Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Адныя гоняцца за славай, носячы „сталінскі фрэнч” ці галіфэ, другія — вечна падбітае вока, трэція — пляшку гарэлкі, чацьвёртыя — разладжаную гітару...
А я сяджу зь ёй побач на кухні і п’ю каву, час ад часу пішучы гэтыя зацемкі. Слава — жанчына высакародная і ня любіць тых, хто дамагаецца яе сілком...
Праўда, Мантэнь сьцьвярджае адваротнае: „Славалюбства не сумяшчальнае з адасобленасьцю. Слава і спакой ня могуць ужыцца пад адным дахам”. Дзеля справядлівасьці скажу, што гэта я вычытаў у Брыля, а не ў Мантэня. Аднак ці ня сам Брыль і адкідае гэтыя словы Мантэня?..
•ккк
У мяне ўжо няма таго, што было. І пэўна ж, ня будзе і гэтага, што пакуль яшчэ ёсьць... To што ж я буду мець у выніку свайго жыцьця, адыходзячы на той сьвет? Ат, як той казаў, лепш адысьці налегцы, чым зь цяжарам, спадзеючыся, што нейдзе жтое некаму засталося...
***
Жонка перад сном не праміне ўпікнуць, што ў мяне заўжды халодныя рукі. І гэта — сьвятая праўда.
Так вось засьнеш, а цябе незнарок прымуць за нябожчыка... І ня шмат у чым памыляцца...
***
Самы трывожны час — перад сном, калі навіслы дзённы цяжар схіляе цябе надцёмнай безданьню ночы...
***
У горадзе ўсе дзённыя гукі зьліваюцца у бессэнсоўную какафонію... Нешта канкрэтнае нельга вылучыць для ўласнага слыху. А вось ноччу... Там, за домам, прастукаў на стыках рэек трамвай... Недзе за вуглом падвывае на павароце вуліцы тралейбус... Вуркоча, абмінаючы калдобіны, аўтобус... Шпарка, з шыкам прашмыгнула, як мышка, легкавушка... Шоргае па тратуары пад эшвамі і нешта бубуніць, шморгаючы носам, шарамыга „пад шафэ”... А вось — цокае, выбіваючы дробны, пасьпешлівы, палахлівы такт, загулялая маладзіца на абцасіках... А гэта — усхвалявана грукае тваё сэрца...
Ноччу ўсё выказваецца больш выразна і болып асабіста. Дзень — нівэлюе, ноч — увасабляе...
О Госпадзе, хто я і што я ?! Позьняй гадзінай сяджу, абхапіўшы галаву рукамі, і пакутую ад няведаньня сутнасьці сваёй... А ты пасьміхаешся, бо — ведаеш... хоць тое веданьне ў рэшце рэштаў прыцісьне каменем да зямлі нас абодвух...
***
Ня так даўно памёр мой сябра, вясковы пагодак Пеця. Пеця Платонікаў — так называлі яго ў нашай вёсцы, дадаючы імя бацькі. Але»я тут не пра сьмерць і нават не пра сябра канкрэтна.
Хоць калі я ўпершыню прывёз сваю жонку да бацькоў, то яе вельмі ўразіў гэты самы мой сябра — нізенькі ростам, неабдымна-тоўсты, круглакаваты, зь сінюшнаапухлым тварам, на якім вытыркаліся ледзь бачныя жывыя гузікі вочкаў... Саракагадовы халасьцяк, п’яніца, добры, душэўны чалавек сам па сабе, якога за бязладнасьць лёсу да пашаноты любілі ўсе вясковыя бабы...
Аўразілажонкутое, што гэты забыты Богам мужычок называўяе, жонку свайго сябра, намнога малодшую заяго, ня іначай як Верай Іванаўнай і зьвяртаўся да яе толькі на „вы”.
У нашай вёсцы да 1939 году панавала шляхетная культура грамадзкіх паводзінаў. А вось тое, што ўжо добра памятаю я — савецкае ад сярэдзіны пяцідзясятых, — было трохі іншае. Набірала моцы п'янства, і як сьледзтва — лаянка, бойкі, хамства... Асабліваўсем'ях.
Але помніцца і тое, што, да прыкладу, большасьць людзей старэйшага пакаленьня як толькі выходзілі за весьніцы свайго двара, усіх вяскоўцаў, апроч родных і вельмі блізкіх сваякоў называлі па бацьку: як жывяце, Платонавіч, Філярэтавіч, Макаравіч?.. A то: гэта ж мабыць, прыехаўу госьці Лёня Мішы Філярэтавага... Гэта значыць, я — сын Мішы, у якогабацька зваўся Філярэтам... Ці так: вунь Лёня Зоні Паўлюковай пайшоў... Гэта значыць, зноў я — сын Зоні, уякой бацька зваўся Паўлюком...
