Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
„Чнтают в кннжках, — павучальна і строга сказаў ён, трымаючы папку аберуч. — Нздадам, почнтаем вместе. Я — Володя нз Барановнч, слышал? йз пятого блока. Это нпчего, что я нз Барановнч?”
„Якая розніца адкуль. Я вунь у вёсцы жыву”, — спрабаваў я перахапіць ініцыятыву. Але ён быў неўгамонны і настойліва-дырэктыўны.
„М кто же тебя в деревне нздает? Впрочем, мы пока здесь. Матернал собран, главврач подпнсал, надо нздавать. Ты Главного знаешь? Петра Федоровнча?.. Тоже учтм — пнсатель! Кннгумонх рассказов пншет. Днагнозамн назвал. Жнл такой на юге. В бочке. Давно... Федоровнч не курнт, правда. А без курева пнсателем быть трудно. Я ему не раз говорнл, да... Кстатн, ты курншь?” — ён нарэшце стаміўся.
Даю цыгарэту. Прыпальваем. Нечаканаз папківысыпаецца колькі лістоў. Я зьбіраю іх, услужліва складваю і падаю Валодзю.
„Ладно, ладно, —памякчэўшым голасам гаворыць ён. — Знаю я — это тяжелое дело. Возьмн себе, вставншь в свой роман... Я егце напншу... Такзначнт — нздаем? Хорошо! Только краснымн буквамн, я люблю, когда краснво... Запомнн, значнт, я — Володя йз Барановнч, нз пятого блока... Увндашь такой роман — купн. Почнтаем....”
Але тут маналёг Валодзі абарваў санітар, постаць якога шырока і хмарна мільганула за клюбным акном. Валодзя, не разьвітаўшыся, імгненна зьнік, пакінуўшы мне два аркушы паперы, вырванай, відаць, зь нейкага бальнічнаадміністрацыйнага гросбуха...
На адным была выпіска з гісторыі хваробы надта неразборлівым почыркам, на другім — вялікімі літарамі чырвоным алоўкам — вось гэта: МОЯ ФАМПЛНЯ ВОЛОДЯ НЗ БАРАНОВНЧ ЖйВУ Я В ПЯТОМ БЛОКЕ.
Больш з Валодзем з Баранавіч я не сустракаўся, хоць не-не ды настальгічна яго ўспамінаю, беручы ў рукі чыйнебудзь чарговы раман у „Кнігарні пісьменьніка”...
Прысьнілася, што забіў чалавека. У сваёй вёсцы, у суседзкім двары, пры знаёмых людзях... Праўда, самога чалавекане распазнаў. Біўкіем па галаве. Ня памятаю, за што...
Прачнуўся потны ад страху за ўчыненае. Сядзеў у ложку ісонна-мітусьлівадумаў: што жгэта самной адбываецца?...
***
Ня меней году — а пры такім гаспадары, як я, то й ня дзіва — рыпелі ўваходныя дзьверы ў кватэру. Рыпеньне тое было гідлівым да моташнасьці... Але ўсё адкладвалася, звыкалася, рабілася нармалёва-звыродлівым, як і ўся наша сёньняшняя рэчаіснасьць.
1 вось учора змазаў завесы дзьвярэй маслам для пішучай машынкі.
Сёньня, сьпешна і затуркана ўвайшоўшы ў кватэру, раптоўна схамянуўся — якія і куды я дзьверы адчыніў?!
Такая нясвойская цішыня... Зладзейская...
Hi пры якой уладзе мне не жылося і не жывецца так паскудна, як пры сабе самім...
Усё слабее мой зрок, а я ўсё ўзьдзяваю на свой доўгі нос акуляры — і ўсё чытаю й чытаю...
Вочы мае да вяршынь зрэнак запоўнены літарамі, словамі, сказамі, вершамі, раманамі, тэкстамі... якія зьліваюцца адно ў адно, наплываючы адно на другое, засьцячы існы сьвет... Я ўчытаўу сябе ўсё, што мог.
Цяпер мне трэба па магчымасьці пазбавіцца ад празьмернасьці назапашанага, каб убачыць сьвет сваімі вачыма, — і гэта ня так проста, як думаецца...
Кажуць, што літаратура памірае... Я тут удакладніў бы адсябе: вузее кшталтменавіта мастацкайлітаратуры... бо пішуць цяпер, можа, наватбольш, чым раней...
Чалавеку наш урбаністычны, тэхналягічны час робіцца ўсё больш адзінокім, замкнёным у сабе і на сабе, ён — так ці інакш — пачынае пісаць розныя тэксты, прагаворваючы сябе, спадзеючыся некаму адкрыцца ці быць адкрытым, як кінутая ў марскія хвалі бутэлька з цыдулкаю...
