За Сіняй Гарой
Мэір Шалеў
Выдавец: Логвінаў
Памер: 485с.
Мінск 2023
— Я памятаю, — сказаў Ёсі. — Нагадвалі лікёр.
Паўсюль настала сухмень і развязка. Цыкады даўно зніклі. Мройнае ўпэўненае зумканне вос і жукоў, якое разганяла гарачыню, ужо аціхла. I толькі ланцужкі каменьчыкаў і збітыя з мякіны пляцыкі паказвалі месца пражывання мураша-жняца. Але на зялёных плантацыях з ціхім бурленнем пузаціліся завязі апельсінаў “шамуці”, а грэйпфрукты брынялі сокам. У аплодненых яечніках індычак множыліся клеткі. У каровіных маціцах сперма сагрэлася і стала
раставаць. Малако і мёд, сперма і сок дадаваліся да восеньскага наробку.
Пах палітага поля стаяў у паветры. Перад асемяненнем зямлю ўжо вывернулі. Яна заўсёды выпраменьвала пах дажду да ападкаў.
— Гэтак яна стымулюе дажджавыя хмары, — сказаў Пінэс, што ішоў побач.
Сэрца працяў невымоўны смутак. За дзеда, які схіляўся памерці, і ніхто з дактароў не мог вылекаваць яго ад гэтага рашэння. За маё ўласнае жыццё. За дынастыю Міркіных, у якой разам з мамай і татам памерла адзіная любоў, якая прабралася ў хату, як злодзей праз акно.
Ля крыніцы квітнелі маліны, і паміж яе калючак немаўлятка мекала песні. Басаногі хлопец з бычынымі рысамі твару і магутай прайшоў перада мной, валачыў маленькія бітоны з малаком. “Прама з-пад каровы”, — рыкнуў, заплюшчыў вочы ён у чаканні, што яго палашчаць па патыліцы.
— Хадзем адсюль, маё малятка, хадзем адсюль, — сказаў Пінэс і не ўласцівай яму моцай адапхнуў мяне наўзбоч.
Стаяла восень, і зграі пеліканаў і буслоў ужо ляцелі панад галавой на поўдзень, асланяючы неба Даліны разложыстымі крыламі. Я ведаў, што хутка вернецца малінаўка, паселіцца ў гранатавым дрэве і будзе абараняць свой дом голаснымі цыканнямі. Потым прыбудуць шпакі, тысячы і тысячы іх плямістых грудак завіруюць у пыле, разляцяцца па Даліне і пакрыюць зямлю сваімі нечыстотамі.
Босыя ступакі адчувалі вялізных смаўжоў, што пачалі торкацца ў тоўшчы зямлі, чакаючы першай вады, якая дазволіць ім вырвацца на зямлю і запусціць адно ў аднаго языкі сіліконавага полымя. Клубні восенніку ўжо выпусцілі свае бурбалкі на скурку.
— Хутка прыляціць кнігаўка, распушыць зграбныя пёркі і важна паклыпае па баразне, — абвясціў Пінэс у мяне за спінай.
Я прыпусціў і адчаліў у затоку паміж пагоркаў, па асірацелых сцежках, што сцякаюцца да Сіняй Гары. I чым больш я аддаляўся ад дому, тым мацнеў бунтоўны і бессаромны пах дытрыхіі ліпнючай і падушачак крывасмоку калючага. На вяршыні Сіняй Гары, куды я ні разу не падымаўся, ужо квітнелі пругкія жэзлы прыніі, а яе бела-плямісты бутон хаваў калючкі, якія мерыліся па-снайперску ўтыкнуцца ў маю скуру.
Смарагдавыя абсягі рассцілаліся на другім баку Гары, і толькі лёгкае хваляванне каласкоў, кранутых ветрам, казалі мне, што гэта не мора. Там цякла шырокая рака, у чыіх водах плёхаліся белагрудыя жанчыны, а на берагах туліліся невялічкія вёсачкі. Удалечыні зямля ўжо давала нырца і знікала ў зіхоткай смузе. Бялюткія ваўкі скуголілі там — ці гэта вецер гуляў з лістотай бяроз? Неабсяжны край, такі разложысты, ажно далягляд не датыкаўся да сваёй лініі, а толькі дыбіўся і дрыгацеў.
Я павярнуўся спінай і даў адтуль дзерака, нібы хлопчык, які адчыніў забароненую шуфлядку. I тады відзежы і мроі перасталі выходзіць з дзедавага цела, і я зразумеў, што ён памёр.
— Цікавы спосаб канстатаваць смерць, — заўважыў Ёсі. — Ты апавядаў пра яго доктару Мунку?
— Дзед памёр у канцы мрой і сноў, — сказаў я. — Яны ж усе так паміраюць, хіба ж не?
