Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
***
Мой дзядзька пасьля трагічнай пагібелі жонкі ў свае шэсьцьдзясят з гакам вырашыўузяць сабе жанчыну з суседняй вёскі гадоў на дзесяць-пятнаццаць маладзейшую за сябе.
Вечарам запілі тую справу, а назаўтра — жанчыны і сьлед растаў... Бабы па-суседзку ў яго і пытаюцца: „Што ды як?..” Дзядзька ж ім прастадушна па-вясковаму адказвае без аніякаватасьці і выкрунтасаў: „Ды курва яна, вам кажу... Улеглася ў ложак адразу без ... усяго... без станіка, без гэтага, без усяго... Вон! — кажу... He хапала мне яшчэ й на старасьці ганьбы ды сораму...”
Кажуць, што я пэсыміст і мэлянхолік. Ну, ня ведаю... Ня ўпэўнены... Наўрадці... Трэбападумаць...
***
Кожны чалавек імкнецца быць патрэбным. Хто — дзяржаве, хто — сям’і, хтр — культуры, хто — маскультуры і г.д.
Але па вялікім рахунку імярэк Івановіч, Пятровіч, Сідарэвіч, Галубовіч нікому не патрэбныя. Патрэбныя якраз дзяржава, сям’я, культура, маскультура і г.д.
***
Калі б напрыканцы чалавечага існаваньня быў іншы выбар, апроч сьмерці, — жыць было б цікавей...
Гэта, вядома, не азначае, што ўсе выбіралі б ня сьмерць, а НЕШТА іншае... Можа, якраз наадварот. Гэта як на той захмеленай вечарынцы. Просіць чалавек сыграць (ці ўклю чыць) яму што-небудзь для душы. Але адзін — весела скача
пад матыў „Лявоніхі", а другі — шчасьліва плача пад палянэз Агінскага...
***
Доўгі міжгародні званок... Дачка бярэ тэлефонную слухалку, вітаецца і хуценька, як апёкшыся, працягвае мне. „Нейкая Японія...” — шэпча неўразумела...
1 сапраўды — тэлефануюць зь Японіі (?!). Аказваецца, рускамоўнага сябра майго маскоўскага занесла на тыя „богведамадзе” астравы. Паэт, перакладчык маёй кніжкі, родам зь Бялыніч, вядзе сэмінар на факультэце славістыкі аднаго зь японскіх унівэрсытэтаў. А заадно лечыць сына, які гадаваўся ў беларускай бабулі, ад вядомай чарнобыльскай хваробы...
Гамонім на радасьці хвілінаў пятнаццаць... Схамянуўшыся, па-савецку спагадлівападказваю: „Завязваем, браток, бо не аплоціш размову”. „Дык кінь ты, мне тут маўчаньне даражэйабыходзіцца...” — самотнавыдыхвае ён з таго канца сьвету...
Тым жа вечарам тэлефануе яшчэ адзін сябра зь менскага бульвару Шаўчэнкі. Узрушаны і нэрвовы, як заўжды, выгаворваецца да інтымнай галізны... Зноў жа абачліва заўважаю, што цяпер гарадзкія размовы таксама аплочваюцца...” А хто мне аплоціць адзіноту?..” — крыўдліва падсумоўвае ён.
О Божа, як пуста ў цеснаце зямной!
Чалавек жыве ў зьвязку з усім і толькі таму зусім не памірае...
Усё жыцьцё я пісаў і пішу самога сябе, і чым больш пішу, тым больш упэўніваюся, што пішу не таго, хто ёсьць, а таго, хто хоча быць...
Чалавек ва ўсім недасканалы. Самадастатковы ён толькі для скрухі.
Што са мной адбываецца?.. Ня пішацца, ня думаецца, не жывецца... Сяджу ноччу на кухні і слухаю вецер за акном. Восеньскі, парывісты, манатонны... Я сяджу за сьценамі блёчна-бэтоннага дому, але гэты вецер пранізвае наскрозь і намагаецца выдзьмуць зь мяне душу, за якую плоць мая трымаецца з апошніх сілаў, быццам у гэтым ёсьць яшчэ нейкі сэнс — трымаць душу там, дзе яна зьнемагае...
Але ці ня так і ўсё жывое: на ўтрыманьні плоці і трыманьні душы?..
***
Колькі высокіх жаданьняў, памкненьняў, летуценьняў так і засталіся няспраўджанымі?!
Але, можа, дзякуючы ім не праявіліся і нізкія, жывёльныя інстынкты...
***
Чалавек паразытуе на ўсім і захоўвае не сваю прыроду, а сваю пароду...
