Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
А „загнаных коней прыстрэльваюць, ці ня так”, Зэлімхан?..
... Дзякаваць Богу, сёньня ўжо ведаю, жывы, брат, пакуль — жывы...
•kick
Божа, якая шчасьлівая нашамова! Ніхто ніякую іншую, мабыць, так ня любіць, як мы сваю — купка беларусаў ад плоці і духу яе...
Безь яе мы нячутныя, нябачныя, нязнаныя, нямыя — ніхто...
I ніхто нас ня можа пазбавіць яе, не пазбавіўшыся нас. Яна — нашы народзіны, сьмерць і ўваскрашэньне...
■kick
Чалавечы дух мацуецца на адзіноце і аганізуе ўнатоўпе.
***
Гавораць, што мастацтва стала прадажным, што ім гандлююць...
Можна купіць кніжку альбо карцінку, квіток у тэатар ці кіно; але як прадаць альбо купіць тое, што па-за тэкстам, па-за рамай карціны, па-засцэнай, па-заэкранам?..
Як прадаць альбо купіць тое, чаго няма ў прыродзе, але ёсьць у душы чалавека-творцы! Прадаць чалавека?
Купіў дачцэ ружовы шарык.
— Набяры духу і надзьмі — вялікі-вялікі...
Надзімаю. Праз хвілінаў колькі вяртаеццаяк пакрыўджаная...
— He лятае... Ты духам надзімаў?
Ужо чатыры гады, як бацька ляжыць глыбока ў зямлі...
Дзікунскае, падсьвядома-таемнае жаданьне ўзьнікае ў мяне час адчасу пры начной самоце-бяссоньніцы: зазірнуць тудьі, пабачыць, ці цэлая труна, ці захавалася аблічча, ці ёсьць...
Што гэта? Псыхічнае адхіленьне ці неадольны пожад зазірнуць у твар самой сьмерці? А можа — вечнасьці?..
***
Людзі не пасьпявалі асэнсоўваць, што яны гавораць — таму зьявіліся пісьменьнікі...
***
Дзіўны гэты народ — беларусы. Дзяржаўнага грунту няма, а яны ёсьць... Прарасьлі, як трава ў багністым балоце, — ня выкасіць...
***
Тое, што адбываеццаўнутрьі мяне, ужо адбылося звонку...
Травень. Поўдзень. Цяплынь ліпеньская.... У шортах, голы да пояса, вару сабе яйка на абед...
Праз адчыненеае насьцеж кухоннае вакно — раптам! — наплывае аднекуль зблізу мэлёдыя жалобнага пахавальнага маршу, паступова запаўняючы ўсю прастору... Да адчуваньня ўласнай адзіноты прымешваецца чуцьццё забытасьці, пакінутасьці...
Музыка чалавечай жальбы адыходзіць некуды далёка, сьціхае...
Яйка пераварваецца...
***
Ужо гадоў сорак таму на жніве сярпом перарэзала маці сухажыльлі на ўказальным пальцы правай рукі. Так і не разгінаецца ён уяе з той пары. Замінае гэтая, якянакажа, загагуліна ў рабоце, асабліва дробнай — шыць, садзіць бульбу ці рассаду, пісаць... Праўда, зь пісаньнем у яе і без таго туга было, во, як зараз у мяне... так, часьцей за ўсё ў пэнсыйнай ведамасьці...
А нядаўна скідвала з вышак у хляве цюкі з саломай, a шпагаціна з далоні — чырк! — і зачапілася за той палец сагнуты, за тую загагуліну, і ўвесь цяжкі, утрамбаваны машынай, цюк на тым пальцы няшчасным павіс надтокам... Добра, што сама ўніз не абрынулася. Мяса да косткі зрэзала...
Палец гноіцца, рука распухла, дзеці далёка — няма каму пажаліцца і пашкадаваць няма каму...
Які электарату Лукашэнкі, Госпадзе, Божа мой —усё вытрывае, усё аплача, усё аплаціць!
У тэлефоннай размове кажу ёй: „Што ты, мама, пакутуеш столькі гадоў з гэтым пальцам?” Адсеяліся, час вольны да сенакосу, паедзь у раённую бальніцу ды няхай яго ампутуюць. Зь яго ніякай помачы табе, адна няўдобіца. Адрэжуць — лацьвей будзе...”
Маўчыць, як пакрыўджаная, а пасьля, бы вінаватая, кажа: „Што ты гаворыш, сынок, — ужо ж гоіцца... Як гэта сваё адрэзаць? Сорак гадоў быў, то хай і будзе... Колькі таго жыцьця... У цэласьці памерці хачу..
