвагу адзначаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, Мікалай Паўлавіч Пакалевіч узнагароджаны ордэнам Славы III ступені...
Ветэран вайны П. Нікіцін падзяліўся радасцю, што ў Прусах створаны музей баявой і працоўнай славы. Ён мяркуе, што зроблена добрая і патрэбная справа для людзей і дзеля памяці пра людзей, пра тых, хто загінуў на вайне і змагаўся дзеля жыцця на Зямлі.
1981—1982
КОНЮХ АЛЕКСЕЙ ГЕЛНН
На окранне деревнм Рудное, невдалеке от опушкн леса, стонт тнхмй н уютный дом. Ннчем особенным не выделяется он средн другнх. Осенью его шедро осыпают опадаюшне с деревьев лнстья, знмой, как часовые, встают вокруг белоснежные сугробы, чтобы по весне превратнться в звонкне нгрнстые ручейкн. Только летом, когда прнезжает хозянн Алексей йвановнч Гелнн, ожмвает старый дом. Снова, тйхонько поскрнпывая, гостепрннмно распахмваются дверн, до позднего вечера не умолкают
бесконечные беседы. й теперь, спустя годы, йдут людй к Гелйну: вспомнйть былое, рассказать новость, выслушать совет...
Еідё задолго до войны ймя Алексея Гелйна было хорошо йзвестно в округе. Немногне моглй соперннчать с нйм в знанйй прмвычек й повадок лошадей. А хорошйй конюх на селе всегда ценйлся высоко. По достойнству оценйла его труд й Родйна. В 1936 году йз рук всесоюзного старосты Мйхайла Йвановйча Калйййна Гелмн одйн йз йервых на Копылыцйне получйл высшую правйтельственную награду — орден Ленйна. Тогда-то й йостройл колхоз своему орденоносцу новый просторный дом. Жйть бы в нем да радоваться. Но грянула война, которая йеречеркнула мйрйую жйзнь, все надежды й мечты.
Потянулйсь мрачные днй фашйстской оккупацйй. Кто-то йз предателей сделал донос на колхозйого актйвнста. й вот он в немецкой комендатуре. На столе, поблескнвая эмалью, лежйт орден с сйлуэтом вождя. Фашйстам все-такн удалось отыскать его, йеревернув всё в доме вверх дном. Нйкак не моглй йоверйть гйтлеровцы в то, что простой крестьянйн, конюх, был удостоен такой награды.
— Я хорошо знал свое дело, любйл лошадей, честно работал в колхозе. За то й был награжден, — с достойнством отвечал Гелнн на войросы оккупантов.
й тогда ему устройлй экзамен. Алексея йвановмча вывелй во двор, где стоялй несколько верховых лошадей, й прйказалй определйть возраст каждой йз нйх. Гелнн с честью выдержал йспытанйе.
Осталось йозадй военное ляхолетье. К мйрной, созйдательной работе прйступйл советскнй народ. й снова занял свой скромный пост гвардеец первых пятйлеток Алексей Гелнн. До ухода на пенсйю продолжал он трудйться в местном колхозе «Труд», был удостоен званйя заслуженного колхознйкэ. Сейчас жйвет у дочерй в Ммнске, но каждое лето наезжает в Рудное, йод крышу старого дома.
1983
СЁСТРЫ ХАТЫНН
Тревожный, взволнованный звон колоколов Хатынй стойт над лесамй й полямй Логойшйны. Его отзвук слышен й над сестрамй Хатыйй — Жаволкамй, Колодезным, на месте бывшей деревушкй копыльского Прйнеманья Рулево. Прошло сорок лет, но память людская жйва, память человеческйх сердец перейосйтся в те страшные днй.
...Февральскйм днём 1943 года над поселком Рулево вспыхнуло пламя большого пожара. Детскнй плач, крнкн женшйн й старйков слйлйсь в едйный жуткйй человеческйй вопль. Мз 25 мужчйн, жсншйн й детей в жйвых не осталось нйкого. В огне сгорелй все постройкм. В деревне Колодезное погйблй 213 человек, средй нйх — детй. Такая же судьба й у Жаволок, где в огненном аду фашйсты унйчтожйлй 519 мйрных жйтелей. Пруссы... Сюда после освобожденйя Беларусй мечтал прйехать белорусскйй пйсатель Кузьма Чорный, чтобы пйсэть о свойх скромных, но мужественных земляках. Страшная трагедйя в этой деревне оройзошла раныве, чем в Хатынй. Немвогйм ее жйтелям удалось спастйсь. Мармя Нагорная — одна йз тех, кто чудом вышел йз огненного пекла, в кнйге «Я йз огненной деревнй...», суровом обвйййтельном акте фашйзму, вспомннает те незабываемые днй для жйтелей Пруссов. Фашйстскйе йзвергй жглй, убйвалй. «Прйехалй партнзаны — собйрать этй костй, где что осталось, — вспомйнает Нагорная. — Мама рассказывает, что одйн такой, Янковскйй, счйтал, счйтал людей... Где тут сосчнтаешь, еслй все порасподалйсь, однй косточкй... Он только сказал: запомнйте, кто жйвой останется, что в этой могйле 500 человек. Это кого собралн, а кроме того гюхороннлй, кто где кого нашел».
Сорокалетйю co дня этйх жуткнх, страшных событйй на местах расправы с мнрнымй жнтелямй былй посвяшены торжественно-скорбные мйтйнгй. После войны так й не отстронлась деревня Рулево. На ее месте теперь возвышается памятнйк жертвам кровавого террора. В день памятм здесь всегда собйраются людй, чтобы отдать дань уваженйя тем, кто погнб.
КНІГІ ОНЛАЙН
