За Сіняй Гарой
Мэір Шалеў
Выдавец: Логвінаў
Памер: 485с.
Мінск 2023
— Цана вызначаецца адлегласцю ад магілы Якава Міркіна, хай яму будзе светлы рай, — патлумачыў ён.
* Эдмонд Ротшыльд (1845-1934) — французскі фінансіст і габрэйскі мецэнат. У XIX ст. скупаў землі і вытворчыя плошчы ў Зямлі Ізраіля, He быўшы сіяністам, то-бок прыхільнікам палітычнай незалежнасці габрэяў, тым не менш стварыў шмат працоўных месцаў для габрэйскіх першапраходцаў першай і другой аліі.
— Наш тата чатыры дні працаваў з Міркіным у ПэтахТыкве, — прамовілі яны.
— Габрэй габрэю — брат і сябар, — адказаў Бускіла. — Усе некалі працавалі з Міркіным.
— Тата пытае, як там маецца Цыркін-Балабайка, — працягваў старэйшы сын.
— Мандаліна, — паправіў Бускіла. — Цыркін-Мандаліна. Пяты шэраг, сёмая магіла, вуньдзе пад вялікай алівай. Ён быў блізкі сябар Міркіна.
— Наш тата таксама, — сказаў амерыканец.
— У нас няма зніжак, — адчаканіў Бускіла.
— Самы важны крытэр — каб ваш тата, хай Госпад дасць яму здароўечка і да ста дваццаці, быў з другой аліі.
— Ясна.
— Каб зарэзерваваць месца, даём задатак зараз. Рэшту, хай усцеражэ і абароніць Бог, — пасля перадачы цела. Калі ласка, наш офіс там.
Пінэс зацікаўлена назіраў за працэсам продажу, потым застагнаў і павярнуўся да мяне. Быў тады Пінэс ужо вельмі стары. Вочы яго патухлі, сківіцы і язык безупынку рухаліся так, нібыта перажоўвалі бясконцую кашу. Ён парадкам раздабрэў.
“Стары і цяжкі”, — казаў ён пра сябе.
— Урэшце Зейтуні здаўся, — паведаміў, — пагадзіўся, што выступяць адно мядзведзь і асілак.
Было гэта маўклівае і прафесійнае прадстаўленне, аднак нейкае абы-што.
— Мядзведзь, можа, і рашыў арыфметычныя задачкі, — дадаваў Уры ўсё новыя адценні і эпітэты да гісторыі з Зейтуні. — Але пытанні ставіліся трывіяльныя, кожны трэцякласнік на іх адкажа.
Асілак выклікаў пэўнае зацікаўленне, калі пальцамі з шыферных цвікоў заплёў косы і калі раструшчыў цагліны
аб лоб. Сяляне глянулі на яго з інтарэсам, гэтаксама, як глядзяць ацэншчыкі на выдатны экзэмпляр працоўнай скаціны. Жарсці трохі падагрэліся, калі той пачаў гуляць і перакочваць мускулы так, нібыта пад скурай сноўдаліся вялізныя пацукі, ад плячэй і да дзвюх дзіцячых ямачак на самым нізе спіны.
Калі асілак, з рыкам падняўшы “Апалонаву штангу” — пару цягніковых колаў і масіўную вось паміж імі, — выпрастаўся, пунсовы і дрыготкі ад самазадаволенасці і напругі, у той самы час з магілы маіх бацькоў з’явіўся Эфраім, які трушком прыбег, каб пабачыць прадстаўленне. Несучы пры гэтым на плячах Жана Вальжана, тысяча трыста кілаграмаў рагоў, капытоў, насення і мяса.
Вяскоўцы выскаліліся. Асілак глянуў на Эфраіма шалёнымі вачыма, падазроная дрыготка ахапіла яго цела. Той скінуў груз і сеў у пыл. Зялёнае вока Эфраіма цікавала праз сетку насунутай на галаву маскі.
— Бляск! — загаласіў Зейтуні і паспяшаўся да Эфраіма. — Шыкоўна, і гэтая маска таксама!
Зейтуні задыхаўся. “Ад грошалюбства і ўчутага шанцу звесці старыя рахункі”, — зазначыў Пінэс.
Эфраім адышоўся наўзбоч, Жан Вальжан пазяхаў на плячы і паглядаў на пааскубанага мядзведзя, які скакаў праз запалены абруч і верашчаў ад болю.
— Колькі ты хочаш за выступ? — запытаўся Зейтуні.
Па публіцы прабегся стогн незадаволенасці. Эфраім павярнуўся да людзей разам са сваім цяжэзным бычком.
— Перад імі я гатовы выступіць задарма, — сказаў ён і сарваў маску з галавы.
Публіка аціхла.
— Вітаю, сябры! — сказаў Эфраім.
