Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Можна хадзіць босым па гарачых вуглях, а памерці ад саракаградуснай тэмпэратуры.
***
Літаратура — гэта адчай няспраўджанага чалавецтва. (думаючы пра сябе)
Я — вандроўнік, які далёка ад сябе не адыходзіць...
Калі чалавек не заўважае сябе ў натоўпе, то ці распазнае сябе сам-насам?
Пішу — іўспамінаю сябе...
О, калі б я ведаў, што я напішу, то я не пісаў бы!
***
Зямля — замглёная, неба — неабходнае...
***
Дрэвы і трава выражаюць зямлю, сонца высьвятляе прастору... А што акрэсьлівае сабою чалавек?...
***
Апошнім часам мне бывае сорамна за тое, што я нейкі там паэт... Апынуўшыся ў коле простых, добрых і, здавалася б, разумных людзей, як здаля ўслухоўваешся ў іх гамонку, пакуль раптам нехта ня скажа зь іроніяй у голасе: „Вось тут сярод нас беларускі паэт... хай падзеліцца... цікава..і я тадьі, наліваючысячырваньню, ігорычна думаю: „Госпадзе, нучаму я не такі, як усе, за што я такі „пракажоны”?! І чаму яны не
пашкадуюць мяне і не паспагадаюць мне за гэтую, Богам прызначаную кару — маю адзіноту сяродлюдзей?..
***
Той-сёй з паэтаў спрабуе давесьці, што ён піша толькі для сябе, толькі для асалоды ўласнай душы... Дарэмныя высілкі гэтай маскіроўкі...
Усе, хто піша вершы, пішуць іх хоць ддя нейкага адзінага чытача ці слухача, калі ўжо так сорамна — за вершы? — прызнацца, што пішаш ддя людзей.
Навошта траціць паперу і час для пісаньня? Навошта пісаць для самога сябе?
Можа, самыя геніяльныя паэты так і памерлі ўлітаратурнай невядомасьці, не занатаваўшы для нашчадкаў ані радка...
Бо верш — гэта твая душа, дух твой, твая зямная сутнасьць, тваё чалавечае апраўданьне перад небам (Богам). 1 калі паэзія ёсьць у табе, то яна адзіная і непаўторная, як ты сам. Нерукатворная, як твой дух. Таленавіты чалавек і ёсьць дасканалы верш сам па сабе, ёсьць вытлумачэньне самому сабе сваёй боскай прыроды і спрадвечнай зямной гармоніі.
А калі пачынаеш паслоўна выцягваць верш зь сябе на паперу, шукаць клей тым паасобным словам — форму, стыль, рытм, рыфму, — каб надаць гармонію сябе-верша, то тут і здараецца, калі ня поўная, то пэўная страта паэзіі. Верш ужо робіцца, ён становіцца рукатворным. Вершам не для сябе, a — зь сябе, для некага...
Які б ня быў талент ■— пішучы, ён страчвае... Але траціць сябе дзеля ўслаўленьня Вечнага, хіба гэта ня боскае прызваньне?!
***
Ноччу сьвет сьцінаецца да сьвятла настольнай лямпы, але ты і яго тушыш...
***
Паэт-маладзён піша на крутыя сэксуальныя тэмы. Аднак заўважаеш, што нават словы ў яго радках СТАЯЦЬ ня так, як трэба...
***
Як толькі я забываю пра сябе — сьвет робіцца лепшым.
У мяне было прадчуваньне, што цяжка захварэе маці... Так і здарылася. Як я сябе ненавіджу!
***
Гультайствамаё— адсумненьня. Ацітак, ацітое, аці патрэбна? 1 вершы таксама адтуль. Таму іх — патрэбных — так мала.
***
У мяне суседзі па кватэры — каханкі без грамадзянскана шлюбу. Ёй — семдзясят, а яму пяцьдзясят гадоў. Сварацца п’яныя на балконе пятага паверху. Яна: „Ну, скачы, маць тваю! Скачы, дакажы, што любіш!!!” На гэты раз ня скочыў... Але мабыць-такі даказаў, бо пачасе супакоіліся... 1 гэтак ажно тры разы на месяц — у аванс, зарплату і пэнсыён!
***
Час нялітасьцівы! Юнацтва ўжо ўспамінаецца як чужое жыцьцё...
***
Прыйшлі выпадкрвыя словы і тлумачаць мне сэнс жыцьця...
Словы таксама бываюць вечныя і сьмяротныя. Напрыклад — жыта і серп.
