Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Я нават разгубіўся ад неспадзеўкі. Госпадзе, думаю, ну ёсьць жа Ты, хоць і па вялікіх сьвятах... Які Макаранка ці Сухамлінскі мог спадзявацца на падобнае?!
Ды за такую „пяшчоту”, якую ён адшукаў на донцы сваёй спаскуджанай душы, я сам даў бы яму чарку для апахмелкі...
Няхай і не „homo sapiens”, але „беларуса-савецікусчалавекус”...
***
Літаратура, як, дарэчы, і ўсякае высокае мастацтва, трымаецца на асобах неардынарных, нярэдка нават звыродлівых, як фізычна, так і псыхічна, — гэта сьведчыць пра тое і сьцьвярджае тое, што толькі чалавек, якому ўдаецца вырвацца за межы наглуха замкнёнага кола ўнармаванай чалавечай цывілізацыі, можа стварыць суб’ектыўны мастацкі вобраз аб’ектыўнай рэчаіснасьці.
Можна было б прыводзіць для „ілюстрацыі” сказанага многія прыкладыі шматякія імёны — яны ўсе на паверхні, a большасьць на слыху сёньняшніх інтэлектуалаў. Таму — ня буду. Дадам хіба, што, перачытваючы Эзру Паўнда, я фізычна адчуў, што мне нестае ўнутранай духоўнай моцы, каб вырвацца з гэтага зялезнага ўнармаванага бытаваньня.
Нармальна нарадзіцца, нармальна жыць і нармальна памерці — гэта і ёсьць норма (ЗАКОН) цывілізаванага чалавечага рабства. Зьмірыўшыся зь сьветам, ты зьміраешся з сабой — і ў гэтым твой скон як творцы...
He здарма ж Бог і боскае зьяўляюцца сынонімамі Творцы і творчасьці. Той Сілай, якая ўзвышаецца над звыклай мітусьнёй сьвету...
***
На кінатэатры „Вільнюс” больш тыдня вісіць абвестка. Чырвоным колерам буйнымі літарамі: „ПРЙГААШАЕМ МОЛОДЕЖЬ НА РУССКОЯЗЫЧНУЮ ДНСКОТЕКУ!
„Nicht verstehen!” — коратка выстрэльвае з памяці школьны набытак зь нямецкай...
Вечарам напрыканцы цягамотна-пустой „ПанарамыАТН”, паказалі сюжэт дзікага савецка-беларускага цынізму. Пятнаццаць зуброў зь Белавежскай пушчы завезьлі ў радыяцыйна забруджаную зону Бабчынскага лясьніцтва...
Яшчэ здаровыя волаты айчыннай прыроды стаяць у лясным масіве і асуджана ліжуць набрынялы цяжкі чарнобыльскі сьнег...
Дыктарка за кадрам: „Можа, радыяцыйная зона абароніць гэтых рэдкіхжывёллепш, чым „Чырвоная кніга”...
Безумоўна, і карэспандэнта і навуковых эскпэрымэнтатараў, што зьдзейсьнілі гэтае злачынства, трэба занесьці ў чорны разьдзел „Кнігі Гінэса”.
Магчыма, я ў нечым памыляюся з-за сваёй навуковай недасьведчанасьці, але, пэўна, не настолькі, каб выйсьці за межы разумнага...
Гарадзкія бабулькі падобныя да павукоў. Сядзяць дзенебудзь у закутку на сонейку і прадуць сваю сонную слоў-
ную павуту, чакаючы, пакуль туды ўскочыць зьнямоглае адплачу дзіця...
Для чалавека, што жыве ў цывілізаваным грамадзтве, Айчына — гэтаўсё, што ёсьць...
Для цывілізаванага беларуса, Айчына — гэта, найперш, тое, чаго няма...
Ёсьць людзі, якіх любіш цалкам, а некаторых толькі часткова — за нешта канкрэтнае, за нешта адно...
3 апошніх — Мікола Купрэеў. Зрэшты, усяго чалавека не прымае нават зямля, а дзеліць яго зь небам... і гэтым вырашае нашыя эгаістычныя і небязгрэшныя адносіны да жыцьця...
Таму, Мікола, не крыўдуй — усё наша з табой паасобкуяшчэ недзе некалі зьлюбіцца...
***
Нам здаецца, што ўвесь час мы думаем пра жыцьцё. На самой справе мы думаем пра сьмерць, намагаючыся пазьбегнуць яе ці хоць бы адцягнуць на пэўны час...
Бо як ні думай, а па вялікім рахунку — усё жыцьцё траціцца на сьм ерць...
Я —беларус. Ну, што ж, такая ўжо мая доля...