“Мы апусцілі вочы долу. Ад агіды і сораму”.
Мой дзядзька зноў звярнуўся да Зейтуні і яго людзей. Асілак убачыў дзядзькаў твар і стаў ванітаваць шрубамі і Ka-
валкамі бетону. Галубы фокусніка заплюшчылі свае круглыя вочы. Прадказальніца будучыні, падхапіўшыся, загаласіла:
— Я бачу мора агню і сцены болю!
— Забі зяпу, дурная! — заенчыў Зейтуні.
— Ну, Зейтуні, што скажаш пра мой выхад? — пацікавіўся Эфраім.
— Ды мне пляваць на знешнасць, — адказаў Зейтуні. — Чалавек глядзіць у вочы, а Зейтуні — у сэрца. У мяне ты атрымаеш процьму грошай.
— Грошай мне не трэба, — адказаў Эфраім.
Амаль неўпрыкмет міргнуўшы, Зейтуні паклікаў гутаперчавую дзяўчыну, і тая скруцілася вакол ног Эфраіма на манер бранзалета. Потым яна прыціснула шчыкалаткі ў сябе за патыліцай ды стала соўгацца на спіне, як перакуленая чарапаха. Потым вызваліла адну нагу і абматалася ёю. Яе пляскаты жывот хваляваўся. Адну шчаку яна паклала на пагорак лабка, які ў такой паставе моцна выпінаўся.
Пінэс сарамліва закашляўся.
— Там жа пад скурай ёсць такая падушачка тлушчу, — патлумачыў ён.
— Яна ўсяго толькі выявіла забароненую пажаду, да якой употай цягнецца плоць, — сказаў ён. — Агідная і жахлівая. Памыйная котка, гіена.
Ад часу вяртання ў вёску жыў Эфраім без жанчыны. Злоснікі-аднавяскоўцы абгаворвалі, маўляў, задавальненне той знаходзіў у назіранні за спароўваннямі Жана Вальжана. Калі быў юнаком, так казалі, раз-пораз спаў з жонкай ветэрынара, жанчынай пажадлівай і грубай, якая любіла назіраць, як яе муж вылягчаў жарабят і цялкоў. Цяперака яго жывот сціснуўся ад жара спакусы і нянавісці. Вільготныя ўспаміны скаціліся па адхонах і выгінах яго пурпуровага паланкіна. Ён перавёў адно-адзінае вока з гутаперчавай дзяўчыны на яе гаспадара.
Сказаў:
— Я прыйду пагутарыць з табой увечары. Пакуль пачакайце тут.
Ён падкінуў Жана Вальжана, уладкоўваючы, каб было ямчэй несці. Развярнуўся і размераным бясшумным крокам пабрыў дадому так, нібыта бязважка ступаў у пустынных баявых макасінах.
— Ззаду здаля гэтая парачка выглядала як гіганцкі масляк з малюпацкай ножкай, — казаў Пінэс.
Ён з цяжкасцю падняўся з лавы. Зняў акуляры, якія ў цяпле затуманіліся. Бясконцымі рухамі па коле працёр іх крысом сваёй блакітнай піжамы.
— Хто там? Барух? Гэта, часам, не Будзёнкін?
— Гэта ён, — адказаў я.
Іцхак Будзёнкін, першапасяленец Даліны, напаўглухі, рот маршчыністы і дрыготкі, нібыта леташняе збожжа, што з’явілася само па сабе. Паволі праполваў каля брамы градку цыній.
— Што ён тут робіць?
— Ды прыцёгся тыдзень таму, — патлумачыў Бускіла. — Збег з кібуцнага лазарэта. Прыйшоў пешкі, напаўмёртвы, і папрасіў застацца, пакуль не памрэ цалкам.
— I ў такіх умовах ён тут жыве?! На вуліцы, як сабака?
— Чаго на вуліцы?! — абурыўся я. — Ён папрасіў трохі папрацаваць матыкай, а ўначы пойдзе спаць у кароўнік.
— У кароўнік?
— Я прапанаваў яму пайсці спаць у барак, але ён хоча пабавіцца з Зайцэрам.
— От, слановыя могілкі... — заўважыў Пінэс.
Потым падышоў да Будзёнкіна і шчыра павітаўся.
Старац яго не пазнаў.
— Жэўжык, не перашкаджай працаваць! — загарачыўся той. — Пасля абеду вазьму цябе на кірмаш і куплю табе там пеўніка на палачцы.
— Ён мяне не ўспомніў! — бедаваў Пінэс. — Даўно-даўно мы колькі дзён працавалі разам на грэйпфрутавай плантацыі. Каля пампоўнай станцыі на Ярдане. Мы шмаравалі камлі “чорнай пастай” твайго дзеда. Там гойсалі ашалелыя ад спёкі і самоты пацукі ўвелькі з ката. Яны залазілі на цытрусавыя дрэвы і грызлі кару. Жудасныя раны.
