Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Калі б кожны жыў так, як пра яго кажуць на хаўтурах, то зямны сьвет быў бы ідэальным...
***
Са мной на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве вучыліся двое армян — паэт і крытык — самавітыя, інтэлігентныя хлопцы, якія вылучаліся сярод той „вэАЛКАШНАЙ” браціі, асабліва расейскай — зарыганай і адкрыта шавіністычнай.
У той першы год нашай вучобы і здарылася ў Арменіі страшная трагедыя — землятрус... 1 мяне зь імі паяднала гора —наш Чарнобыль яшчэ быўсьвежай ранай...
Абодвум, калі так можна сказаць, пашанцавала: яны былі тут, а ня там,'а да ўсяго ніхто з блізкіх асабліва не пацярпеў. У жанатага паэта Норыка жонка-настаўніца выскачыла з вучнямі ў двор за дзьве хвіліны да таго, як ад школы засталіся толькі руіны...
Абодва рваліся на радзіму. Цеплілі спадзеўку на ўзнаўленьне жыцьця. Але і там — бяда — вайна, Карабах...
Ацалець пасьля дзьвюх народных трагедыяўчалавеку неймаверна цяжка. Абодвух і ня стала. Крытык памёр ад сардэчнага прыступу. Паэт загінуўу аўтакатастрофе...
***
Аднойчы напрасіўся зайсьці да мяне на кватэру з сваім рукапісам Алесь Наварыч. Менавіта на кватэру, а не ў рэ-
дакцыю. Ці то каб пабачыць, як я жыву, ці проста пагаманіць тэт-а-тэт, ці яшчэ чаго...
Глядзець не было на што, гамонка на адной каве ня клеілася, а пра тое „яшчэ чаго” цяпер вось сяджу позьнім вечарам і думаю...
Ну, зайшоў, ну, так-сяк пагаманілі, ну, забраў рукапіс... ну, а яшчэ што... Госпадзе, ддя чаго ж тады ўсё-ткі прыхо дзім?
А можа, у гэтым пытаньні і ўвесь сэнс прыходу...
***
Можна мысьліць і пісаць абсурдна, але нельга ўвесь час абсурдна жыць. Душа пільна вартуе розум і пожад плоці...
★★★
Апошнім часам сталі запамінацца сны, сталі ўражваць сымбалічнасьцю ў дачыненьні да рэчаіснасьці.
Учора сьнілася балота — дрыгвяністае, зарослае... і я празь яго ці то ад некага ўцякаю, ці то сьпяшаюся некаму насустрач... Але відаць, што не ўцяку і не дайду, бо яно штораз зацягвае ўсё глыбей. І вось ужо няма сілы выбрацца зь ягонай багны...
Прачынаюся ад рэзкага болю: аказваецца, нага мая патрапіла ў пастку паміж сьцяной і бакавіцай канапы...
Які пасьля гэтага сон —■ ляжаў і думаў пра вёску, пра маму, адзінокую, хворую, састарэлую, з усімі яе гаспадарчымі клопатамі...
Трэба ёй купіць новыя ўцепленыя гумовыя боты, a то як толькі макрэць, гразюка ■— у яе зноў кашаль і бухае, што бубен...
Колькі вершаў! А паэзія — сірата...
ккк
У паэзіі столькі вершаў, як у немаўляці бразготак, але яна ўсё плача і самоціцца, пакуль не назаве іх сваімі імёнамі...
ккк
Адзін палымяны пісьменьнік у запале захмялелай палемікі: „Усе вы там у „Крыніцы” — жыды, усе на „іч”: Акудовіч, Галубовіч, Разановіч!..”
І ў навіслай паўзе чуваць, як раз-пораз парыпвае крэсла пад намесьнікам галоўнага рэдактара „ЛіМу” Барыса Пятровіча... Псэўдонім? Тым больш...
***
У стаматоляга я быў гадоў дзесяць назад. І з таго часу ні разу не ўспамінаў пра свае зубы. А люблю я чай з сухарыкамі. Вечарам. І вось —хрупнулакаронкаўправым ніжнім кутку... Божа, які нечалавечы вэртыкальны боль час адчасу я трываю ўжо трэція суткі запар!
І як я сёньня зайздрошчу сябру свайму Купрэеву, у якога ўвогуле няма зубоў. А бывала ж, спачуваў яму, калі гасьцяваў наездам, губляючыся, што падаць Міколу да чаркі, каб ня трэба было жаваць...
Брат мой, на сваёй прамерзлай мансардзе прыпомні цёплым словам гуманіста Шамякіна, і — „вазьмі мой боль”!
