Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
***
Мінулае — жывіць, надзённае — хмеліць, будучае — цьвярэзіць.
Душа чарсьцьвее, як хлеб, калі ня мае ўсабе патрэбы.
Аднойчы ў прыватнай застольнай палеміцы Валянцін Акудовіч сказаў, што „паэтычная творчасьць ёсць чысты ананізм для задавальненьня аўтарскай натуры”...
Але ж займацца анамізмам, хай сабе і літаратурным, на публіку — ня што іншае, як блюзьнерства. Хоць — што казаць — чамусьці адчуваньне падобнага ідыятызму ад надрукаванага ўсё ж узьнікае...
Звык да свайго самотнага кватэрнага жыцьця, як асуджаны да зьняволеньня. Нават выходзячы па неадкладнай справе, і ўладкоўваючы ключ у дзьвярны замок, падсьвядома адчуваю, што зноў замыкаю сябе... Ня мае значэньня — зь якога боку...
***
Ноч... Сяджу бяздумны і адзінокі, забыўшыся на сьвет, і сьветам забыты. Нічога і нікога няма вакол мяне, апроч цемры. Ды і мяне па сутнасьці ўжо няма — адна душа толькі... Але і яна — ноч...
***
Прыгожыя словы часьцей заўсё непраўдзівыя. Але — вабныя. Скарыстаўшы, забываеш іх, якзьлізаную цукерку...
Праўдзівыя словы — страшныя. Яны — трывалыя, цяжкія, непазбытныя. І менавіта на іх трымаецца сьвет, як дом на падмурку...
На кухонным стале перада мною — букет засушаных кветак...
Чамусьці зьвяртаеш на іх увагу толькі тады, калі і сам пачуваеш сябе выжытым...
Засядзеўся данельга... Жонка сьпіць, дачка сыліць, суседзі, дом увесь, горад двухмільённы...
Цёмна, суцішна, одумна... Усе — сьпяць... Можа, гэты абложны сон і засьцерагае мяне ад сну...
***
Мяне раздражняюць рэчы, якія апынаюцца не на сваіх месцах. Натыкаючыся на вэрхал і дысгармонію, мне здаецца, што і самі тыя рэчы пакутуюць ад дэспатыі чалавека... Канечне, яны — рабы гаспадара. Але я заўжды змагаюся за іх пэўную неабходнасьць у інтэр’еры. Хачу, каб яны мелі сваю значнасьць на сваім месцы... Дарэчы, як і людзі...
Пасьля ўзаемнай шчасьлівай блізкасьці з табой я доўга — УВЕСЬ — не магу заснуць. Натоленая і натомленая млосная плоць ужо спачывае, але па-сіроцку— чуйна, чакаючы душу, якая ад цябе яшчэ не вярнулася... Яшчэ ўсё разьвітваецца.
Вось ужо тыдзень запар, каля гадзіны ночы, у фортку надмаім сталом даносіцца юначы голас: „Анюта! Аню-та!! А-ню-та!!!”
Доўга да хрыпаты чуецца з двара той голас-крык. Натомлены дарэшты і безадказны, ён гэтак жа раптоўна абрываецца, як і пачынаўся...
Начная бязьлюдная ціша дажоўвае рэха і праглынае яго..
А я ўсё хачу здагадацца — што адбываецца пасьля. Зь ім і зь ёю. 3 намі ўвогуле.
... Даўно сьпіць мая жонка... Ці пачуе, ці адгукнецца, калі з далёкай немачы сваёй давядзецца і мне выдыхнуць яе імя ўглыбокую і бязьлюдную ноч?..
Заўважыў, што большасьць літаратараў, асабліва паэты, пішуць на кухні. Дый гамонкі на літаратурныя тэмы пры сустрэчах зноўжапераносяццатуды. Гэтаўжо напрацаванае, і пайшло адтаемнасьці рамяства, а яшчэ адзручнасьці і безадрыўнасьці працэсу, прынамсі начнога. Ня будзеш жа бадзяцца па кватэры, дзе сьпяць сямейнікі, па чай, каву, цыгарэты ці па што яшчэ мацнейшае для падтрымкі творчага тонусу...
I наогул, не зважаючы на цеснату, на кухні само жыцьцё ўспрымаецца аб’ёмней, у сукупнасьці з бытам, быцьцём...
...Вось, напрыклад, заходжу я да свайго сябра і кума Асташонка, а ён мне з парога, нават не чакаючы майго адказу, кідае: „Прывітаньне! Праходзь на кухню, якраз кава ёсьць...”
Гэта азначае — хочаш ты ці ня хочаш — а трэба ісьці на кухню і абрынацца душой і плоцьцю ў гэты глыбокі, але каламутны літаратурны вір...