ПЯЦІДЗЯСЯТЫ РАЗДЗЕЛ
Есі вярнуўся ў войска пасля Рош га-Шана. Калі я ціснуў яму руку перад пасадкай у джып, яго плоць па-ранейшаму тузалі невыразныя падазрэнні. Уры застаўся дома і дапамагаў мне з працай. У тыя дні памерла Тоня Рылава, і калі мы з Уры пацягнулі яе па-над помнікам Маргулісу, пчолкі адмовіліся запоўніць пустую прастору ад яе. Наўзбоч стаяў Дані Рылаў і нягегла скуголіў.
— Толькі паслухай яго! — прашаптаў мне Уры. — Ён проста не ведае, як плакаць. Татка яго не вучыў.
У наступныя дні мы толькі таго рабілі, што капалі. Мікраскапічныя мазгі Дані Рылава выплюнулі на свет божы нечаканую праблему. Ці ж пахаваць маму ля бацькавых чобатаў або ля Маргуліса? У сваёй тупалобасці Дані дайшоў да таго, што прыцёгся да Рывы Маргуліс і спытаўся, што думае на гэты конт яна. Тая якраз выціскала анучу да мыцця. Ануча прасвістала над памытымі прыступкамі, а Рыва сказала Дані, што як на яе, дык хай адчыняе мужаву труну і пхае туды сваю матку разам з бруднымі чобатамі бацькі.
Кожную раніцу Дані мяняў сваё рашэнне і прыходзіў да мяне збянтэжаны і заплаканы. Уражаны душэўнай пакутай гэтага грубага бычатніка, я выкопваў і пераносіў Тоню з месца на месца пяць разоў, нягледзячы на смурод і ўкусы разгневаных пчолак. Але нават Уры, які ў звычайныя дні не перапусціў утнуць блюзнерскі жарцік пра паўстанне мёртвых у Зямлі Ізраіля, сказаў, што “дзеля Тоні ўсё варта як след абдумаць, бо рэч тут не толькі ў адданасці з пальцам у роце, спасярод пчолак, усе гэтыя гады пад залевай і скварам”.
На маё шчасце, закіпеў Бускіла і стаў ушчуваць Дані Рылава катэгарычным тонам:
— Досыць! Хопіць строіць здзекі. Што гэта такое?! Гэта што, кот памёр? Дзе павага да бацькоў?
А мне сказаў:
— Хутка Ём-Кіпу, што ён сабе думае?
Потым вярнуўся і запрасіў мяне з Уры пагасцяваць на Судны дзень у яго ў сумежным гарадку.
— Прыязджайце, сходзіце ў мараканскую сінагогу, каб пабачыць, што ў гэтай краіне ёсць і багамольныя габрэі, — сказаў.
— Паехалі да іх, — сказаў Уры. — Будзе весела.
— Ты едзь, — адказаў я. — Мне гэтыя штукі не падабаюцца. Навошта нам, машаўнікам, Судны дзень?
— Адзін я туды не паеду, — адказаў Уры.
Засталіся мы дома. У конадзень свята* да нас прыйшлі блізняты Вайсберга. Як два бюльбюлі-чорнагаловікі, натапыраныя і ганарлівыя, сядзелі яны на парозе барака.
— Прыходзьце да нас на загавенне перад пастом, — выпалілі яны і сінхронна зляцелі адтуль так, нібыта былі ценем адзін аднаго.
— А да іх во пайшлі, — пацягнуў мяне Уры. — Вайсберг нам дараваў.
— He пайду, — сказаў я. — Мяне гэта не цікавіць, і я не люблю вячэраць а чацвёртай гадзіне.
— Я пайду да іх.
— Рабі што хочаш.
А чацвёртай гадзіне я зняў кашулю, стаяў пасярод падворка і наўмысна шумна калоў паленне. Лучынкі паклаў у печку ля сценкі барака, як мага гучней бразгаў жалезнымі дзверцамі. Вось жа, мой кузэн сядзеў у бацькоўскім доме, напампоўваўся хасідскімі прысмакамі і кунежыўся ў прыга-
* Юдэйскі святы пачынаюцца не апоўначы, а з заходам сонца наконадні. То-бок шабат, свята суботы, пачынаецца ў пятніцу вечарам, а Ём-Кіпу, Судны дзень, які выпадае, скажам, на дваццаты дзень месяца, пачынаецца дзевятнаццатага ўвечары, і гэтак далей.
жосці кантарскай дачкі, а я сядзеў на маленькай дзедавай табурэтцы пад струменямі вару.
