Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Як гэта ўжо сёньня злабадзённа і прароча!..
***
Еду ў тралейбусе на работу. Мінуў тыдзень пасьля рэфэрэндуму. Смуткам поўніцца асірацелая душа...
Углядаюся ў акно — лаўлю вачыма аскепкі белых і чырвоных колераў. І ненаўмысна гэта, а спрацоўвае падсьвядомасьць. 1 колераўгэтых няшмат, але трапіўшы ўполе зроку паасобна — белы і чырвбны — імгненна спалучаюцца, магнэтычна прыцягваюцца розумам адзін да аднаго ў розных ракурсах...
Навуліцы Куйбышава— раптам! —хударлява-хваравіты хлапчук гадоў дзесяці ў ярка-чырвоным швэдры, з зламанай рукой набелай бінтавай падвязцы...
Унутрана скаланаюся — вось ён, наш сымболь...
***
Пражыўшы на сьвеце сорак пяць гадоў, я — вясковец па нараджэньні і па сутнасьці сваёй — ніколі да гэтага часу ня еў сала і ня піў малака...
Ня ведаю чаму — ці то арганізм не ўспрымаў, ці то выбар у харчаваньні быў адносна багацейшы...
1 ня еўя таго сала, і нават гідзіўся ім і пры Сталіне, і пры Хрушчове, і пры Брэжневе, і ггры Андропаве, і пры Чарненку, іпры Гарбачове, і пры Шушкевічу, і пры Грыбе нават...
Учора — прьі Лукашэнку— паспытаў. У халадзільніку, апроч яго, чамусьці больш нічога не было, а есьці хацелася. Халоднае, з маразілкі, з цыбуляй —я еў сала ўпершыню ўжыцьці...
А што — голад зьбівае... Але пры гэтым міжволі адчуў сам у сабе нейкую разьмежаванасьць, і цэльнасьць пэўная прапала, і гонар сапсеў...
Да таго ж у жонкі зьявіўся неаспрэчны аргумэнт для іроніі: Лукашэнка, маўляў, адновіць утабе „дзярэвню”, верне да сьвінства”... Вядома, у падтэксьце яна трымала і той факт, што ў маладосьці я доўгі час працаваў электрыкам на сьвінагадоўчай фэрме...
Свабода — гэта калі думаеш, няволя — калі сьцьвярджаеш задуманае...
Літаратурная палеміказа вінным сталом. Акудовіч: . не люблю паэзію за тое, што яна памірае...” Разьвіваючы далей сваю канцэптуальную думку, лягічна даводзіць яе да пэўнай (абранай заўчасна?) высновы: паэт ня будзе постацьцю ўХХІ стагодзьдзі, якой ён быў, пачынаючы з XXI стагодзьдзя да нядаўняга часу...
Аднак, на мой погляд, усе падобныя ды іншыя канцэпцыі ня маюць пад сабою асновы ў непрадказальнай
эвалюцыі чалавечай культуры. Тутчамусьці найбольшымі прарокамі былі фантасты, як гэта ня дзіўна...
Зрэшты, паэты і ёсьць фантасты ці, скажам наадварот, фантасты ёсьць паэты...
***
Ноччу выйшаў на балкон папаліць... Цяплынь, ціша, зорная бездань... І ўспомніўся міжвольна Кантзь яго агульнавядомым філязофскім пастулятам: ...ёсьць дзьве неаспрэчныя рэчы — зорная неба нада мной і маральны закон увамне...
... Як бы бачыцца нават: сядзіць гэты геніяльны карлік у Кёнігсбэргу ноччу на каменных прыступках дома, а зьверху, з далёкіх зорных вышыняў апускаецца да яго, сьвецячы німбам, убелены вечнасьцю Гасподзь і шэпча яму тыя словы... Кант не ўсьведамляе ўчутага ім, але разумее непагрэшную існасьць сказанага, і ўсё паўтарае і паўтарае пра сябе тыя словы, пакуль ня ўпэўніцца, што яны ўжо яго, — і зорныя сьлёзы цякуць зь бяздонных вачэй філёзафа...
Уздрыгваю нутром ад сваёй нечаканай думкі і ўяўленьня — зачыняю балкон... I зорны сусьвет за сабой... і вечнасьць... Заснуць будзе цяжка...
***
Сумная сытуацыя зь беларускай мовай... Але яшчэ больш сумная сытуацыя з самім беларускім чалавекам...
Калі ў мастацтве пачынае прысутнічаць разьлік, то ў выніку гэтага Г амэр ператвараецца ў Эўкліда, а Пушкін — у Лабачэўскага...