***
Па вялікім рахунку — усё насельніцтва Беларусі вясковае. У вёсцы яно звыкла адгароджваць свае сядзібы платамі, тут — у горадзе — шкліць балконы. t гэтыя ўжо не
вяскоўцы, а па-гарадзкому кажучы, „дзяроўня”. А цяпер, во, у іх яшчэ й лецішчы. Адным словам, у чужы гарод не палезуць, бо ў сваім хапае... Толькі не чапайце іх...
„Мая хата з краю” — лепш і ня скажаш. Хоць зь якога краю. Няхай сабе й Паўночна-Заходняга.
***
Сёньня вечарам жонка насмажыла дранікаў. Зь мясам. Многа. Пульхныя. Сальныя. Зпадгарачкай... Ізьсьмятанай...
О, браткі мае, невыказны цымус па нашым часе...
На добрых хвілін трыццаць абсалютна забыўся на прэзыдэнта...
•ккк
Усё мной перажытае жыцьцё як бы прыпынілася і, разьвітваючыся, глядзіць мне ўсьлед...
Так летнім надвячоркам адыходзіць ад чалавека яго цень...
***
Кожны сапраўдны Паэт, які хоча застацца ў гісторыі літаратуры, павінен быць здольным завершыць свой лёс геніяльна...
***
Канец працоўнага дня. Час пік. Сьпякота... У перапоўненым тралейбусе жанчыны пахнуць сабой... He зважаючы натое, мужчыны млявыя іапатычныя...
Кантралёр спакойнавыбірае ахвяру...
■ккк
Мужчыны, хоць і глядзяць на жанчынаў па-рознаму, але бачаць іх аднолькава...
Заходзіць у рэдакцыю маладая паэтэса. Паказвае вершыкі і — сябе... Яшчэ не стары рэдактар мітусьліва прыкідвае: якбы задаволіць яе прэтэнзіі не друкуючы...
ккк
Пад вокнамі нашай хрушчоўкі адцьвіла чаромха. Пачынае згасаць бэз і сьнежнымі купкамі ўбіраецца ў квет рабіна...
І ўсё гэта — там, унізе, пада мной, толькі апусьці долу вочы... Аднак радасьці былой ужо няма — адцьвіла даўно, адбуяла. Толкі ржавы налётжурбы на высахлых вуснах...
Пяты паверхжыцьця... У нашым доме вышэй ужо не жывуць...
■ккк
Ёсьць адчуваньне, што раблю ня тое, ня тым жыву, трачуся на ілюзіі. Вось і сёньня: чытаў чорт ведама што, хадзіў „туды -ня ведаю куды”, гаманіў абы з кім, піў каву на хворы страўнік, глядзеў тэленавіны з таго сьвету, курыў бязь меры, нешта крэмзаў без задавальненьня...
Сорамназатакоежыцьцёперадуласным дзіцем. Праўда, ад гэтага сораму можна ненадоўга схавацца, прыкрыўшыся кавалкам хлеба, які нібыта зарабіў ты невядома ў каго, невядомазашто...
Дзесьці глыбока ў памяці трызьняцца радкі латыша Іманта Зыедоніса:
... От этого не умнрают, Так можно жпть за годом год. Н многне не умпрают...
***
Літаратура — гэта тлумачальны слоўнік жыцьця бяспамятнага чалавецтва...
Цікава, ці расказваюць дрэвы сваёй вясновай лістоце пра восень?..
■к-к-к
На футболхаджу з валідолам... Адно слова — балельшчык, хоць і рускамоўнае. Бо нашыя словы — аматар альбо заўзятар — гэтую даўнюю хваробу чалавецтва характарызуюць аддалена і аморфна...
ккк
Усё-ткі горад не агрубіў мяне дарэшты. Зноў пусьціў выпадковую сьлязу, гледзячы нейкую мэлядраму па тэлескрынцы...
Яшчэ не дабраў цынічнай мужнасьці, каб адолець сэнтымэнтальнасьць душы...
■ккк
Сёньня днём была навальніца. 3 бліскавіцамі, з громам... Але хуткаскончылася. Стаю з дачкой набалконе пад апошнімі кроплямі дажджу — цяжкімі, буйнымі...
Цёмна-шэрыя грозныя хмары грузна пасунуліся ў бок Масквы — і над Менскам адразу пасьвятлела...
■ккк
Знайшоў у сваіх запісах такое: „І ў сямейным ложку можнаспаць асобна...”
Нешта, відаць, з уласна-інтымнага, напісанае яшчэ да неўразумелай руска-беларускай „Супольнасьці”.
ккк
Пазаўчора — суп. І ўчора — суп. 1 — сёньня...
Нічога. Зьмірымся. Ператрываем. Перажывём...