Чытаю эсэ Акудовіча „Хто я? альбо Мяне не было, няма, ня будзе...”. Сказаць, што гэты тэкст жывучы, тое самае, як забыцца на існаваньне гэтага тэксту...
Прыпомнілася асацыяцыя вэрлібрыста-нябожчыка Ўладзімера Бурыча:
Я заглянул к себе ночью в окно
Н увндел
Что меня там нет
Н понял
Что меня может не быть
***
Ня думай пра сябе многа. Гэта зробяць за цябе іншыя...
3 усёй сучаснай беларускай прозы вельмі часта на розум прыходзіць вось гэтае, запамінальна-яркае, пташнікаўскае, зь яго клясычнага апавяданьня „Львы”: „Джукі блажыла”.
Жыцьцё такое і сказ пра яго ляканічны, адчаканены, ювэлірны... Лепш не напішаш. Ды, зрэшты, ужо й напісана.
„Джукі блажыла” — і адразу, усім нутром і ўсёй істотай сваёй, адчуваеш, што гэта беларускі нацыянальны сказ канца XX стагодзьдзя.
***
Ноччу пісаць неяк няёмка. Усе нармальныя людзі сьпяць, я ты, як той ненармальны, быццам за імі падглядаеш... хоць, па сутнасьці, ты падглядваеш на адзіноце за ўласным інтымным жыцьцём...
Пішы, пішы, брат, ніхто і не зважае, што ты там пішаш, бо ўсе ўжо даўно заўважылі тваю ненармальнасьць...
***
Нарадзіўшыся, чалавек ня надта сьпяшаецца адкрываць свае вочы на сьвет божы. Можна ўяўвіць, наколькі пасьля ўражвае яго гэты сьвет, калі, канаючы, ён ужо ня ў сілах іх заплюшчыць. Чаму ж нам так страшна глядзець у вочы нябожчыка, якія мы закрываем? Там жа адлюстраваны ўвесь наш астыглы сьвет, у якім мы жывём...
Пасьля нейкай урачыстацьці ў нацыянальным тэатры, патэлефанаваў знаёмы літаратар. Сумна паскардзіўшыся, што атрымаў афіцыйнае запрашэньне толькі на адну асобу, а да ўсяго яшчэ і ня быў дапушчаны да банкетнага стала, раптам горача-інтымнапераходзіць на дэтэктыўнае...
Аказваецца, быў на ўрачыстасьці і той чалавек, якога ён ня тое што ня любіць — ненавідзіць. І нават казаўслова з сцэны, і што ўжо зусім цяжка паверыць — прамаўляў „панашаму”. Між іншым, чалавек той блізкі да згаданага тэатра — можна сказаць, сталуецца праз дарогу... Калі ўсё скончылася, чалавек сьмела зьявіўся ў фае, і, як падалося, зусім адзін, і пайшоўлітаратару насустрач...
He ад стараху, што нехта пачуе ці падслухае, але ад неймаверна магчымай разьвязкі, літаратар пачаўпа-гадзючаму шыпець-шаптаць у слухалку: „Ня ведаю, што найшло на мяне... Мільгануламіжволі думка: як толькі параўняемся — плюну яму ў твар, у ненавісную мне морду, прабач... На-
бліжаемся... У мяне ўжо поўны ротсьліны... Ну, кажутабе, за паўмэтры ад яго быў... І тут, ня ведаю, імгненна выскачыла іншая думка — у мяне ж у выдавецтве кніжка ляжыць... падрыхтаваная да друку... у друкарні ўжо... карэктура была... А пасьля гэтага выпадку, вядома ж, — ня выйдзе! Разумееш: ня-вый-дзе!!! Ну, колькі мне затой плявок дадуць?! Годдва... А кніжка ня выйдзе, кніжка, якую я пісаў, праседзеўшы ўадзіноце-самоце, каля дзесяці гадоў! Лёня, ты разумееш сытуацыю?! О-о-о!.. Я прайшоў міма і праглынуў тую сьліну. Як многа яе сабралася, дзядзька, і ўся ўва мне...”
Гляджу сярод ночы на канале НТБ эратычную шоўпраграму... І чым далей гляджу, тым мацней пераконваюся, што фізыялягічнае ўва мне больш устойлівае, чым інтэлектуальнае...
***
Толькі нядаўна вычытаў у Зоські Верас, што ў 1916 годзе, жывучы ў Менску, ужо моцна, хварэючы на сухоты, наш Максім Багдановіч адмаўляўся на шкоду здароўю ад цукру і піў гарбату несалоджанай, саромеючыся душой перадмалымі згаладалымі дзецьмі імпэрыялістычнай вайны...