***
Ня ведаю, як цяпер, а гадоў пятнаццаць-дваццаць таму, у некаторых паляшуцкіх вёсках захоўваліся дзіўныя паганскія звычкі.
Прыкладам, уЛюсіна, што пад Ганцавічамі, на Юрай кароў досьвіткам на пашу выганялі толькі мужнія жанчыны. Калі ж тым часам трапляўся ім на вочы выпадковы мужчына, то ўсе бабы, як па камандзе, паварочваліся да яго сьпінамі ды, перагнуўшыся, загалялі свае ружовашчокія дупы...
Ведаючы падобны звычай, ніхто ніколі не крыўдаваў, больш таго, успрымаў тое як належнае. Звычай жа гэты, неардынарны і вульга>рна-цынічны па сёньняшнім разуменьні культуры, азначаў толькі адно — ухвалу жыцьця, роду і яго працягу...
Аднойчы выйшла з тым паганскім звычаем непрадбачаная накладка. Форменны канфуз. Пётр Міронавіч Машэраў рабіў аб’езды сацыялістычнага Палесься. Аб’езды ды аблёты ардэнаноснай рэспублікі былі яго каньком. І вось аднойчы ранкам едучы машынай з суправаджэньнем з Хатыніч у Люсіна, а можа наадварот (пэўна, сьведкі ўдакладняць пераказаны мне Купрэевым аповед), па дарозе непадалёк іх маршрута гналі тутэйшыя жанкі сваіх кароў
на пашу. Забачылі яны мужчын у машынах — дый задралі свае спадніцы да акруглай галізны, павярнуўшыся азадкамі да дарогі...
Што было пасьля?! Хацелі ўсіх пакараць — ад вялікага начальства да малога, уключаючы тых, упэўненых у нятленнасьці быцьця, люсінскіх жанчын... Але нехта сьмялейшы давёў Машэраву пра мясцовы звычай і паганскія народныя традыцыі. Пётр Міронавіч расьсьмяяўся і забараніў, крый Божа, каго караць...
Канечне, я ня маю на мэце сказаць гэтым, што Машэраў быў бацькам нацыі ці нешта падобнае. Перш за ўсё, я хачу сказаць, што плоць нацыі і яе галава былі патым часе здаровымі і жыцьцяздольнымі...
***
Зь вечнасьці нічога не выпадае. Нават наш час, які мы адлічваем, — вечнасьцю ўлічваецца...
***
Яшчэ і сёньня старыя людзі на вёсцы гавораць: „Ой, і не пытайся, любачка, адна я цяпер, як вока ў лобе... Усе мае за сьветам жывуць...”
Для гэтых людзей і цяпер куток бацькаўшчыны ёсьць адзіны ўспрымальны сьвет, але і ён ужо ня поўны, ня цэлы, бо нехта з блізкіх аказаўся па-за яго межамі... Гэта значыць — у Баранавічах, у Слуцку, у Менску.
У кожнага сваё разуменьне „космасу” і свая мяжа „гравітацыі”...
***
Добра, што мы вітаемся правай рукою, — яна не ад сэрца, не ад поўнай шчырасьці, не ад поўнай любові, не ад усяго чалавека...
Бо, Госпадзе, колькі людзей я прывітаў за свае амаль паўвекавое жыцьцё, колькі рук—правых і няправых—паціс нуў?! Былі сярод іх людзі добрыя, душэўныя, таленавітыя, але былі і подлыя, цынічныя, падсудныя і нават забойцы...
Ці не таму мая правая ўсё часьцей — то змушана, то інтуітыўна — хапаецца за сэрца?..
І ці не таму нашы левыя прысардэчныя рукі такія кволыя, апатычныя, самотныя... адзінокія ібезабаронныя?..
***
Бацька мой, цясьляр знакаміты, рабіў, лепш сказаць, майстраваў дамавіны для адышоўшыхвяскоўцаў. Ладныя, вывераныя да сантымэтру. Ляжаць там што ўпанскай пасьцелі...”
Але памёр сам — і няма каму зрабіць апошні прытул. Урэшце, ня горш зьбілі на калгасным двары ў пілараме...
Кажуць, няма чалавека — няма праблемы, а тут — якраз наадварот, бо як чалавечна не жыві, а хоць адну праблему пасьля сваёй сьмерці ўскладваеш на людзкія плечы...
***
Ёсьць у эга-эсэ Дранько-Майсюка „Стомленасьць Парыжам”, дзе трохі адсьвечвае нарцысызмам ітакое: баюся застацца сярэднім паэтам...”
Я застацца не баюся, абы пашчасьціла. Тым больш, што сярэдзіна мне не пагражае, бо як на мяне ні глядзі — я ня свой, але й не чужы — заўжды крайні... А ўжо зь якога боку той край — усё адно. Стоячы на краі пра тое ня думаеш...