Літаратура цяпер — перш за ўсё, душэўныя, а не духоўныя зносіны адзінокіх людзей у пяцімільярдным мурашніку чалавецтва. Гэта вяртаньне да эпісталярнасьці (ліставаньня), але ўжо ў адкрытым уласна адрэдагаваным варыянце. Я пішуўсім, няхай мне адгукнецца хоць нехта... Кампутарныя праграмы — тэксты — гэта таксама своеасаблівы эпісталярый будучага.
Такая літаратура будзе існаваць і ў далейшым быцьці чалавецтва, як Храм маральнага ачышчэньня, як споведзь аднаго перадусімі.
Усё гэта, на мой погляд, ня тычыцца чыста мастацкай літаратуры, дзе мастак спавядаецца ня перад людзьмі, a перадсамім сабою...
Ранкам, стоячы на тралейбусным прыпынку, вочы ў вочы сустракаюся з маладзенькай прыгожай дворнічыхай. Апранутая ў аранжавую камізэльку паверх спартыўнага чорнага трыко, яна зграбае бруд з тратуару побач са мной... Я — больш-менш адукаваны пісарчук, з торбаю, напханаю чужымі рукапісамі, куру, перамінаючыся з нагі на нагу, чакаючы грамадзкага транспарту...
І вось — мы н^знарок зазірнулі адзін аднаму ў вочы... Адкуль гэтая зьбянтэжанасьць? Чаму яна, засаромеўшыся, адвяла позірк? Чаму і мне раптам стала няёмка перад ёй, і я, ня ведаючы пра што думаць, чамусьці ўзгадваю, што кінуў свой папярэдні недапалак на тратуар каля пад’езду, не данёсшы колькі крокаў да сьметніцы...
За што нам абодвум так сорамна? За саміх сябе? За той недапалак, які яна падабрала ці яшчэ падбярэ за мной? За венік у руках і сумку з рукапісамі? За тое, што не наадварот? Што ўсе рэчы ня ў тых руках? За свой лёс? За што, Госпадзе?!
А тралейбуса ўсё няма і няма...
***
Чамусьці трывала ўсталявалася выснова, што чалавек баіцца вышыні... І чамусьці ніхто гэтай высновы не абвяргае. Наіўная выснова, бо насампраўдзе тутпершасна псыхалягічнае: чалавек баітттта не самой вышыні, абездані падсабою...
Гэтым я хачу сказаць, што чалавек па сваёй духоўнай прыродзе засьцерагаецца не высокага, а нізкага...
Ужо другі дзень запар сноўдаюся з кута ў кут па кватэры сам ня свой, да адчаю апатычны і хваравіты... Ня ведаю, якя выйшаўбы з таго стану, каб нетэлефонны званок...
He назваўшыся да канца размовы, чалавек прыемным людзкім голасам молада-аптымістычна гаварыў мне пра літаратуру, сьвет, людзей, што я, падтакваючы ў трубку, паступова забыўся на самога сябе — такога, яшчэ хвіліну назад, нямоглага і бязвольнага...
Разьвіталіся бадзёра, з разьлікам на заўтрашнюю сустрэчу. Цімохам Васільевічам Віткам быўтой васьмідзесяціпяцігадовы чалавек.
Мне стала сорамна за сваю нямогласьць. Я закурыў і сеў за пісьмовы стол... Жыць трэба да самай сьмерці, малакасос! Вучыся...
На свой першы чалавечы гераічны ўчынак я не забыўся і сёньня. Мне было дзесяць гадоў, калі я засланіў маці сваім тонка абцягнутым скурай шкілетам ад сукаватага палена, якое занёс для ўдару ашалелы ад самагонкі бацька...
Добра памятаю, што нават не пасьпеў спалохацца і заплюшчыць вочы... Палена было яловае, з круглым жаўтаватым сукам, з расколінай наўздоўж, не зусім сухое, зь зімнага двара... Маці прыносіла дровы зь вечара і клала ў печ, падсушваючы для ранішняй распалкі...
Бацька ўжо ў магіле, але зрэдку яшчэ ўрываецца ў мае сны з тым самым яловым сукаватым паленам, і змушае мяне назаўтра палохацца і перажываць за ўжо састарэлую адзінокую маці, якая, дарэчы, спаліла тое палена назаўтра ў печы, на цёплым чаране якой я па-дзіцячы смачна спаў...
***
Бацька мой, асабліва ў п’яным асьляпленьні, што здаралася часьцей, чым наадварот, быў жорсткім як да маці, такі данас, чатырох дзяцей... Ганяўілупцаваўняшчадна...
