Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
***
Літаратура — гэта споведзь сьвядомых грэшнікаў перадлюдзьмі, але ня перад Богам...
Пісаць можна бясконца, а чытаць — не...
***
Напрыканцы траўня надвячоркам усчаўся моцны лівень. Я забіраў дачку з садка. Парасонаў у нас не было. Вада імгненьна затапляла дарогі, тратуары... Хацелася перачакаць, аднак малая ўпарта цягнула за руку, ёй карцела быць саўдзельніцай прыроднай стыхіі. І мы пайшлі, пераступаючы лужыны, але яны былі скрозь, і вада ўжо не стаяла, а плыла, бегла... Пабеглі і мы... Мокрыя да ніткі, ужо не баючыся вады, а наўмысна шлёпаючы ў яе нагамі, уздымаючы пырскі... Сьмех, шал, адхланьне дзяцінства! Я бег за дачкою, шчасьлівы, вымаклы, і жыў па-за сёньняшнім часам...
Мяне нарэшце дагнала маё маленства — нечакана і неўпрыкмет, але гэтак жа незаўважна і сышло, як тая навальнічая вада, што напаіла зямлю і сама стала зямлёю...
Патэлефанаваў Георгій Колас наконт майго „лімаўскага” верша „Даведка пра Купалу”. Паразумеліся мы проста, шчыра і чалавечна, хоць для яго маё прысьвячэньне і было „нетактоўным”...
Звычайным голасам, даверлівасказаў, што ўяго рак... (Размова ішла пра яго бальнічны рэжым — і ён вось так, без адчаю і скрухі ў голасе, сказаў: дык у мяне ж рак...) Адразу гэта выклікала шок, але паступоваягоны спакой перадаўся і мне. Я распавёў пра тое, як ад „гэтага” паміраў мой бацька, а ён пра свайго васьмідзесяцігадовага бацьку, які яшчэ тады-сяды дазваляе сабе кілішак каньяку.
Разьвіталіся цёпла і абнадзеена...
1 вось праз пару гадзінаў пасьля размовы пішу гэтыя словы... Што я хачу імі сказаць сабе ці іншым? Навошта наогулпішу? Адназначна, што пасьля зьяўленьня ўнашай сьвядомасьці азначэньня РАК, усё ў жыцьці набывае большую вагу, асаблівасьць, істотнасьць... Ты пачынаеш адчуваць сябе САМ-НАСАМ, як бы ўжо дачасна выпадаючы з аіульнага МЫ... Пачуваеш сябе сьмяротным чалавекам у бесьсьмяротным чалавецтве... Ты нарэшце даходзіш да СЯБЕ...
Талент ня ёсьць мера мастацтва. Мастацтва ёсьць мера таленту.
***
Пляменьніца Купалы, цяпер ужо нябожчыца, Уладзіслава Юльянаўна Раманоўская распавядала маёй жонцы, што яе ўнуку бацькі не дазвалялі вучыць для дэклямацыі на дзіцячых імпрэзах вершы Купалы. У прыватнасьці — „Хлопчык і лётчык”...
О, гэтабольш, чым беларускае! Гэта— МЭНТАлітэтнае...
***
Еду ўпадземцы. Абапалмяне сядзяць расфарбаваная дзяўчына ў міні і хлопец з „крутых”, а мо сёньняшніх каапэратараў... Дзяўчына нешта чытае, ці не дэтэктыў, а хлопец тупа глядзіць у аголеныя дзявочыя каленінасупраць... Сумна, цесна, душна...
На чарговай станцыі заходзіць у вагон дзядок, хваравіты, ціхмяна-вясковы... Нечакана для мяне хлопец, заўважыўшы, усхопліваецца: „Дед, саднся, во...” Наваткрыўдна, што мяне апярэдзіў, але прыемна. Паварочваю галаву: дзяўчына наважваецца выходзіць на чарговай станцыі, зьбіраючыся, загортвае кніжку. Чытаю на вокладцы: Якуб Колас... Зьдзіўленьню нямамяжы... Божа, якое неверагоднае падарожжа! І нават тая грашовая сума ганарару за кніжку, які я едуатрымліваць, здаецца прыстойнай... Я не адзіны. Я — сярод людзей.
***
Гуляю з дачкою. Насустрач ідзе, занураная ў сябе, сумнаватая з твару, дзяўчына, але апранутая вельмі ярка і страката. Дачка тузае за руку і гаворыць чутна ня толькі для мяне, але і для дзяўчыны і тых, хто побач: „Тата, глянь, якая цётка прыгожая! Праўда?!” Машынальна ківаю галавой... А дзяўчына раптам усьміхаецца, чырванеючы, і робіцца сапраўды прывабнай...
