Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Якая ж частка людзтва павінна „ўмець жыць”, а якая — „не”, каб чалавечае жыцьцё ўсё-ткі працягвалася?
***
На якія толькі выдумкі і фантазіі ня здольны чалавек! Здаецца, што ён можа ўсё і ўжо мала залежыць ад боскага... Аднак ня можа вызваліцца ад спрадвечнага зададзенага: нараджэньня і сьмерці... Тут усё якраз безь яго ці супроць яго волі. Яшчэ, значыць, раб Божы!
***
Трэці дзень з шваграм даводзім да ладу апошні бацькаў прытул на могілках, хоць адзін Бог ведае, дзе цяпер ягонае месца...
Могілкі старыя, даўнія пахаваньні зарасьлі высокай травою, крапівою і асотам. На многіх грудах няма нават надмагільных камянёў, бо прыкладвалі дубам, а ён ужо згніў. Нават дуб згніў... Разваленая царкваледзь-ледзь трымае сябе падветрам насамай горцы... Векавыя дубы адуплелі і шырока раскінулі свае тоўстыя шэрхлыя лапы, што вось-вось могуць абваліцца пад цяжарам часу і пахаваць пад сабою памяць пра мінулае жыцьцё. І толькі бярозы, як састарэлыя ўдовы шэпчуцца пра пустое і вечнае...
Гэтаўсё паўстае перадвачыма, калі мы садзімся перакурваць. Курым глыбока і моўчкі... Пра што гаварыць? Тут ляжыць добрая палова маіх аднагодкаў. Усе памерлі ад жыцьця: хто — ад п’янага, хто — ад бязладнага... Каго лёс прыбраў... Яны ўжо — тут... А я — яшчэ толькі прымерваюся, прыглядваюся...
Недзе ў кустах зьбірае кветкі мая шасьцігадовая дачка. I ў памяці ўзнаўляюцца рубцоўскія радкі:
Девочка на кладбшце нграет, Где кусты лепечут, как в бреду. Смех ее веселый разбнрает, Безмятежно девочка нграет В этом пышном радостном саду. He любуйся этпм пышным садом! Но прнмн душой, как благодать, Что такую крошку впдашь рядом, Что подсамым грустным нашнм взглядом Все равно ей велело пграть!..
Наогул рубцоўскае тут як ніколі блізкае і вярэдзіць душу... А багровае сонца ўжо скочваецца за лес, і здаецца, што ўсе навакольныя цені зьбягаюцца за агародку могілак... Нам трэба пасьпець своечасова сысьці адсюль...
Куру, натомлены будзённай дробязнай работаю ды невыноснай сьпёкаю, выглядваючы зь весьніц на вячэр-
нюю пасьвяжэлую і аціхлую вясковую вуліцу. 3 боку канюшні тэпае стары. Прыпыняецца, убачыўшы мяне, з адчуваньнем маленькае радасьці — магчымасьці пагаварыць, а пэўней, выгаварыцца, выказацца. У вёсцы старыя людзі гэта ўмеюць. Пачынаюць як бы зь нічога, паступова даводзячы значнае.
— Абрыдла табе, Лявоне, у вёсцы? Што тут — корпаемся, як тыя жукі гнойныя... У горадзе ў вас там пайсьці ёсьць куды, людзей процьмасноўдае: туды-сюды... Работа ў іх такая, ці што? Але ж весялей, га?! Я, вось, залетась быў у сына... I як там жывуць, і хто там жыве, і як там жыць?! Асабліва ў вялікіх гарадох... А ў майго ж — дзявяты паверх! Паглядзеў я — і хітравата з падтэкстам апускае вочы долу — а людзі ж там усе такія маленькія...
І пайшоўсабе, нічогамне больш ня кажучы, задаволены сам сабою.
***
Надвячоркам сустракаю дзеда з кошыкам у руках.
— Куды ідзяце, дзед, што несяце?
— На спакой іду, дзень да ночы нясу...
У мамы ажно тры каты ці коткі, хто іх ведае. Жывуць, праўда, ня ўхаце, ана падворку ды ўадрыне. Аднаакацілася — усё-ткі была, значыць, і котка — адразу трыма кацянятамі. Адно зьгібела зь першых дзён , а двое вылузаліся і жылі сырадоем з-пад каровы. Дачка выбрала адно і насілася зь ім, дапякаючы сваёй празьмернай ласкаю... A на кацяняці тым — усякай паўзучай набрыдзі!.. Адважваю дачку, ды дзе ты за ёю ўсочыш...