***
Цераз ноч пасьля сьмерці Караткевіча прыжджаў да мяне Ўладзя Арлоў. Я спаў, а калі быў ім разбуджаны, то аказаўся ня ў форме... Спачуваючы маёй хваробе, ён дапамог мне акрыяць. І вось, праясьніўшы свой розум, ужо за вёскай налясной дарозе, я сказаўяму пра сьмерць Караткевіча. Нягледзячы на мой стан, вячэрняя радыйная інфар-
мацыя ня выветрылася з маёй істоты. Уладзя ўтрупянеў і паглядзеў на мяне, як на апошняга алкаша зь „белымі” трызьненьнямі, і перапьітаў... Я зноўсказаўтое жсамае... ухуткім часе ён сабраўся і паехаў...
Уяўляю на той жа лясной дарозе ці на будучым аўтабане двух інтэлігентных людзей нашага тагачаснага ўзросту гадоў гэтак праз... Адзін кажа другому: „Слышал, сегодня по шестнадцатому каналу передалн, что умер белорусскмй ішсатель, то лн Горлов, то лй Горловнч?” „Да?!” — зьдзівіўся другі. — А разве у нас был еіце н белорусскнй пнсатель?! Странно... Для кого же он гшсал?..”
Усё можа быць. Прабач, Уладзя, за згадку...
Зіма... Каламутны сьнег... 1 я тапчу гэтую брудную кашу на менскіх вуліцахамаль бессэнсоўна і маркотна думаю: a што, калі б я зараз памёр, ці паменела б у сьвеце самоты і жалю?.. Калі б ведаў, што —• так, то — памёр бы...
***
Памяць — гэта своеасаблівае „выбранае” з нашага жыцьця. На вялікі жаль, ня ўсё там людзкае...
***
Прыехаў да хворае маці і — саракатрохгадовы мужчына — ня змог сказаць ёй нейкіх цёплых, пяшчотных, самых-самых слоў. Мыкаў, гаварыў нешта: „Не хварэй, маці... беражыся...” Гэтак, мабыць, бывае толькі пры першым каханьні, чыстым і сьветлым... Калі кахаеш і любіш, а слоў гэтых вымавіць, ну, аніяк ня можаш, быццам яны могуць парушыць тую сьветласьць і чысьціню душы. Лягчэй з адлегласьці напісаць гэта ў лісьце або ў цыдульцы, як пішу я зараз у сваім нататніку, ужо пасьля ўсяго выказанаганутром: Я люблю цябе, мама... Дасьць Бог, засьпее прачытаць.
Дашкольніцы-аднагодкі, мая дачка і суседзкая, гуляюць у двары. Сяджу непадалёку на лаўцы, чытаю...
Чую іхныя галасы з кустоўя, што нарасло каля самага пад'езду. Суседзкія: „Ксення, смотрп, какая веточка краснвая! Давай обломаем...”
Мая: „А вось, каб ішлі якія-небудзь дзядзькі і сказалі: паглядзі, якая ў гэтай дзяўчынкі ручка прыгожая! Давай адкруцім...”
О Госпадзе, думаю: выхаваньне — жончына, алітаратурны троп — мой...
Размова ў жаночым гурце наконт прэзыдэнцкай выбарнай кампаніі. Вядомая паэтэса наіўна-прабачальна ўстаўляе: „А вы ж ведаеце — у мяне сабака... І ўсё так доpara... А тут суседка, дай ёй Бог здароўя, цэлы тыдзень ні з таго, ні зь сяго косткі стала прыносіць, ды такія добрыя, сытныя... А заўчора прынесла і падпісны ліст за прэтэндэнта ад кампартыі... Ну, што ты зробіш? Аддзячыць жа чалавеку нейктрэба... Падпісала... Шкадасабаку...”
Кахаю і люблю... цяжка вызначыцца ў трактоўцы і разуменьні гэтых слоў, амаль сынонімаў. Кахаю — гэта я цябе хачу, а люблю — гэта я ўжо цябе маю?! Заўжды быў прафанам у падобных вызначэньнях, як, спадзяюся, і многія іншыя, апроч моваведаў, ня дай Бог, такіх жа пунктуальных у інтымных пытаньнях, як і ў моўных...
***
Дзіўны народ — беларусы. Вось і Адамовіч — паехаў змагацца за дэмакратыю ў Маскву, а пахаваць сябе папрасіў у таталітарнай Беларусі.
■ffk-k
Пра жыцьцё я цяпер думаю, як пра нешта вызначанае і акрэсьленае... Таму часьцей за ўсё я разважаю пра сьмерць, якую хацелася б зразумець і ўсьвядоміць...
***
Няма людзей бяднейшых за паэта, але і паэта няма бяднейшага за людзей.
***
Ноч... Анавуліцыўсё нехтакрычыць немым голасам... ці не мяне ён кліча?! Ня кліч, не крычы, браток. Усе мы — адны...