Сорамна казаць, а за шэсьць гадоў, што стала жыву ў горадзе, ні разу ня быўу тэатры. Hi разу...
Але ж ёсьць людзі, якія не прапускаюць ні адной прэм’еры, і — ня разу не падалі жабраку навуліцы. Ня разу...
І што з гэтага вынікае? Ня ведаю. Так, сяджу, думаю, пакутую ад бяссоньніцы... А нехта спакойна сьпіць пасьля чарговай тэатральнай драмы...
To і жыві і дабрадзей свае лепшыя і такія нядоўгія дні на гэтым сьвеце! І — дзякуй Богу! Бо ён Такім чынам і выказаўся ў табе...
***
Дачка зьбірае розныя прыгожыя каменьчыкі. I ўжо засыпала імі амаль увесь бабін стол... Колькі ж камянёў назапасіць яна яшчэ і на чыю галаву яны абрынуцца? І на маю, ведама, бо сам жа і дапамагаю ёй зьбіраць...
***
На выгане, за мамінай хатай, мой вясковы аднагодак пасе чараду кароў. Адпасвае сваю калейку... Пра што ён думае, спакойна выходжваючы па выгане? Пэўна, ён ведае, што і гэты год будзе з малаком...
А пра што думаю я, сноўдаючы пяром з канца ў канец па белым загоне паперы? Пэўна, пра тое, што і на мой век хопіць слоў і чарніла... Так і жывём, бяскрыўдна адзін на другога...
Прынёс з мамінага падворку гусінае пяро. Белае, доўгае, вынашанае з густам... Пушкінскае... Паклаўпобач са сваім вэрхалам папераў на стале. Дзіўлюся...
А сам пішу гэта „гжэчнай” замежнаю самапіскай, якую падараваў паэт-перакладчык яшчэ ў Маскве, і маракую: чамуўсё напісанае Аляксандрам Сяргеевічам гусіным пяром такое высокае і лятучае, а напісанае намі замежнымі самапіскамі такое грувасткае і цяжкое?!
***
Надвячоркам зазірнуў у вясковую бібіліятэку, дзе, часьцей за ўсё, хлопцы гуляюць у карты, п’юць ды слухаюць мо дныя рытмы...
Бачу, вісіць на сьцяне ў рамцы пад шклом „райкомаўскі” партрэтЛеніна! Непарушны і непарушаны... Дзіва, дый
годзе! Вось яна беларуская талерантнасьць. 1 бальшавікоўу вёсцы як бы не было і няма, a — Ленін і сёньня жывейшы за ўсіхсяльчанаў... Бо царква, што якраз насупраць бібіліятэкі — струхлелая, абваленая і забытая людзьмі...
1 думка пра тое — страшней за ўсю ленінскую ідэалёгію...
Ёсьць жанчыны, якія выклікаюць адразу неспазнанае пачуцьцё каханьня. Яны зьяўляюццаякбы ўвасабленьнем тваіх першых юначых летуценьняў аб прыгажосьці душы і цела...
І ёсьць жанчыны, якія адразу ж узбуджаюць у табе пожад любові і похасную жарсьць. Ты наватне зважаеш і не заўважаеш прыгожыя яны ці вычварныя, ты толькі адчуваеш іх фізыялягічную грэшную плоць, і — жадаеш іх, толькі іх і толькі зараз...
Кажуць, здараюцца і шчасьлівыя выпадкі, калі тое і гэта супадае. Кажуць... Здараецца... О Божа, пакажы мне на гэтага шчасьліўца, а лепш — на яе...
Але ж і страшна: раптам Ён пакажа на тую, што даўно побач з табою і разам з тым — на тваю духоўную ці фізыялягічную немач...
Ужо занёсшы над паперай самапіску, каб накідаць гэтую зацемку, прыпомніў гамзатаўскага Абуталіба з кніжкі „Мой Дагестан”. Здаецца, Абуталіб гаварыў там, што пасівеў ад таго, што вельмі доўга чакаў пакуль які-небудзь пашпарэек прынясе яму бутэльку гарэлкі, па якую ён пасылаў... Нештаўгэтым сэнсе... Я веру, бо меўпадобны вопыт...
Аднак пасівеў я, чакаючы паштальёнаў. Калі я быў хлапчуком, то паштальёніў у нашай вёсцы мой дзядзька Міша. Я чакаў яго з пошты, а яна была за восем кілямэтраў, у цэнтры калгаса... Яшчэ зь вясковага пагорку выглядаў яго постаць на лясной дарозе і ўтрапёна ўслухваўся ў мэталёвы бразгат пасьляваеннага ровару... Газэты пахлі сьвежаю фарбай, белым крыльлем выпырхваючы з тоўстай дэрмацінавай сумкі. Канвэрты ўражвалі маркамі і рознакаляровасьцю...