Маці ж дэкляравала, што калі не сама аднясе тых кацянят у лес, то брат адвязе на машыне куды-небудзь далей... І ўсё гэта гаварылася, вядома, як надалей ад даччыных вушэй...
У той жа вечар, калі ўсе паклаліся спаць, недзе апоўначы, я, адарваўшыся адсвайго літаратурнага тлуму, выйшаў у двор папаліць... Аж бачу, вядзе ко тка кацянят тых кудысьці паўз хату, далей — да весьніцаў, а там — і на вуліцу... Выгульвае на прахалодзе пасьля дзённай сьпёкі, падумалася.
Своеасаблівы прамэнад... Але назаўтра кацяняты прапалі. 1х не было ў двары ўжо зранку. Шкада іх стала і самому. Зьвёз, пэўна, братмой малодшы, укінуўшы мяшок зь імі ў машыну, ад’яжджаючы наработу. Але ж — не. Ніхто іхнікуды ня звозіў. Hi маці, ні брат. Божацца, клянуцца... А дачка мая заліваецца сьлязьмі ад страты ды гора...
Пасьля ўжо, праз тыдзень, маці шапнула мне, што кацяняты нашыя аказаліся ў суседзкай запушчанай адрынцы...
' І тады я зноў прыпомніў той кашыны сямейны прамэнад. Няўжо кошка-маці адчула небясьпеку, якая навісла была надяе дзецьмі?!
Так як адчула мая маці некалі небясьпеку за маё жыцьцё, падняўшы мяне ў цёмным начным завулку, п’яна спаўшым на сьнезе ў ноч на піліпаўку... Марозная была ноч, казалі, хоць сам я і ня памятаю...
***
Іду раніцай па малой патрэбе. Натыкаюся соннымі вачыма каля дзьвярэй парніка на скрываўленае лязо сякеры... Яшчэ не ачомаўшыся адсну, — раптам, цьвярозахаладзею нутром...
Чую, яку хляве, хваравіта кашляючы, шамаціць саломаю маці...
Маці! Гэта яна і засекла пеўня, пра якога яшчэ ўчора казала ў абед за пуставатай патраўкай... Нікога не папрасіла, хоць у хаце двое мужчын, — сама. Ведае, што мы ня зможам. I бацька-нябожчык ня мог. Калоць сьвінча заўжды клікалі суседа... Усьмерціць жывое ў нікога з нас не падымаецца рука. Душа не дазваляе, ці што?
А маці — магла і можа. Хіба ёй прасьцей гэта і лягчэй даецца?! Здавалася б, наадварот. А ўсё-такі здольная яна ўзяць на душу чужую сьмерць дзеля нашага сытага жыцьця, дзеля жыцьця ўвогуле! О маці, цалую твае акрываўленыя рукі з наліплым лёгкім, як душа, птушыным пухам...
***
Кожны дзень з акна сваёй кватэры гляджу я на адно і тое ж месца. Абсяг майго пагляду не звужаецца і не пашыраецца, але, пэўна, ён ўсё ж паглыбляецца, калі за ўсякім разам я заўважаю ў даўно знаёмым нешта новае...
Напрыклад, за водным каналам Зялёнага Лугу ў даў-
жэзным доме на пагорку, што пры лесе на вуліцы Карбышава, у самым кутнім акне апошняга паверху штоночы гарэласьвятло. Ня надтаяркае, чырванавата-трывожнае, мабыць ад настойльнай лямпы альбо таршэру...
... I вось з учарашняга вечара-— там цёмна... 1 адтаго у маёй душы зьяўляецца нейкая няўпэўненасьць і насьцярога.
Раз-пораз кідаю ў той бок змушаны позірк, а ўсё — цёмна... Калі б там ведалі, як гэта мяне хвалюе!..
Колькі часу я загубіў на бяздарныя вершы?! Колькі душы я страціўу незваротным часе, каб зарыфмаваць гэтае „ночы-вочы”, так і ня ўбачыўшы сьвятла ў цемры!
Цяпер я пераважна пішу вэрлібрам, наіўна спадзеючыся, што чытачы не адчуюць маёй духоўнай немачы...
Сьпякота... Духата... Апатыя... Нічога ня хочаода. Нават пісаць. Але ж, вось — пішу, дыхаю гэтым гарачым паветрам, жыву... І ўсё толькі дзеля аднаго — упэўніцца ў сваёй існасьці...
Дарэчы — Рубанаў памёр. Сорак два гады. Таксама — жыў, дыхаў, пісаў... Ціпасьпеўхоць упэўніцца?..
***
Ня ўсякае слова — ісьціна, але ўсякая ісьціна — Слова.