•kick
Напрыканцы XX стагодзьдзя зьявілася на Беларусі яшчэ адна нацыянальная меншасьць — чарнобыльцы. Ужо праводзяцца сярод іх фэстывалі народнай творчасьці, мастацкія і дзіцячыя конкурсы... засталося самае цынічнае — правесьці конкурс прыгажосьці і выбраць „міс Чарнобыль”... I ўвогуле — абвясьціць рэфэрэндум аб аб'яднаньні чарнобыльцаў Расеі, Украіны і Беларусі. Гэткі саюз за выжываньне меншасьці... Апошні фарс на зыходзе ХХстагодзьдзя...
***
У чарговы раз наведаўся з кароткачасовым візітам Мікола Купрэеў. Ён хоць і ў фаворы цяпер — лепшы літара-
тар берасьцейшчыны, кандыдат на атрыманьне Дзяржаўнай прэміі, ляўрэат прэміі часопіса „Крыніца” — але як быў Міколам, так і застаўся. Дарэчы, у кішэні яго пінжака — сьцёртая пуцёўка-ўзнагаро да ў Злату Прагу, аднак — цягне яго сюды, у княства „залатых віцязяў”...
Прывёз новую аповесьць.
... Праводзячы яго ў зваротны шлях (куды?), сілком змусіў забраць клунак з рэчамі, якія ён паўгоду назад пакінуў У рэдакцыі „Крыніцы” — сваё ўношанае адзеньне.
Празь дзень тэлефануе вахцёрка з Дома літаратараў: ваш сябар Купрэеў пакінуў у нас швэдар, кашулю і шалік...
Ну, што тут скажаш. Здаецца, у чалавека толькі тое і ёсьць, што на сабе ды пры сабе, а ён усё ж пры кожным выпадку ўмудраецца яшчэ нешта пакідаць людзям: дакумэнты, даведкі, грошы, гадзіньнікі, адзеньне, рукапісы...
Ёсьць прадчуваньне, што неўзабаве, маючы такі талент бескарыснай растраты, пакіне нам і сябе самога...
***
Прыехаў да мамы на Вялікдзень, а там — ні з таго ні зь сяго — імжака ды мокры сьнегваліць... 3апоўдню даранку. Нас цэлы гурт — трое братоў з жанкамі ды сястра і ўсе зь дзецьмі. У хаце душна, праўсё гаворана-перагаворана, а ў двор ня вылезьці... „Награшылі мы”, — кажа, як бы сама сабе маці...
Апоўначы зьявіліся пад вокнамі валачобнікі — падвяселеныя тутэйшыя дзецюкі — рыпаюць хромкай ды галёкаюць: „Хрыстос васкрос! Хрыстос васкрос! Хрыстос васкрос! Таквалачобнае дасьцё ці песьню сьпяваць?..”
„Уісьціну васкрос! Уісьціну... Уісьціну... так, хлопчыкі, такдамо, — выбегшыўсенцы, просіць-кажа заспаная маці, падаючы ім яйкі і бутэльку самагонкі, — дзеці малыя ўжо сьпяць, разбудзіце, крый Божа, разравуцца на ноч гледзячы... Ідзіце з Богам...”
І тыя, выходзячы ў цёмнай непагадзі з двара, раптам, ужо ўвесьніцах, хрыплагарлаючы, заводзяць: „Сне-го-пад, сне-го-пад... Еслн жен-іцн-напро-о-снт...”
Ляжу, слухаю гэты вэрхал выміраючай роднай вёскі, самотна думаю: ці ўваскрэсьнем?..
Вясна!.. Цьвітуць дзяўчаты... Доўга, летуценна і безразважна цягнуся за высока аголенымі стройнымі ножкамі квітнеючай маладзіцы... Бы на камень, натыкаючыся на знаёмага літаратара. „Ну што, добрыя ляжкі, га?!” — грыміць ён наўсю вуліцу, затхла аблізваючы перасохлыя губы. Прачынаюся... Балюча падаю зь нябёс назямлю. Вочы засьцілае шэры асфальт...
***
Балыпавікі-ленінцы ўсё ўбівалі ў галовы цёмнага люду, што „труд облагоражнвает человека”...
Успамінаю гэту патэтычную рыторыку, назіраючы ў тэлеэкране за ўшанаваньнем ангельскай каралевы Елізаветы. Ёй — семдзясят гадоў. Сорак зь іх — на каралеўскім троне... Яшчэ здаровая, рухавая, з ружовашчокім інтэлігентна-сямейным тварам, на вуснах і ў вачах — нязгаслы вугалёк жаночай стрыманай какетлівасьці...
Брава! Брава! Хай жыве каралева!
„Жыве Беларусь!” — ужо каторы год да хрыпаты зрываю свой голас на шматлікіх мітынгах і шэсьцях, адраджэнскіх сходах ды застольлях...