Але дзіўная ўсё ж людзкая прырода: я баяўся яго, але паважаў — у дзяцінстве, шанаваў — у маладосьці, шкадаваў — у адноснай старасьці і невылечнай хваробе... І цяпер — помню ілюблю...
За што? Усяго толькі за тое, што жыву?..
Як усё пераменліва ў чалавеку! Адным разам — хочацца жыць, другім — не. Шкада, што трэцяга разу не бывае.
***
Апоўначы сяджу адзін у мройным сьвятле настольнай лямпы, гляджу ў акно, зашклёнае густой цемрай, думаю пра НЕШТА, ня ведаю ШТО...
I хочацца плакаць... і плачу.. і сьлёзы цякуць па маім твары... ія адчуваю спагадлівую цеплыню... і захлынаюся ў іх...
І ніхто на сьвеце ў гэты найвышэйшы момант майго жыцьця ня можа забараніць мне быць такім вось — яшчэ не паднебным, але ўжо й незямным...
І ў гэтых самотных сьлязах, нябачных нікому, я і ёсьць увесь — ЧАААВЕК...
***
Ня мае значэньня, колькі пражыў паэт — дваццаць пяць ці восемдзясят пяць...
Паэзіі ад гэтага ня меншае і ня большае..
Вясковы знаёмы мужык усё падбірае, што ня ўбачыць. Усё да рукяго прыстае, прыліпае, прырастае...
Ідучы па вуліцы, падымае на ўзбочыне літровую бляшанку з-пад таматнага соку, ужо і скасабочаную, і тамсям парыжэлую...
— Навошта яна табе, Іосіфавіч?
— А чорт яго ведае... Жыцьцё цяпер такое, не ўгадаеш, як яно павернецца. Хай будзе... Глядзіш, заўтра прывязуць тамат на разьліў — шукай пад яго посуд... А ў мяне — напашэве... Выгну, вычышчу, вымыю... Ане, дыктавоту ў калгасным двары набяру, мо калі завесы ў дзьвярах папэцкаю... рыпяць, халера...
Позьняя восень, а чалавечай сьпеласьці ўсё няма і няма...
***
Нярэдка літаратары прылюдна прызнаюцца, што пішуць толькітаму, што больш анічога рабіць ня ўмеюць...
Нават дзяржаўныя рэфэрэнты з стажам ня робяць такіх прызнаньняў...
***
Сырым лістападаўскім падвячоркам ідуць па праспэкце Скарыны тры маладзенькія, падстрыжаныя пад нуль, у навюткай, але кашлаватай форме, курсанты міліцыі, падроблена на публіку гуляючы дручкамі-дубінкамі, аднак не агрэсыўна, так, для паказной зухаватасьці...
І толькі згледзеўшы вынырнуўшых з паўзмроку маладзічак, ніякавеюць, прыціскаючы тыя дручкі да сьцёгнаў...
Яшчэ не абцёрханыя горадам, службай і начальствам, вясковыя хлопцы з ужо вымыкаючым гонарам. Глядзець на іх цешна і забаўна...
Наблізіўшыся да мяне — худавата-хлапечага дзя дзечкі — адзінага самотніка на тралейбусным прыпынку, пашушукаўшыся, два праходзяць наўзбоч мяне міма, а адзін не зусім сьмелатопчаццадамяне. Напаўразгублена-ніякавата просіць: „Прасьціце. He знайдзёцца лн у вас снгареткн?” Раблю трохі напыжлівы выгляд, але нясьпешна зь бязмоўнай паўзай працягваю „космасіну”, а павагаўшыся, дадаю яшчэ дзьве. „Спасіба”, — нэрвовым ад шчасьлівай неспадзеўкі голасам мямліць малады міліцыянцік Рэспублікі Беларусь і подбегам кіруецца да сваіх, запаволена шлэпаючы, калегаў па службе... „Калі ласка!” — каб было чутна ўсім, кідаю наўздагон ім па-беларуску. Усе трое, як па Ka-
мандзе, азіраюцца, па-дзіцячы пасьміхаюцца, ківаюць галовамі і нечакана салютуюць мне ўзьнятымі ўверх дручкамідубінкамі...
Адыходзяць... Запальваюць... Сіняваты дымокцепліць змрок, адганяючы самоту душы...
Хоць бы добра прайшло іх дзяжурства гэтай ноччу, хоць бы якія мужланы не спаганілі іх яшчэ вясковай геннай чалавечнасьці... І на чым трымаецца дзяржава? Ці не на гэтых сараматлівых рэштках людзкасьці?..
КНІГІ ОНЛАЙН