***
Заўважыў, што ў сям’і і на рабоце на „омерзнтельные” (паскудныя) тэмы я міжволі пачынаю гаварыць па-руску. Да гэтага, відаць, змушае рускі мат, бо нашая лаянка залішне памяркоўная...
***
Чалавек бяз слова, бяз мовы скацінее. Паназірайце за жэстамі людзей, якім не хапае словаў у запале гутаркі. Іх мімікаіжэсты —жывёльныя...
***
Паэты ад Бога — людзі ненармальныя... І сапраўды, хіба можа нармальнае (унармаванае) натхніць аўтара і ўсхваляваць чытача?..
Творца піша так, як думае, а графаман думае так, як піша...
***
Я пішу рэдка, а трэба было б гусьцей...
***
Можна філязофстваваць на вадзе, можна — на агні... Я люблю — на кіпені...
***
Наіўначнтуітьіўнападумалася: толькі адуласнай сьмерці не застаецца аніякіх уражаньняў...
***
Чытаю, разглядаю перадсьмяротныя вершы Максіма Танка. Звычайны школьны сшытак у клетачку...
He захапленьне, а зьдзіўленьне перасьледуе мяне, бо нічога ў тых дробна-вузлаватых радках новага і надзвычайнага няма, але ёсьць, як гаворыць Разанаў, „жывое дыханьне”. Яно і схіляе мой чалавечы пэсымізм да аптымізму. Сьмерць жывіцца плоцьцю, а паэзія — духам.
Скурко памёр —*Танк застаўся...
***
Філязофія — гэта не навука. Філязофія — гэта суб’ектыўнае жыцьцё.
***
Прыехаў летам на адпачынак да мамы ў вёску. Дні міналіся неўпрыкмет за рознымі сялянскімі клопатамі...
А вечарам — о Госпадзе — чытаў-праглядаў газэту „Вечерннй Мннск”, якую сёлета чамусьці выпісалі большасьць вяскоўцаў. І ня ў кошце, відаць, тут справа... А ў
чым? Як сказаў паштальён маім усівелым землякам: будзеце ведаць, як вашы дзеці ў горадзе жывуць...
Ляжыцьхворая цётка, не ўстае... Суседзі так-сякглядзяць за ёй, бо ўсе дзеці цётчыны ў гарадах і розныя ў іх важныя прычыны...
Прычынаў заўжды процьма, а маці — адна...
Аднойчы яна і кажа суседцы, якая з-падяе прыбірае: „Вы ўжо, пэўна, і ягад, і малін на варэньне панацягвалі... Я ж не магу, хоць крычы... А трэба было б сыночку хоць вядзерца сабраць — у яго ж дзеткі малыя...”
***
Бабуля мая скрушна: „Унучак, цяпер да мяне па тыдні ніхто дзьвярэй у хату не прыадчыняе... Ляжу тут адна, як у яме... Нічагусенькі ня ведаю — што-дзе... Відаць, і пра сьмерць сваю апошняй даведаюся..
Яна зноўжа — мне пры размове: „Чалавек любое гора агорае, а раскошу — не...”
Яна, пагладжваючы па галоўцы маю дачку: „Шануй бацькоў сваіх, Аксенька, — і Бог палюбіць цябе...”
***
Сухенькая мая бабуля, сьветленькая... Як пісаўя калісьці: і ценю яе няма’... He пісьменная, але начутая.
Слухае радыёкропку, каб ня так адзінока пачувацца ў пустой хаце. Хоча дазнацца, што я раблю ў тым горадзе... Адказваю ёй, што пішупатрохі... Прастадушна, але настойліва дапытваецца: „Каму, унучачак?..”
Напіўшыся да глыбокай стомы, прыехаў падвячоркам сусед з Клецку, каб на досьвітку скасіць поплаў у гародзе маці, ужо нябожчыцы... Бухнуўся на раскладушку ў двары, а радыё пакінуў на падваконьні ўключаным на ўсю моц... І чамусьці выпала таму галёкаць на хвалях радыё-
станцыі „Свабода”... Міколугэтане перашкаджала. Устаў ён на досьвітку, скасіў поплаўяшчэ парасе...
Апоўдні сустрэўшыся зь ім, іранічна пытаюся: „Мікола, і што там новага па „Свабодзе” казалі?” Сур'ёзна адказвае: „А што яны нам, цёмным рабацягам, новага скажуць ?! Разбудзілі на зорцы — кажуць: годзе спаць мужыкі, пара за косы брацца..
***
У калгасе як кралі, так і цяпер крадуць. Можа трохі менш, бо ўжо мала чаго засталося. Пры тым — сьвядома крадуць і ня надта хаваючыся. Цягнуць з фэрмы рознае дабро — хто выганам, хто ўзьлескам. А я ў мамы за плотам дровы калю...