А ўжо працуючы ў Камітэце дапамогі ахвярам вайны, прынёс увесь свой цукровы паёк у „Беларускую хатку”, каб раздаць яго дзецям...
Надта мяне гэта ўразіла. Таму адразу і пішу пасьля прачытаньня, перапоўнены нейкім асаблівым пачуцьцём да натуры Паэта.
А з галавы не выходзіць даччынае, штодзённа-навязьлівае: „Тата, купі „Марс”... „Сьнікерс”... гумку... марозіва...” Я па магчымасьці купляю, бо сам усё гэта люблю — салодкае, не гаворачы ўжо пра тры абавязковыя лыжачкі да кубка чаю...
Магчыма таму і ня маю такой кніжкі „з друкарні пана Марціна Кухты”, а маю іх аж некалькі з агульнанароднага паліграфкамбінату. 1, можа, таму словы ў маіх кніжках, хоць і падобныя да Максімавых, ды колер, пах і сэнс у іх ужо іншы... Што і казаць — заварка імпартная і нукру бязь меры... Губы зьліпаюцца — вуснынямеюць...
***
Калоць сьвіней для мяне — пакутлівая справа, хоць сьведкам і „саўдзельнікам” гэтага я быў незьлічоную колькасьць разоў. Жыўпобач зь сьвінафэрмай, працаваўтам, дый дома...
Прымаразкамі калоць сьвінча бацькі заўжды клікалі суседа, мамінага роднага дзядзьку Міхаля, ужо старога, нэрвова-хворага, у якога трэсьліся рукі. Маці супакойвала сьвінчо цёплым пойлам, чухалаза вухам; бацька, братальбо я тым часам узьдзявалі на заднюю нагу скураны пасак з зашмаргай — падсякалі рахманую жывёліну і ўтрох-чатырох завальвалі яе на бок, а пасьля на сьпіну... Трымалі за ногі, і сьвінчо тое (а здаралася і па дванаццацць пудоў!) рабілася бездапаможным. Толькі і магло, што дрыгаць пруткімі заднімі нагамі... тут і прыходзіла чарга дзядзькі Міхаля, які да таго часу не прыймаў у агульнай завальнай справе аніякага ўдзелу, хіба што даваў, скупыя і раздражняючыя ўсіх, парады...
Ён падыходзіў да сьвіньні з правага боку, падбіваючы свой бахіл ёй пад сызіну, левай рукой намацваў адно яму вядомае месца пад лапаткай безабароннай жывёліны, нэрвовай рукой падводзіў да таго намечанага месца швайку, што хадзіла ў яго правай руцэ ходырам, прыстаўляў яе ўрэшце вастрыём да шэрсьці і пачынаў ціха-пяшчотна загаворваць і сьвінчо, і нас, і сябе самога, супакойваючы ўсіх разам, і — нечакана, у адзін момант, адным разам утыкаўшвайку па самае колца, праварочваўяе там, у сьвіной грудзіне, раз-другі-трэці— адымаўруку, выдыхаў, адсопваўся... швайкатырчэлана нашых вачаху сьвіной грудзіне, падрыгваючы ў такт зраненаму сэрцу... Сьвіньня сапла глыбока, забіраючы ноздрамі паветра, пахрыпваючы і паступова задыхаючыся, пачынала сіпла вішчаць і моцна біцьуздрыгваць заднімі нагамі...
„Цяпер добра трымайце — будзе даходзіць..— казаў будзённа дзядзька Міхаль, і не азіраючыся, выцершы аб мамін фартух швайку, адыходзіў дадому.
Канвульсіі і агонія зазвычай былі нядоўгімі. Ногі сьвіньні паступова пачыналі дрыжэць і выпроствацца... Наступаў канец...
Сэрца маё аджывала і пачынала біцца рытмічней.
... Сёньня дзядзьку Міхалю без малога дзевяноста. Ён дарэшты сапсеў. Даўно не ўстае, мочыцца ў ложку і пакуіуе невядома за што на гэтым сьвеце, які ўжо даўно яму ня мілы...
Мы з бацькам так ні разу і не адважыліся ўваткнуць швайку. I ўсё ж ні бацька, ужо чатыры гады як нябожчык, ні я не перажывем дзядзьку Міхаля, які ніколі ня схібіў з ударам і ня змусіў жывое доўга пакутваць ад наканаванагалёсам болю...
У Стральцова амаль пра тое ж напісана таленавіцей. Аднак талент і майстэрства тут могуць ня выратаваць, бо жыцьцё робіць сваю справу голасна, а сьмерць — моўчкі...
КНІГІ ОНЛАЙН