***
Могуць зьмяняцца формы, мэтады і зьмест мастацкай літаратуры, бо і сама плоць Слова, як і чалавек, нараджаецца, памірае, эвалюцыянуе... Нязьменным застаеццатолыгі адно — выказваньне, выдых, сам дух Слова. Мы амаль не задумваемся над вымаўленымі словамі, мы іх інтуітыўна прагаворваем, каб выказаць сябе альбо свае адносіны да нечага-некага. Але, перад тым як выдыхнуць Слова, мы павінны ўдыхнуць... яго сутнасьць — дух быцьця...
Усё пазьней кладуся спаць... Сяджу, п'ю каву, чытаю, куру, пішуўсякі суб’ектыўны маразм як зараз, мрою, вольна думаю пра ўсё і нічога — мысьлю сабе...
Карацей: ноччу мне жыць ясьней.
Прафэсыйна я магу толькі пісаць. Усё ж іншае — падылетанцку ці пазмушанасьці.
***
Пры адчыненым акне летнім сьпякотным днём услухваюся ў дзіцячы розгалас удвары. Самотны, я ўслухваюся ўбудучае, ужо ня чуючы там свайго голасу...
Так, я — вясковы, грубы, малаінтэлігентны, але з дастаткова пэўным чалавечым гонарам. Чаго я хачу? Сьмешнасказаць: памерціса здаровай душой...
Ёй жаяшчэ перадБогам быць...
■кіек
Глыбакадумна разважаць пры маладых жанчынах можа толькі непаўнавартасны мужчына.
***
П’яная дзеўка, вульгарна разваліўшыся на лаўцы, з дакорам і зьдзіўленьнемлыпае намужчынаў: „Скоты...” Ня можа ўразумець, ні адпітым розумам, ні грэшнай плоцьцю, чаму гэтаяна раптам стала нікому не патрэбная...
„Курва...” — грэбліва плюецца, прайшоўшы міма яе растапыраных ног, франтаваты дзядок, але так, каб яна ня чула...
Ды — курва, дзядок, але ж і мы — „скоты”...
***
Стары плот, які калісьці мы гарадзілі з бацькам, зусім разваліўся. 1 бацькі ўжо няма, і трэба ставіць новы плот самім. Зьехаліся летам і вось майструем яго разам з братамі ды шваграм. Зьвезьлі гнільлё, укапалі слупкі, падагналі-прымацавалі жэрдкі, нацягнулі шнур; прыбіваем штыкет, пастаўшы ў дзьве пары — адзін трымае ды разьмервае, другі — з малатком ды цьвікамі...
А маці адзінока корпаецца ў градах. Скрушна гаворыць нам адтуль: „Ня вырасла сёлета нічога, і як вы будзе-
це ў горадзе зімаваць? Во, нейкія два дзясяткі агуркоў выкапала, на ўсіх і дзяліць няма чаго...”
... А новы плоттым часам пакрысе вырастае-шырыцца... Надзейны, з разьлікам на астатні мамін век...
І гляджу я з-за таго плоту на згорбленую сіратлівую матчыну постаць. 1 думаю: „Божа, ды гэта ж мы ўжо адяе адгароджваемся...”
***
Жанчыны плачуць сьлязьмі, вымываючы імі вочы, каб ясьней бачыць сьвет. Мужчыны ж плачуць крывёю, і яна ім той сьвет засьціць...
***
Паэтка жаліцца на журбу свайго адзінокага жыцьця, на немагчымасьць распавесьці каму-небудзь спагадліваму самотную душу...
He смуткуй, дзеванька, каб было каму выгаворвацца, то — адкуль узяліся б словы на паперы?
Душа — незапатрабаваная, нявымаўленая — і спараджае творчасьць.
Іначай, навоштаб тая паэзія і што б, і каго б яна выяўляла?
Душа — самотнае сьціло Паэта.
***
Толькі гадзіньнікавыя майстры ды паэты раз-пораз зьвяраюць сваё жыцьцё з рытмам часу...
***
„Стукну по карману — не звеннт.
Стукну по другому — не слыхать.
Еслн только буду знаменнт, To поеду в Ялту отдыхать...”
Знакамітым стаў, але ня стала часу ехаць...
Многія цяпер езьдзяць па-іншым прынцыпе: Аяпну па кішэні — шамаціць.
Ляпну па другой — і там кішыць.
Трэба ў Ялту ехаць адпачыць, Каб у Менску знакамітым жыць...
І езьдзяць. „Но — не слыхать...”
Віншуюць! Сёньня я маю сорак чатыры гады. Лепш бы сказаць: сёньня я ўжо ня маю саракачатырох гадоў...
КНІГІ ОНЛАЙН