Скабліў сябе, пунсавеў, даваў нырца ў кіпячыя цуркі і прыслухоўваўся да глухога скавытання коміна за сценкай. Я ведаў: рык забароненага ў свята агменю чуваць таксама ў Вайсбергаў, але яны працягвалі паводзіць сябе як нічога ніякага.
Адвячоркам, калі кантар з сямейнікамі пайшоў у сінагогу, Уры вярнуўся ў барак.
— Што такое, малітву адмянілі? — запытаў я, сілячыся гучаць як мага больш саркастычна.
— Сёння ўвечары да іх не пайду, але заўтра пайду, — адказаў ён задуменным голасам.
Вясковая сінагога большасць дзён у годзе стаяла пустая і нічыйная, бо нага другога і трэцяга пакалення туды не ступала. Дзядоў, якія ў маладосці былі прынцыповымі адступнікамі, потым — беспрынцыпнымі бязбожнікамі, цяперака пацягнула да сінагогі. У некаторых паняверка, праўда, адно ўзмацнілася, але іншых ахапіла богабоязь і раскаянне, таму штосуботы яны маліліся апантана, нават лямантуючы. Гэтых Эліезэр Ліберзон менаваў “юдэйскімі атэістамі”. Сэнс мянушкі я асягнуць быў не ў стане, але стыль і тон былі відавочныя.
— Як яна?
— Хто яна?
— Кантаравая дачка.
Уры зарагатаў.
— Сядзела як ялоха з галавою ў яслях. Увесь час пазірала ў талерку. Маўчала як рыба аб лёд. Усё, чаго я ейнага бачыў, — гэта палова лба, парачку пальцаў і шэсць метраў сіняй тканіны.
— Яна прыгожая.
— Скуль ты пачаў заглядацца на дзяўчат? Нешта здарылася, ты хочаш пра гэта пагаварыць?
Я не адказаў.
— Па шчырасці, я даўно ўмыў рукі, але нешта яшчэ помню, — паведаміў я.
Я разбудзіў яго ўначы і павёў на могілкі. Я ўсё ж яшчэ раз перанёс Тоню да Маргуліса, але помнік пакінуў ля магілы рылаўскіх чобатаў.
— У мяне стойкае адчуванне, што ты з’ехаў з глузду, — сказаў Уры, які сядзеў на магіле Шлёмы Левіна.
— Ты пудзіла! Але барада і пэйсы табе будуць пасаваць, — аскірзнуўся я.
— А ты пачынаеш дзейнічаць на нервы, — сказаў Уры. — I проста зайздросціш. Хочаш заляцацца да яе? На здароўечка! Папрасі ў Пінэса парачку эфектных цытат з Бібліі, зганяй у сінагогу, зрабі ёй вочкі. Я таксама магу навучыць цябе сякім-такім хітрыкам.
— Я не зайздрошчу, — сказаў я і стаў раўняць сценкі ямы. — I я не думаю, што хітрыкі, якія ты вучыў у машаве, з ёй спрацуюць.
Калі я прачнуўся назаўтра, убачыў, як Уры стаіць у майтках, выхіляецца навонкі з акна барака:
— Падымайся хутчэй, паглядзі! — сказаў мне. — Толькі глянь на іх.
Я падняўся з ложка і вызірнуў на вуліцу. Сям’я Вайсберг выйшла з нашага падворка ў кірунку цэнтра вёскі, да сінагогі. 3 хусткамі на матчыных і даччыных галовах, светлы халат і звышпамерная ярмолка бялелі на кантары, як таго патрабуе ёмкіперская традыцыя. На нагах ва ўсіх сямейнікаў, зноў жа згодна з патрабаваннем Торы не насіць у гэты дзень скуранога, — новыя белыя кеды.
“Толькі глянь ты на гэтых спартоўцаў!” — усміхнуўся Уры і закрычаў у акно:
— Без кубка, чэмпіёны, не вяртайцеся!
Яны азірнуліся на Уры. Яго галава і плечы вытыркаліся навонкі, сонечныя плямы, што пратачыліся скрозь ігліцу
казуарынавай хваіны бліснулі на яго аголенай скуры. 3 вуснаў Вайсберга вырваўся куцы выгук. Пара чароўных вачэй у імгненне вока вярнуліся ў дол, а зацягнутыя ў панчохі ногі затэпалі пад сукенкай.
— Хадзем чаго з’ямо, — прамовіў Уры. — Згатуй мне сняданак “а-ля-дзядуля'”. Але прашу, у мяне безкалострумная дыета.
Аднак пасля яды паведаміў, што пойдзе ў сінагогу.
— Яны мяне ўчора запрасілі.
— He думаю, што пасля шпілек, якія ты ўтнуў зранку, яны захочуць цябе бачыць.
— Гэта вясковая сінагога, не іхняя.
I выйшаў з барака.
КНІГІ ОНЛАЙН