На кухні можна пісаць добрае ці кепскае, але нельга наяе звальваць сваю літаратурную немач. Чаго яшчэ?! Кухня — „альма матэр” Дтаратуры, хоць і выдае кожнаму па здольнасьцях. He задармажпоіць-корміць...
Канечне, гэта мой асабісты хваласьпеў кухні. Вунь, Хаям любіў пісаць на базарах, Рубако Шо — у прытонах, a Хемінгуэй — у кавярнях... І ўсё ж — як гэта недалёка ад згаданага месца!
He, браткі, што ні кажыце, а нічога вартага не Hanimam, ня маючы сваёй уласнай літаратурнай кухні...
***
Чытаю „Так сказаў Заратустра” Ф.Ніцшэ, але найбольшую асалоду атрымліваю ад абеларушчанага тэксту Васіля Сёмухі. Нават ня верыцца, што гэты Ніцшэ пісаў панямецку, настолькі яго Васіль нацыяналізаваў...
Больш бы было Сёмух, глядзіш — зьявіўся б і „свой Ніцшэ”...
***
Нічога няма ўва мне звышасаблівага, апроч уласнага досьведу— што я ёсьць, які ёсьць...
Маё літаратурнае крэда: пра разумнае пішы звычайна, пра звычайнае — разумна.
***
Гулялі сям’ёй у батанічным садзе. Дзіўнае адчуваньне: быццам увесь гэты прыгожы дэкаратыўны расьлінны сьвет аўтаномна жыве за зрэнкамі тваіх вачэй, як рыбы за шклом акварыюму. Ужо калі выйшлі забраму, побач, упарку Чалюскінцаў заўважыў, што дрэвы тут жывуць інакш — па-людзку, ці што...
Больш разьняволена, менш дагледжана, але шчыльней і зьяднаней...
Часта перачытваю Брыля — супастаўляю словы з шчырасьцю...
А нехта ўжо даводзіць, што гэтыя мае зацемкі „пайшлі ў сьвет ад яго”. He, шаноўныя, хачу запярэчыць я, яны вылузаліся самі па сабе з досьведу пражытага і перажытага мною, але... Але, пэўна, што ўсё лепшае ў Брыля падсьвядома скіроўвала маю руку да яго формы і стылю. І я не саромлюся гэтага. Пальцаў адной рукі замнога, каб палічыць тых нашых клясыкаў, якія схілялі б да сябе, не прыкладаючы для гэтага аніякіх намаганьняў, апроч слова ды чалавечых паво дзін...
***
Мая вясковая бабка Алімпа, якая зжывае дзявяты дзясятак гадоў, зьдзіўлена пытаецца, чаму гэта дачка кліча мяне татам.
„Папа, — зазначае яна, — прыгажэй, дый цяпер жа ўсе так кажуць...” І гэтагаворыць мая бабка, якая далей за вёску нідзе не была і, здаецца, апроч гэтага „папа” аніякага замежнага слова не прамаўляла ў сваім жыцьці. Ці гэта толькі зразумелае чалавечае жаданьне, каб яе нашчадкі былі, як і ўсе?
„Беларусы ж мы...” — даводжу ёй без націскнога павучаньня.
„Але ж ... беларусы... To і па-людзку ў нас усё быць павінна — прыгожа...” — не ўдаючыся ў нацыянальныя пытаньні, мовіць яна, шчыра і хораша гледзячы мне ў вочы, акуратна склаўшы высушаныя лёгкія рукі на чыстым фартушку. І сёньня не разумею. Думаю вось...
***
Кожны літаратар —• сьвядома ці падсьвядома — спадзяецца на славу, вядомасьць, гістарычную памяць нашчадкаў ці хоць бы на даўгавечнасьць страфы, радка, выразу...
Многія, калі б ня большасьць, кінулі б пісаць, каб заўчаснаўведалі пра дарэмнасьць і аднадзённасьць напісанага...
Але ўсіх нас змушае трымаць сьціло спадзяваньне.
„Нам не дано предугадать, Как наше слово отзовется, — М нам сочувствне дается, Как нам дается благодать...”
І гэта, Богам дадзенае, спачуваньне-суцяшэньне ёсьць і ратунак, і ўзнагарода і геніяльнаму, і бесталаннаму... Пры жыцьці.
А далей ужо ўсё вырашае час, сьціраючы ці само напісанае ці толькі пыл зь яго...
***
Ёсьць даўно і добра ўтрамбаваная сьцежка, што вядзе ад вуліцы да пад’езду нашага дому. Каторы ўжо год я і сноўдаю па ёй...
