Зацемкізь левай кішэні
Леанід Галубовіч
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 220с.
Мінск 1998
Да прыкладу, наколькі палярныя, настолькі і блізкія — сэкс і споведзь... Тут ня схлусіш чалавеку, які табе даверыўся. Іначай —які сэкс і якая споведзь?!
***
Я ўсё хачу спасьцігнуць гармонію ў каханьні. Аднак, пакуль адчуваю пэўную раздвоенасьць. Вобразна кажучы, жыве ўва мне і бунінскі Міця зь яго рамантычнай пакутнасьцю імележаўскі Васіль зь яго ўтравелай прыземленасьцю... Ноччу — я пакуль яшчэ мройлівы Міця, днём — ужо непапраўны Васіль...
„Сена на асфальце” -— вось і ўся мая гармонія...
Пры сёньняшнім разьвіцьці сьвету незалежнасьць не павіннабыць (стаць) самамэтай дзяржавы. Самамэтай павінен быць інтэлектнацыі—яе мова, кўльтура, навука, адукацыя...
Толькі пры захаваньні і няспынным разьвіцьці інтэлекту чалавек у дзяржаве робіцца сувэрэнным — самадастатковым, унутрана ўпісаным (інтэграваным) усусьветны кантэкст (лад жыцьця)...
***
У рэдакцыю зайшла маладая жанчына гадоўтрыццаці. Яшчэ — ва ўсім! Прыехала зь Віцебска, каб толькі пабачыцца з паэтам Дранько-Майсюком. Па памяці чытае мне вытрымкі зь яго вандроўныхэсэ, вершы, строфы, радкі...
Прызнаецца, што закаханая данельга.
Пытаецца: ці знаёмы я з паэтам асабіста, ці ведаю ці бачыў на вочы гэтую яго А.?
— Мабыць, вельмі прыгожая?..
— Ды, не, — кажу я, — гэта своеасаблівы паэтычны вобраз жанчыны-каханкі...
— Праўда?!
Якая яна была шчасьлівая, Лёня!..
***
Сталы чалавек з правінцыі дасылае мне свае вершы. Дзіцячыя, прымітыўныя, недасканалыя, але — шчырыя...
Мне нашматцікавей чытаць ягоныя лісты. І перапісваюся я зь ім, і беспэрспэктыўна кансультую яго толькі з-за адной фразы зь яго ліста: мусіць, паэзія — гэта в ы н і к м і н у л а г а...
***
Зайшоў у рэдакцыю Сыс. Выцьверажаны. Выветраны. Паголены. Чыстаапрануты...
Гамонім празь пень-кало ду... Больш маўчым... Палім.. П’ём гарбату... Кажуяму: „Давай, Толя, зробім з табой гутарку, ды дадзім нарэшце ў „Крыніцы” тваю неардынарную „постаць”...
Іранічна-змрочна фыркае: якая „постаць” (з агідай да сябе), якая гутарка, пра што?.. Пра мае запоі ды вычварэньні?..
Ды, не — кажу, — навошта пра непатрэбшчыну... Пра літаратуру, прапаэзію паразважаем наўсім узроўні...
— Што я табе скажу пра літаратуру? Я пра яе анічога ня ведаю...
... Пайшоў... пакінуўшы мне на роздум нейкае ідыёцкае адчуваньне... Уся трагедыя чалавека — у СЛОВЕ.
Акудовіч — бясспрэчна разумны. Шкада, што не для ўсіх...
***
Цяжка пісаць пра людзей нават блізкіх табе, паколькі ты іх дасканла ня ведаеш, як бы не ствараў ілюзію свайго веданьня...
Намнога прасьцей пісаць пра сябе, хоць і тутузьнікаюць нюансы і непаразуменьні. Непаразуменьні, але ўжо з тым, што ты пра сябе ведаеш...
Заявіўся ў рэдакцыю пасьля дзесяцімесячнай адсідкі Славамір Адамовіч. Атрымаць ганарар за свае артыкулы, што друкаваліся ў нас на працягу згаданай пары.