Вацька майго памерлага сябра Плятон называў мяне толькі Міхайлавічам і на „вы”, хоць я быў пагодкам яго сына.
Дык вось, ён часта „пасьвіў” мяне ў сваім гародзе. Іду я гэта раненька росным цьвярозым выганам да крамы ведама чаго... А ён — тут як тут, з-за слупка акоранага вытыркнецца, шапку з галавы і: „Добрай ранічкі вам, Міхайлавіч! Ці не ў магазынь вы часам? А то ў мяне ад хатняга рэвізора, ведаеце ці не, колькі капеек ў калышыну закацілася... Гэтая курвіза маракуе, раз ёй венік даверылі, то яна можаўсё вымесьці...”
Прапанова, адякой адмовіцца, не пакрыўдзіўшы чалавека, нельга. Бярэш тых капеек сорак... Ідучы назад, не заўважаеш яго як ні ўглядаўся, і ўжо цешыш сябе кволай надзеяй разьмінуцца, аднак ён вырастае перадтабою, бы з-падзямлі, з шкалікам і зялёнай цыбулінаю ўруках...
Такія вось мужыкі цябе і пад лішняй чаркай будуць усё адно называць на „вы’ і Міхайлавічам. Але толькі да той пары, пакуль гэтыя шляхцюкі ад культуры ( і бацька мой у тым ліку) пераступалі мяжу свайго двара і надзейна зашчэплівалі за сабой весьніцы. Вось тут ужо яны адчувалі сябе самадзержцамі. Грубая лаянка, аплявуха, a то і добрая зубатычына жонцы ды трапіўшым пад гарачую руку дзецям... Рэжым у сям'і трымалі таталітарны. Асабліва на падпітку.
... І якія ж сьвецкія мужчыны выходзілі назаўтра ранкам на вуліцу з гэтых двароў! Мой бацька, настаўляючы
нас, трох сыноў, часта з гонарам заяўляў: я за ўсё сваё жыцьцё на вуліцы нават кураня не зачапіў! Але ж колькі качак затаптаў на ўласным падворку!
...Большасьць зь іх ужо на тым сьвеце. Пухам вам, Плятонавічы, Філярэтавічы, Макаравічы... зямля! Вы ўсё ж яе любілі, абраблялі і ўпрыгожвалі...
I ты, Вяруня, не засмучайся. Верай Іванаўнай цябе яшчэ, спадзяюся, назавуць, хоць бы ў гарадзкой установе...
***
Бацька мой захварэў нечакана і цяжка. Памёр, лепш сказаць, згарэў, хутка. Рак... Пакутваўён апошнія дні свае жудасна. Да таго ж — баяўся сьмерці. А награшыў ён дастаткова, каб мець гэты страх, але і добрага зрабіў шмат, каб не губляць спадзеву на боскую літасьцівасьць... Пакуты і страх не адпускалі яго. Усёй сілай волі ён кантраляваў сваё, ужо ні на што ня здатнае, цела. Таму мозг і сэрца жылі, вочы жылі — бяссонныя, ён баяўся заснуць, глыбокія, зазіраючыя некуды далёка-далёка...
Мы з братам паехалі у раённую бальніцу да знаёмага тэрапэўта, свайго аднавяскоўца, каб той што параіўці даў якіх сродкаў для аблягчэньня цялесных пакутаў. Ён ведаў бацьку, яго безнадзейны стан, і даў нам некалькі аднаразовых шпрыцоў ды чатыры ампулы з морфіем. Распавёў, як і калі рабіць тыя ўколы.
Прыехаўшы, братня надга ўмела, а мо і баючыся, зрабіўукол. Бацьку неўзабаве палягчэла. Ён прыдрамаў... Заснуў... І ўжо больш н^колі не прачынаўся... Ён, нечакана для сябе, разьняволіўся. Выпусьціўтыя пазафізыялягічныя лейцы, якія ўвесь час напружана трымаў напагатове, не адпускаючы. І — памёр. He было каму кантраляваць прагу жыцьця.
Як насчувала нас маці і як мы бясслоўна дакаралі адзін аднаго! Ён бы яшчэ жыў дзень ці гадзіну, але — жыўбы... Няхай і ў неймаверных пакутах. Мы, здаровыя, спачуваючы чужым мукам, не разумеем у той час галоўнага — самакаштоўнасьці жыцьця. Кожнагаяго імгненьня. Пэўнаж, ён яшчэ і разьвітаўся б, сказаў бы нешта такое... аб чым найбольш шкадавала маці. Урэшце і пакуты яго былі асабіста ягонымі, прадаўжэньнем і лягічнаю высноваю яго
ўласнага зямнога жыцьця. Мы паскорылі яго сустрэчу са сьмерцю, якую ён адцягваў як мог. Мы падштурхнулі яго да таго, чаго ён баяўся і не хацеў.