Але вось учора дачка мая малая настойліва пацягнула мяне няходжаным шляхам, дзе расьце яшчэ сьвежа-зялёная трава, гусьцеюць неабламаныя кусты язьміну, ды красуе мноства дзікарослых кветак...
Як хвалююча і цікава было ісьці незнаёмай мясьцінаю! А раней я і не задумваўся, што да свайго дому можна прыйсьці іншым кірункам і зь іншым адчуваньнем. 3 адчуваньнем уласнае дарогі...
***
Якія статычныя, гіпсавыя твары ўбольшасьці людзей. Сяджу ў вагоне мэтро і намагаюся зазірнуць хоць каму зь іх у вочы і не магу, бо яны ў іх як бы перавернутыя і глядзяць унутр чалавека..
I здаецца, што людзям гэтым усё адно, куды ехаць і дзе выходзіць. Яны, зрэшты, ужо задаволеныя тым, што — зайшлі, селі і едуць...
Куды? Аб тым пэрыядычна паведамляюць...
***
Адчуваю, што Паэзія пакінула мяне, нібыта каханая, якой я здрадзіў... А яшчэ точыць досьвед, што каханьне тое было сапраўднае, а значыць — непаўторнае...
Што ж, той, хто быў сьведкам нашага каханьня і чытаў з нашых вуснаў словы прызнаньня, скажа так: яна была зь ім і яны любілі адно аднаго, але не маглі нарадзіць Слова, бо ня меў ён мужнасьці і волі, каб аддаць ёй усяго сябе, і гэтым здрадзіў, і яна пакінула яго...
Так, мажліва, скажуць... Але ж гэта было, было! .. To і памятай, бо ня кожнаму выпадае. I плач па ненароджаным Слове. Гэта адзінае, чым адорвае паэтаў няспраўджанае каханьне да Паэзіі..
***
Слова і слава — такія блізкія па гучаньні, што на аддаленьні жыць ім цяжка. Але й сумеснаяны не ўжываюцца... Адсюль — драмы, трагедыі, сьмерці... Аднак толькі пры такім зыходзе яны і могуць паразумецца...
Таленавітыя, тым больш геніяльныя творцы ў большасьці выпадкаўпаміралі своеасабліва, неардынарна, прыгожа, як, зрэшты, і жылі. Мною, у дачыненьні да іх сьмерці, слова „прыгожа” не ўспрымаецца як блюзьнерства, а наадварот, як акт творчасьці.
Таленавіта жыць нялёгка, але намнога цяжэй таленавіта памерці, а значыць — застацца...
Гэтак мне падумалася ў Нясьвіжы, у замку Радзівілаў, калі мы стаялі зь Някляевым каля дзьвярэй флігэлю, заякімі
памёр Аркадзь Куляшоў. А Валодзя пасьля доўгай і настыглай паўзы выдыхнуў: „Прыгожае месца... Памерцітут, так якпамёр Куляшоў, можна...”
***
Камандзіроўка ў Берасьце. Трэба было вельмі рана ўставаць, дабірацца да тэлестудыі, садзіцца ў „рафік” — і ехаць...
Ужо пры выезьдзе зь Менску, закалыханы нейкай лянотнаю думкай, — заснуў... смачна гэтак, усяго гадзіны на тры-чатыры...
Штурхаюць, міргаю неўразумелымі, як ў немаўляці, вачыма: што, дзе?!
— Прачынайся -— Берасьце! Палову Беларусі праспаў...
Вось такіўсе мы —жывем-сьпім-едзем —і... невядома, дзе прачынаемся...
Дзіўлюся часта на тое, як паводзіць сябе глёбус. Круціцца ён, круціцца... Мільгаюць рэкі, горы, моры, Менск, Масква, Барсэлёна... А ён усё круціцца... Аднак я адчуваю сябе спакойна на сваім лапіку бацькаўшчыны, мяне нават не хістае...
***
Нерукатворная Паэзія выцякае не з гармоніі, a — з стыхіі — першапачатку ўсяго існага, яшчэ неўразумелага і неўсьвядомленага...
Сярэдзіна ліпеня... Цярусіць цёплы шапаткі дождж...На гарадзкім прыпынку людзі ўслухоўваюцца ў яго, і кожнаму ён нашэптвае нешта сваё...
А мне ўзгадваецца мой першы пацалунак у цягніку „Ўладзівасток-Масква” больш чым дваццацігадовай даўнасьці. Мы цалаваліся зь ёй у тамбуры, а за вокнамі вагону непадалёк Куйбышава шапацеў такі ж цёплы дождж... няўмела і далікатна дакранаўся я да яе спакусна-прыадкрытых вуснаў, як бы пранікаючы ў яе душу, і адчуваў, што мая адзінота пакідае мяне...
КНІГІ ОНЛАЙН