Быў у Алены Васілевіч. 3 усіх кутоў сьветлай кватэры веяла шчырасьцю і адкрытасьцю, як скразьнячком... і толькі падкрэслам, з накінутай квяцістай хусткай-канаплянкай, адзінока-сараматліва затаілася шпулька б елых нітак...
Алена Сямёнаўна ня бяз гонару паказвае мне кніжныя рарытэты: коласаўсйую „Новую зямлю’ дваццаць сёмага году выданьня, пажоўклую, там-сям пашкуматаную, зь мяккімі знакамі і „ня”, ды некалькі томікаў Льва Талстога трынаццатага году, яшчэ добра захаваных... Дазваляе патрымаць-пагартаць іх... Маўчым... Неабдуманаіне дамесца кажу ёй пра сьмерць Бродзкага, пра словы Рэйна: „солнце русской поэзнм закатнлось...”, тыя словы, што адрасаваліся Пушкіну...
Недаўменьне ўяе вачах, лаўлю насабе сонечны бляск акуляраў, адводжу позірк, — яна замілавана схіляецца над букіністычнымі томікамі Коласа і Талстога і гладзіць іх памацярынскутонкімі, яшчэ элегантнымі пальцамі...
А ў галаве маёй круцяцца радкі нобэлеўскага ляўрэата-нябожчыка:
ПроіцайБобо, прекраснаБобо.
Слеза к лнцу разрезанному сыру. Нам за тобой последовать слабо, Но н стоять на месте не под смлу.
У той жа Васілевіч вычытаў пра модны шык маладых Крысько і Скрыгана — галіфэ, абшытае леямі, юхтавыя боты... Так напрыканцы дваццатых уваходзілі ў беларускую літаратуру нашы сёньняшнія клясыкі.
А мне пры гэтым лезе ў вочы наш сучасьнік Славамір Адамовіч — таксама галіфэ з падцяжкамі, хромавыя боты...
Можа, у гэтым і прыхаваны малады „рэваншызм”? He, кажуць, гэтасучасны бытавы постмадэрнізм... Мне няёмка распытваць, што гэта такое па сутнасьці. Цёмны я ў гэтым сэнсе чалавек.
А вось Акудовіч ведае, не зважаючы на тое, што працуем мы разам і зарабляем нахлеб-соль пароўну...
***
Прыйшоў вечарам дахаты хай сабе і ня зь цяжкай працы, але — галодны. Такі, што пераапрануўся, памыў рукі, уключыў тэлевізар — і на кухню... Хоць гарачагачаю з батонам... І ўжо насыпаючы цукар у кубак, пачуў з пакою вершы, рускія, але балючыя, і па радках помных, і па голасе пазнаў Анатоля Жыгуліна...
І нечакана захапіла мяне да астатку і вершамі яго, і сыбірыядай, і руднікамі, і холадам-голадам, і баландой, і злымі аўчаркамі... што неўпрыкметпрастаяўпры дзьвярным вушакухвілін пятнаццаць, даканца перадачы...
Вярнуўся на кухню і не адразу, ужо зь нейкім прысаромленым пачуцьцём, выпіў той схаладнелы кубак чаю з пахучым сьвежым батонам...
***
Я ніколі нікому не навязваў сваіх ідэяў, запаветных думак ці перакананьняў. Спрачацца — спрачаўся, адстойваць — адстойваў, але нічога не навязваў, заўжды памятаючы навязаных азьвярэлых сабак...
... Зьвяглівае, навязьлівае — толькі таму, што навязанае...
***
Часам гаворыш, каб толькі не маўчаць, каб падтрымліваць самую гаворку, бо доўгае маўчаньне тваё выклікае падазронасьць: што ж ён задумаў, гэты маўчун?!
А нічога ён не задумаў дый ня думае нават... Проста стаміўся і вас слухае...
Зрэшты, магу што-небудзь сказаць, каб чаго-небудзь не падумалі...
Прыкладна такім уяўляецца мне сучасны літаратурны працэс...
Пачаў, але ж да канца так і не дагледзеў фільм, дыплёмную рэжысэрскую працу артыста Кайданоўскага, добра вядомага па „Сталкеру” Таркоўскага. Па-першае, ня тыя тэхнічныя і матэрыяльныя выдадкі, каб зрабіць нешта відовішчнае (а кіно — гэта ўсё-ткі відовішча). Па-другое, трэба быць Талстым, каб яшчэ раз перапісаць-перажыць „Сьмерць Івана Ільіча”...
КНІГІ ОНЛАЙН