Ёсьць людзі, якія штодня пішуць вершы, і, магчыма, якраз яны перажывуць тых, хто піша прозу... А зрэшты, калі й наадварот...
Справа ня ў супе...
•ккк
У гэтым жоўтым будынку на Камсамольскай, як толькі туды трапляеш, апынаешся ў няяснай шэра-рудой і чорнакарычневай прастрацыі... Ці, можа, табе такздаеццаўтваім прыгнечаным стане.
... Бясконца доўгія калідоры зь незлічонай колькасьцю зачыненых дзьвярэй. Нідушы... Лесьвіца. Зноўтакіжкалідор... Hi табе, нікому ня чутныя твае крокі. Няма рэха. He адгукаешся сам сабе... Дзьверы, дзьверы... І ўсе зачыненыя. Усе і ўсё — за дзьвярыма... Справа, на адной зь іх, іранічна кідаеццаўвочы ярка-чырвоная шыльда: КАССА... І тут, як усюды, — нехта працуе, нехта расплачваецца... Карацейшы
калідор у тарцы ўпіраецца ў яшчэ адзін доўгі, паралельны таму, якім ты ўжо ішоў. Зноў цёмныя зачыненыя дзьверы з вывешанымінаручкахтаблічкамі: НДЕТ ДОПРОС... Нанекаторыхяны перавернутыя адваротным пустым бокам: там ужо скончыўся допыт — зусім? Для каго?..
Дзьвярная ручка яшчэ цёплая. Цемнаваты пакой. Шэра ў ім і, відаць, сыра — у кутках на столі бурыя падцёкі. Сталы, крэслы, цёмна-фіялетавыя фіранкі... У дзьвярах — свежа адрамантаваны і неахайна зафарбаваны вушак. Хто тут мог выбіваць дзьверы?! Куды ён хацеў уцячы-выбегчы?! У гэты цёмны бясконцы калідор, што паралельна зьвязаны з такім жа бясконцым калідорам?..
На стале — кампутар. Трохі ясьнеее на душы, усё-ткі атрыбутсучаснасьці. Сядзім, гамонім. Даволі адукаваны, інтэлігентны малады чалавек насупраць... Палім. Задымліваем і без таго цьмянае сьвятло дня.
1 — раптам — у самым кутку, ля адзінага акна, погляд мой натыкаецца на тумбачку. Старая дыхтоўная тумбачка, але стальніца на ёй не драўляная, а каменна-гранітная ці мармуровая — тоўстая, цяжкая, сьлюдзянога колеру... На ёй — графін з вадою... І я ўсё, раз за разам, кідаю вачмі на тую стальніцу, грувасткую, акамянелую, што ўціскае лёгкую драўляную тумбачку ў падлогу. Мне падалося — на ёй кроў... Але — не, гэта проста так адшліфаваны да глянцу каменны зрэз... Падсьвядома ўзьнікаюць кніжныя і вусныя згадкі не маіх гадоў...
Кузьма Чорны. Белы, як прасьціна, твар, галава — на краі стальніцы...
Чарговае пытаньне чалавека насупраць адцягвае ад навязьлівых асацыяцый.
... Спалена паўпачакі цыгарэтаў на дваіх. Няма чым дыхаць... Годзе ўжо. Тым больш гэтая гаворка пра літаратуру ў падобным месцы — як трава ў пустыні... У прынцыпе, яна нам абодвум да фені. Стаўлю подпісы на старонках кампутарнага друку — усё правільна, усё так, „верно”, „согласен”, „дополненнй не нмею”... Шэсьць ці сем подпісаў. Любуецца. Подпіс у мяне і сапраўды прыгожы, неардынарны, можнасказаць, экзатычны. He дхя такіхустаноў, канечне...
Здаецца, усё, можна ісьці. Праводзіць мяне тым жа, вядомым яму і, магчыма, апастылелым шляхам — адзін бы
я адсюль ужо, пэўнаб, ня выйшаў... Hi чалавека, ні голасу, ні рэха... Мажны, наеты паставы забірае пропуск...
Адчыняю вузкую палову дзьвярэй, і — вось, я на вуліцы!.. Вуліца ўсё ж тая — Камсамольская... Звыкаю вачыма да сьвятла, удыхваю паветра — чыстае, сьвежае, халаднаватае... І ніякае яно не забруджанае, гэта пацьвердзіць кожны, хто выйшаў адсюль.
Гляджу на занураных, сьпешных, абыякавых гараджанаў... Няма радасьці жыцьця на іх тварах...
Госпадзе! Людзі, ды паглядзіце вы на чалавека! Ён — выйшаў...
Праўда, там ужо перавернута таблічка і вызваліўся пакой...