Гэта — вялікі грэх. Яго не замоліш, як ня вернеш тых бацькавых, адабраных намі, імгненьняўжыцьця.
Зьлітуйся, прабач нам, бацька. І Ты, Гасподзь, не асуджай нас дачасна, але ў свой час... Мы ўсе вартыя тваёй кары і ... спагады...
***
Я нарадзіўся, каб ведаць, што я памру. 1 гэта самае існае з таго, што я ведаю...
Аспрэчваць ці палемізаваць зь біблейскім тэкстам мы можам толькі да пэўнага часу. Бо, уступаючы ў свой няпэўны час, мы страчваем галоўны аргумэнт — зямлю пад нагамі...
Здараецца ў жыцьці зьбег нейкіх акалічнасьцяў, што вымагаюць досьведу ці веры ў „фатум” і розныя патаемныя сілы.
Да прыкладу, чытае жонка ў газэце „Звязда” (ад 18.11. 94 г.) такую ўрэзку: „Віншуем дарагую матулю Асташонак Ганну Мікалаеўну з 70-годзьдзем! Жадаем моцнага здароўя, дабрабыту, многа шчасьця ў жыцьці мець, жыць да ста і не хварэць. Дзеці і ўнукі”.
— Слухай, а ці ня кумавага гэта? — пытаецца жонка.
— Ты што — ня памятаеш? Яго маці ўжо колькі гадоў як памерла. Ды ібацька, здаецца, у бальніцы...
... Праз пару гадзінаў тэлефануе жонка Алеся Асташонка: „Лёня, Алесеўбацькапамёр...”
Ня ведаю, як усё гэта акрэсьліць, якую падвесьці выснову. Тым больш, што якраз гэтай ноччу вычытваў два апавяданьні, якія неўзабаве зьбіраецца друкаваць часопіс. Апавяданьні таго самага Асташонка. Апавяданьні сябра, якія мне ўпершыню ня надта спадабаліся. Веяла ад іх пэўным наканаваньнем, стратай чалавечай душы... Але гэта
былі апавяданьні майго кума і ад таго тое адчуваньне падвойвалася, зьмешвалася з шкадаваньнем, не давала спакойна заснуць...
Пасьля бяссоннага астатку ночы — газэта „Звязда”, a — нарэшце і жалобная вестка па тэлэфоне — усё гэта і змусіла задумацца над згаданымі акалічнасьцямі і напісаць тое, што напісаў.
1 вось думаю: усе мы пад Богам ходзім, але ёсьць яшчэ і нейкая іпастась, што нас зь ім зьвязвае, і падказвае нам, і скіроўвае нас, і трымае на дыстанцыі...
***
Быўнапахаваньні... Яківыразтваруўнябожчыка?! У мяне прапала ўпэўненасьць, што ў дамавіне можна пазбыцца адзіноты...
***
Усе мы нараджаемся простымі і сьветлымі, як сонечныя промні. Але складанае зямное жыцьцё змушае нас прымаць яго пакручастыя формы. 1 мы — круцімся, віхляемся, прагінаемся, укладваючыся ў свае лёсавыя нішы...
І толькі на сьмяротным ложы зноў вяртаемся да першароднай прастаты. Робімся яснымі і зразумелымі, як месячнае сьвятло...
***
Засынае дзіцё — і час чакае яго. Засынаю я — і мой час набліжаецца...
***
Творчасьць — гэта сьвядомая разьмежаванасьць мастака зь сьветам, гэта калючы дротуласнай ісьціны, якім ён ад сьвету адгарадзіўся і на які сам жа кідаецца, разьдзіраючы душу і плоць, пакутуючы ў палоне ілюзіяўі адзіноты...
Але вызваліўшыся, ён вызваляецца і ад творчасьці.
Мы ведаем менш, чым думаем...
ккк
... Еду ў электрычцы... І раптам — бачу: я сяджу насупраць сябе. Самотны, абыякавы да ўсіх і да ўсяго, ненавісны сабе самому. Абрыдла з сабой. Раздражнёны, я падымаюся і выходжу на бліжэйшай станцыі. Закалыхваючы, цягнік нудна цягнецца сваім чыгуначным шляхам. Як добра, што я выйшаў... Цяпер, застаўшыся аднаму, мне прасьцей зьмяшацца з гэтым вандроўным людам, каб пасьля ўжо, на сталічным вакзале, прыпальваючы ў аднаго зь іх, адразу пасьміхнуцца пачутаму:” Я помню, сёньня ты ехаў са мной дастанцыі Азярышча...”, іроспачнаўсклікнуць уадказ — „Я?!” — сабе насупраць...
КНІГІ ОНЛАЙН