***
Перад самай сьмерцю бацька ўсё важдаўся зь дзьвярыма. Паправіў дзьверы ў сенцах, зрабіў яшчэ адны (падвойныя) у склеп, падладзіў і падфарбаваў весьніцы ў двары... Цяпер, калі прыяжджаю ў вёску і адчыняю тыя дзьверы, заўжды застыгла насьцярожваюся на думцы: што хацеў зачыніць за сабою бацька, адыходзячы ўтой сьвет?..
***
Калі бацька памёр, то мне давялося дапамагаць суседцы абмываць яго. У вёсцы жылі толькі старыя і немачныя. Ён быў маладзейшы за іх. I яны, пэўна, мелі спадзеў на яго сілу. Хто цяпер будзе араць і касіць іх агароды, рабіць ім труны і капаць магілы?
Я ж сам і галіў яго. Цела было ўжо схаладзелае, нацятая скура добра давалася лязу. Аднак унутрана я адчуваў небясьпеку так, як бы галіўсябе, сам дарэшты агаляючыся перадяго памяцьцю.
Жонка прывяла дачку з садка, і тая, кідаючыся мне на шыю, усхвалявана і пакрыўджана ўзахлёб распавядае, як у яе баляць жывоцік і галоўка, таму што падчас гульні яе моцна і наўмысна стукнуў гэты „дрэнны хлопчык Юрка”... Вось тут, па ножцы!..
1 ты яскрава ўспамінаеш, як і дзень, і другі балела ўся твая чалавечая істота ад аднаго абразьлівага слова...
Баліць — ня нешта, а баліць — таму што...
***
Гарадзкі сталічны васямнаццацігадовы хлопец, сын маіх былых аднавяскоўцаў, хоча застацца жыць ў дзедавай вёсцы і быць там конюхам. Дзедава хата якраз каля
самай канюшні. Хлапчуком ён там заўжды праводзіў летнія вакацыі і падпрацоўваў у калгасе, тое-сёе падвозячы на фурманцы... Коней, пэўна, бачылі ўсе, і мала хто іх ня любіць, але ня ўсе, тым больш сёньняшнія ды яшчэ гарадзкія, хочуць жыць у вёсцы і даглядаць тых коней. Мабыць, дзед ці мясцовы конюх не прамінулі абагрэць яго гарадзкую душу ў капе сьвежага пахучага сена альбо саломы... Сур'ёзны хлопец — і такое! Кампутары дзесьці далі збой у яго выхаваньні... Амне восьусьцешна...
***
А ў самім „трэцім Рыме” — Маскве — жыве яшчэ адна мая трыццацігадовая сваячка. Халасьцякуе, але ўжо мае сваю прыватызаваную двухпакаёўку. Зь дзяцінства да гэтага часу займаецца коннай выездкай. Конская спартыўная збруя, скураная, пахнучая вясковым выганам, з шматлікімі бляшанымі ўпрыгожваньнямі, вісіць на сьцяне ўяе сталічнай кватэры... Нядаўна яна скончыла заалягічны ці то падобны інстытут. Ведаю, што абараняла дыплём па мушках, жучках ды ўсялякіх чарвячках...
Ну, што тут скажаш?! Непрыкметная мая вёскаВароніна не дае дарэшты ўрбанізавацца сталіцы. Дарэчы, дзед таго юнака, што хоча быць конюхам, і бабка гэтай маскоўскай верхавой наезьніцы зьяўляюцца роднымі братам і сястрою маёй бабкі Алімпы.
Я таксама многа пішу пра коней, хоць конюхаў у нашым родзе не было спакон веку. Дзіўная рэч генэалёгія! Куды яна нас вывезе?!
Наша пісьменьніцкае. Увесь час хочам спасьцігнуць глыбіні ўласнай душы. А там усё так мелка і каламутна...
***
Каб пісаць вершы, больш таго тварыць паэзію, трэба жыць надзвычайным, неардынарным жыцьцём, перш за ўсё ўнутраным. І дух, і быцьцё, у рэшце рэштаў, павінны быць на ўзроўні паэтычнай мэтафары...
У наш час гэтаму адпавядаюць у пэўнай меры, бадай, толькі Сыс ды Разанаў... Адпавядалі Стральцоў і Караткевіч...
Упершыню на пісьменьніцкім зьезьдзе я зьдзівіўся такой агромністай масе беларускіх літаратараў. І што ні твар — то своеасаблівы калярыт... Увогуле мне падалося, што тут разам сышліся на нейкі мітычны карнавал ці сучаснае „шоў” вядомыя і невядомыя беларускаму чытачу прататыпы герояў беларускай літаратуры. He пісьменьнікі, а менавіта прататыпы сваіх літаратурных герояў...
КНІГІ ОНЛАЙН