А мама мая, гаротніца Соф’я Паўлаўна, адгараваўшы на польскай паншчыне дьі ўсавецкім калгасе ўсё сваё сьвядомае жаночае жыцьцё — высахла, схварэла, згасла, трымаючы і сёньня без мужыка ўжо звыклую сялянскую гаспадарку: карову, сьвіней, кур, качак і чацьвярых катоў, што тройчы на дзень абціраюцца ля яе ног, мяўкаючы каля цёплай спадніцы... „Аякжая, сынок, без гаспадаркі?! Куды ж я рукі дзену?.. У дамавіне наляжуся яшчэ.”
Маме таксама семдзясят гадоў, як і ангельскай каралеве Елізавеце. „Труд облагоражпваетчеловека”.
Vivat каралева! Жыве Беларусь!
He памірай і ты, мама...
***
... Гадзінаночы... Душна... Гляджуфільм МілашаФормана „Адрыў”... Жонка сьпіць раскрытая, уроскід, агаліўшыся да клубоў, маленькія грудзі ўздымаюцца пад тонкай белай сарочкай імпульсыўна і часта...
Душна ноччу з дваццаць пятага на дваццаць шостае красавіка... За свае пражытыя сорак шэсьць гадоў я не прыпамінаю такой цяжкай зьбітай начной задухі. Форткі адчынены, у іх цёмна і пустынна. Фіранкі не варухнуцца... Неба нямое... Можа, каліб ня гэтая зьнясільваючая духата— усё было б так, як і заўжды, учора, заўчора, год, пяць і нават дзесяць гадоў назад. Нешта сьмяротнае і небясьпечнае падсьвядома вынікае з гэтай начной задухі... Ня ведаю што...
Заўтра „жалобны юбілей” чарнобыльскай трагедыі. Магчыма, гэтанапамін... ці папярэджаньне...
Фільм скончыўся. Духата засталася. І на пятым паверсе ў гэтым доме няма вады, каб апаласнуцца ў душы. Іду на кухню. Запальваю цыгарэту — і задыхаюся канчаткова...
Мой сакурсьнік па Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве чачэнскі паэт Зэлімхан Яндарбіеў пасьля гібелі Дудаева — зноў навідавоку...
Дзіўная рэч — інтуіцыя, прадчуваньне, прадбачаньне... Усё, напісанае вышэй, напісаласяўчорапозьнім вечарам (28.04 96 г.). Далей чамусьці не пайшло, занатавалася проста як факт.
А сёньня днём Масква паведаміла пра гібель Яндарбіева. Сядзім, самотныя, з жонкай на канапе ды ўспамінаем зьвязанае з Зэлімханам...
Сур’ёзны, інтэлігентны, адукаваны, дабрадушны , ветлівы, трошкі незаўважна-адсутны ў кампаніі і як бы прысутны па-за ёй...
Аднак пра многае напішацца, можа, калі пазьней. A пакуль ляжыць перада мной падараваны ім літаратурны часопіс „Орга”, чацьвёры нумар за 1988 год, з маім вершам у Зэлімханавым перакладзе.
Я добра памятаю, што не даваў яму ні свайго арыгінальнага беларускага тэксту, ні падрадкоўніка... Па ўсім відаць, што адабраў ён гэты верш для перакладу на нашых сэмінарскіх занятках, калі абмяркоўваліся мае паэтычныя высілкі...
Чаму менавіта гэты, адзін з самых дарагіх мне вершаў, якім употай ганаруся за падтэкст, што паспрыяў яго зьяўленьню ў „Літаратуры і Мастацтве” яшчэ забрэжнеўскім
часам?.. Ня ведаю... I ў яго, відаць, спрацавала творчая інтуіцыя.
Паколькі цяпер вершаўувогуле не чытаюць за выняткам тых, хто мае дачыненьне да рыфмарства, то мне вельмі карціць выдрукаваць яго яшчэ раз, балазе ён мае толькі дванаццаць радкоў.
Прычакаўшы глыбокага сьнегу, Аб’яжджаюць каня мужыкі...
Маладому, шалёнамубегу Дзьве аглоблі сьцінаюць бакі.
Hi на міг не правісьне ляйчына, He папусьціць свабоды рука, І — туды, дзе глыбее лагчына, Да апошняга правіць рыўка...
Вось ён — потны, загнаны, зьнямоглы — Адтугі і адчаю захроп...
Заўтра стане пакорна ў аглоблі І бяз пугі ня пойдзе ў галоп.
Чамусьці ў перакладзе Яндарбіева атрымалася трынаццаць радкоў. Вядома, я пісаў пра нашых коней і пра нашых мужыкоў... Там і мужыкі не такія, і коні больш гарачыя... І аб’яжджаюць іх інакш — даўжэй і ўпарцей не паддаюццаяны дрэсіроўцы і ўправе...
КНІГІ ОНЛАЙН