Цяпер амаль не лістуюцца: тэлефоны, машыны... Дый пісаць пра што? Усё ў газэтах напісана, па радыё сказана,
па тэлевізары бачана... 1 самі людзі сталі падобнымі быта ваньнем, учынкамі, лёсамі...
А тады — ліставаліся з смакам і пачуцьцём, нібы частаваліся. 3 той пары я і стаў абагаўляць слова. Пасьля чакаў паштальёнаў з адказамі з рэдакцыяў, зь лістамі ад сяброў, выклікамі ў міліцыю дый іншыя ўстановы, а яшчэ са сваімі рэдкіміпублікацыямі ды паштовымі пераводамі... Зараз я, будучы ў адпачынку ў вёсцы, чакаю ад паштальёна Пеці лістоў ад Купрэева з бальніцы ды весткі ад згубнага Толі Сыса альбо хоць братавую „Народную газету”...
Нешта ён прывязе мне і сёньня. Прытым прывязе ў пэўны час, едучы ўсё той жа спрадвечнай лясной дарогай на такім жа бразготным ровары, — недзе спаміж трынаццацьцю і чатырнаццацьцю гадзінамі...
Я гэта дакладна ведаю, але — не-не ды выглядваю да весьніц з паштоваю скрынкаю, непакоечыся няведамачаго, і патрохі сівею, чакаючы ўсё жыцьцё так патрэбнага мне чалавека. Паштальёна?..
***
Мужчына нягеглага складу, гадоў пад пяцьдзясят, ідучы з калгаснай работы, спьіняецца каля весьніц майго дзядзькі Міхаля, якому паддзевяноста. Мужыктой, прапіўшы ўсе свае трыццаць сьвядомыхгадоўжыцьця, гаманкі даабсурднасьці, тым болып цяпер, колькі летаў як не п’ючы...
Ацьверазеўшы, стаў ён ня ў меру гаспадарлівым, выдаў замуж дзьвюх дачок, ажаніў сына, а малодшага, які выйшаў якраз у яго, спрабуе адпрэчыць ад свайго вопыту...
Дзед жа схварэлы, пабялелы да лёгкасьці, бы ліпеньскае воблака, а да ўсяго — глухі да крыку...
Стаяць гэтаяны, абапершыся на весьніцы, і гамоняць, адзін другога ня чуючы і ня слухаючы...
Мужчына ўсё жаліцца на працу, ад якой не разагнуцца, а дзед — на сьпякоту...
Добра натаміўшыся пустой гамонкаю, мужчына, адыходзячы, раздражнёна, але нязлосна лаецца: „Гарбееш і гарбееш гэтак з малых гадоў, a — што?! Ды хай яно ўсё гаўном пазаплывае! Як ні круці — памром... Пайду хіба яшчэ да прыцемку лопух скашу на ўзьмежку, a то збуцьвее, маць яго...”
Дзед, як бы здагадаўшыся на сказанае, трасе нярвова галавою ды шамкае ўсьлед: „Каб жа той маладой пары, то і гаўно еў бы...”
Я чую ўвесь гэты дыялёг, набіраючы ваду з калёнкі, што побач зь дзядзькавай хатай, ды сам сабе таксама мысьлю па-мужыцку: „Колькі ўжо вякоў людзі з гэтай зямлі бяруць і бяруць жывую вадзіцу, а яна ўсё цячэ і цячэ, не высыхаючы, як людзкі род..
***
Звожу на тачцы наколатыя дровы ды складаю ў касьцёр на дрывотні. Работа аднатонная, нямулкая і нясьпешная... Працуеш яе ды заадно думаеш. I думаеш-мысьліш, як табе самому здаецца, пра нешта значнае, высокае і вечнае...
1 што тут болып важкае ў тваім сёньняшнім жыцьцібытаваньні: гэтая напаўдрымотная работа плоці ці гэтае ўзьнёслае думаньне?
Адно пэўна, што зімою ў матчынай хаце будзе цёпла і ўіульна.
Адначасна і ў душы маёй, мажліва, стане сьветла і лёгка, прыпамінаючы гэтую часіну. Таклёгка, яклёткамудыму з коміну над мамінай хатай..
Часта ў сваім жыцьці даводзілася чуць выслоўе: ня ўмееш ты жыць. І за гэтым „няўмееш” інтуітыўна-падсьвядома падразумявалася: ня ўмееш красьці, ня ўмееш хлусіць, ня ўмееш прагінацца і г. д. Гэтага я сапраўды ня ўмею. Таму і маю тое, што маю... Як мелі мае бацькі, дзяды і прадзеды...
КНІГІ ОНЛАЙН