— Дабрыдзень, Лявоне! Дровы шчапаеш, маці памагаеш — добра, добра... А я, во, на фэрме сьвіньням мукі травяной узяў... Трэба ж вас неяк у горадзе карміць...
— Дык грэх жа...
— Мы, Лявоне, за іх галасавілі. А камуністыя ўзяць заўжды давалі, абы толькі ў меру... Па магчымасьці, так сказаць, і здольнасьці... Здаецца, так у іх запісана...
***
Мова і культура захоўваюцца ў вёсцы ня дзякуючы культурнай палітыцы дзяржавы, a — насуперак ёй... Якія б разумныя і сьветлыя словы мы не пісалі — яны ўжо ня новыя. Усе новыя словы нараджаюцца туг, у вусьцішных вуснах прыродных вясковых беларусаў.
Каця (руская паваенная ўцякачка): „Ой, якая дачушка ў вас культурная! Гэта ж ехала па нашай вуліцы на лісапедзе, ды тапак з нагі згубіла... Прыпынілася, стаіць на адной ножцы, просіць мяне: патрымайце, калі ласка, ровар, я свой тапак падыму... Божачка ж мой, гэта цяпершняе гарадзкое дзіця вясковай задрыпанай бабе: каліласка... Я ажно прасьлязілася. Тут цяпер нашанскія дзеці мацюкамі лаюцца...”
Дажылі! Ужо і ў вёсцы зьдзіўляюцца не брыдоце, a выхаванасьці...
***
Паўнакроўнае жыцьцё патрабуе ўсяго чалавека, а мы, хоць якім бокам, ды ўхіляемся...
У Крывошынскай вар’ятні ўжо на трэці дзень я не асабліва нудзіўся. Паводзіны кліентуры былі не ў навіну дый вопыт папярэдніх „высылак” — рэч не апошняя...
Прыладзіўся я ў вар’яцкім клюбе памагатым мастакуафарміцелю, таму што меў, па словах доктара, адносіны да друкаванага слова, а тым больш — навюткі членскі білет СП СССР.
Мастак пад сурдзінку піўвіно, якое яму прыносіла мэдыцынская сястрычка-палюбоўніца. Харошы ўвогуле быў чалавек — свой, клецкі, знаёмы — зводзіў калісьці мяне з сваёй сястрой на пэрспэктыву — і шкада, што год таму назад залыгаўся на вяроўчыне ў местачковай царкве на брэстчыне, якую ці то расьпісваў, ці то дапамагаў рэстаўраваць...
Зрэшты, вернемся ў афіцыйную вар’ятню. Я і насамсправе няблага пісаў плякатнымі пёрамі (гэткая доля спасьцігла мяне яшчэ ў арміі, дый увогуле ў нашым родзе былі і ёсьць даволі здатныя і самавітыя малявалыпчыкі) — то і выводзіў на вялікіх ватманскіх аркушох розныя цытаты знакамітых людзей — ад Гіпакрата да Гарбачова...
Так і жылі, не сьпяшаючы пацець, выплёўвачы кіслыя таблеткі „антабуса”, чакаючы свайго прызначанага тэрміну выздараўленьня...
Аднаго дня ў клюб зайшоў чалавек маіх гадоў, на выгляд прыстойны і ня надта для гэтага месца падазроны, аднак па паху адчувалася, што ён ня з нашай алкашнай публікі, а з далейшых муравана-ўкратаваных карпусоў...
„Ты — пнсатель?!” — не спытаўся, а голасна сказаў ён, ад чаго мне стала не зусім добра.
„Так, пішу”, — як можна выбачальна адказаў я.
„Все ішшут. Я не о том. Ты — пнсатель?!” — найстойліва паўтарыў ён, пагойдваючыся перада мной.
„Друкуюся”, — цьвярдзей вымавіўя.
„Я спрашнваю — настояіцнй лн ты гшсатель, понял!” — безапэляцыйна і нейк ужо вульгарна-недаверліва дапытваў ён да астатку.
„Член Саюза пісьменьнікаў”, — здаўся я, уздыхнуўшы.
„Значнт, настоягцнй ппсатель! Прекрасно. Меня не обманулн. Я напнсалроман, — ён палез рукой забальнічны руды балахон і дастаў адтуль пашарпаную папку з надпісам: „Нсторня болезнн”, зь якой вытыркалі зялёна-шэражоўтыя аркушы паперы. — Надо срочно нздать!”
„Цікава, — сказаў я, — калі можна, я мог бы пачытаць вечарам...”
КНІГІ ОНЛАЙН