Ён сеў — стомлены, замаркочаны.
— Мы нават не маглі прадбачыць, што здарыцца потым, — сказаў ён. — Рылаў мусіў прагнаць гэтага правакатара і спакусніка, гэтага Зейтуні! Злупіць скуру ўдарамі нагайкі, так бы мовіць, “пакараць пугай і скарпіёнамі”.
ДВАЦЦАЦЬ ШОСТЫ РАЗДЗЕЛ
На гарадскі пляж, які ляжыць на поўдзень ад маёй вілы, я выходжу толькі адвячоркам. Купальшчыкі і серфінгісткі ўжо сышлі. Як скінуць вокам, нікога. Пляж засеяны паўабгрызенымі канапкамі, шкілетамі вінаградных гронак, забытымі сандалямі. Дзіцячыя крыкі яшчэ вісяць у паветры, усё роўна як заплямленыя анучы, неахвотна распускаючыся ў паветры. Удалечыні — патрульны карабель, шэры і магутны. Гайдаецца ў пене, пільнуе здабычу.
Давід, стары пры шэзлонгах, толькі ўбачыўшы мяне здаля, ужо ставіць чайнік на маленькую пліту ў сваёй саламянай халабудзе. Я зазвычай прыношу яму якісьці ласунак або пляшку моцнага алкаголю з лёхаў банкіра. Або томік з кнігазбору. Кнігалюб гэты Давід, чытае па-французску і па-іспанску.
“Давід, цара падвід”, — любіць прадставіцца ён у рыфму і выбухае рыпучым смехам. Зубы яго — вялікія і белыя. Цела зморшчанае, падсмажанае зыркім сонцам.
Мы п’ём горкую гарбату, гамонім сабе. Наўкола пясок засеяны малюпацкімі крабікамі. Жаўтаватымі, з далікатнымі клюшнямі.
— Яны прыбіраюць мне пляж, — кажа Давід.
Крабікі выскокваюць са сваіх норак, гойсаюць сюд-туд. Іх клюшні ўзнятыя ў самым старажытным чалавечым руху, кранальным руху адчаю і ўмольвання. Гэткім, як яны, быў Эфраім, што прыціснуў далонь да твару, калі выйшаў з аўтамабіля ў цэнтры вёскі. Гэткай была бабуля Фэйга, што намагалася злавіць пеліканаў і дождж.
Іншыя крабікі рамантуюць інтэр’ер сваіх падземных пячорак, і толькі сухія фантанчыкі пяску сведчаць пра іх прысутнасць. 3 вышыні чалавечага росту ўбачыць іх цяжка, бо маюць афарбоўку пад колер пяску. Але ж я — той, які мог згледзець багамола на сухіх калючках, які адчыняў патаемныя дзверкі ў пастках павукоў-немезідаў, які адрозніваў сярод сухога садовага хлуду вусеняў-землямераў, — заўважаю тых крабікаў у момант вока.
— Ты такіх любіш? — запытаўся Давід, які сачыў за маім позіркам. — Яны ж не кашэрныя.
— Люблю, — сказаў яму. — Але не ем. У мяне ёсць цётка, якая есць саранчу.
— У пустэльні ёсць саранча, якая стаіць нерухома. Ты можаш прыняць яе за камень, — захіхікаў Давід.
— Трэба толькі цярпенне, — адгукнуўся я.
У зарасніку серабрыстай параніхіі схаваліся крыхотныя блыхі, што замаскаваліся пад бліскучыя сухія лісточкі.
— Трэба толькі цярпенне, Барух, — некалі сказаў мне Пінэс, калі мы ўдвух падпільноўвалі ля кветкі. — Частка гэтых белых лісточкаў, што цяперака целяпаюцца, — гэта блышкі, якія ўмеюць імітаваць рух ліста на ветры. Запасёмся цярпеннем. Калі суцішыцца вецер, тады ўсё й пабачыш. Тое, што спынілася, гэта ліст.... Атой, хто скача, той блыха!
Ён патлумачыў мне, што чалавек і казурка — дзве супрацьлегласці, што змагаюцца з навакольным светам двума адрознымі спосабамі. Чалавек, кволы і ўразлівы, абапіраецца на сістэматычнае вучэнне і вынаходствы, а казурка, пладавітая і магутная, не вучыцца нічому. Усё схаванае ў ёй — з ёю ад нараджэння.
— Нават складаныя і комплексныя паводзіны, такія, што мы бачым у вуллях Маргуліса, — дадаў ён, — не ёсць вынікам адкрыццяў і вучэння.
Дзед глядзеў, як мы стаім на двух бітонах ад малака ля сцяны кароўніка і вывучаем у самым куточку столі асіныя
КНІГІ ОНЛАЙН