Гаманілі нядоўга і неяк аднаскладна. Адчувалася пэўная няёмкасьць з абодвух бакоў. Я папрасіўвершаў. „Няма.
Mary толькі напісаць па памяці для рубрыкі „Я маю твор...” рускамоўнае чатырохрадкоўе. Пісаў у каталажцы...”
Забег Уладзя Арлоў, на хаду прыгрэўшы на грудзях апальнага паэта. Дастаў з сумкі, у якой заўжды знаходзіцца нешта вартае ддя любой сытуацыі, два аранжавыя апэльсіны...
Калі Ўладзя сышоў, Славамір паклаў адзін аранжавік у сваю торбу, другі — абабраў і, разьдзяліўшы на дзьве паловы, абсалютна інстынктыўна і шчыра, адну працягнуў мне... Разьвітаўся пасьпешна: трэба на вакзал, едзе да бацькоў...
Гэта быў ужо трохі іншы Адамовіч, чым той, якога я ведаў. Чуйны, чульлівы, сьцішаны сам у сабе, падкантрольны сам сабе псыхалягічна і разумова... Вывераны і ляканічны ў словах, рухах, ашчадны да свайго й чужога часу..
У сувязі з апэльсінам, я думаю, у яго адбылося міжвольнае „самазьняволеньне”: адзінае рэдакцыйнае акно было закратаваным і напалову заштораным, а ў дзённым паўзмроку квадратнага пакою пад стольлю гарэла сьвятло... A тут яшчэ — нечаканая перадача ад Арлова... Ну, і — само сабою — дзяльбаз сукамернікам, самною, значыць...
Апэльсін — салодкі, прастора — геамэтрычная, чалавек — часовы, жыцьцё — в ечнае...
Што ж, як казаў Лынькоў: дзярзай, уюнаша!..
Паказваю назаўтра Алесю Разанаву тое рускамоўнае чатырохрадкоўе Славаміра Адамовіча.
Чытае зычна, рэзюмуе нечакана: „Лірычны стшпок... камэрны...”
***
Міжволі, парушыўшы прынятыя беларускія літаратурныя норавы, я стварыў прэцэдэнт: назваў адкрытым тэкстам, яшчэ, даў Бог, жывога і творча квітнеючага, Алеся Разанава геніем...
Як зь мяне кпілі! Нават сам абазваны...
Аднак, мінуўся час і сытуацыя пачала набываць клясычны характар разьвіцьця... пачаўся матэматычны, аналітычны і практычны доказ, агалошанай мною, тэорыі...
Філёзаф Акудовіч нарэшце прылюдна прызнаўгеніяльным левае вуха Разанава (ці — правае, дакладна ня памя-
таю)... Прычым прызнаўтое безапэляцыйна. Мяркую, неўзабаве нехта прызнае гэткім жа і астатняе вуха. Ну, а там, калі чарга дойдзе да рук, асабліва да правай, пішучай, то прэцэдэнту будзе абвешчаны поўны і канчатковы давер...
Карацей, будзе прынята па частках тое, што было мною абвешчана цалкам і адразу...
Таму ў некаторых жыцьцёвых дробязях трэба — хоцькі-няхоцькі — прызнаць і мой прыватны геній ці хоць бы прарочы голас...
***
Часам людзі без адчуваньня гумару ды іроніі ставяць мяне ў тупік. Да прыкладу, рассыпаешся аж да няёмкасьці камплімэнтамі ў адрас ужо абцёрханай жыцьцём жанчыны, і раптам бачыш — яна верыць!..
Глядзіш на яе — і ўжо ня верыш сваім вачам... І пачуваеш сябе поўным ідьіётам бяз гумару і іроніі...
***
Чытаючы рэдакцыйныя рукапісы, часам сутыкаешся зь неадпаведнасьцю тэкста і творцы.
Часта добры сам па сабе чалавек піша благія вершы. Альбо, што ня рэдкасьць, — наадварот.
Здавалася б, якая несправядлівасьць! А раздумаешся — не, усё як-раз справядліва.
У дабраце не спавядаюцца. Няма сэнсу. Яна і так відавочная і ўхваленая.
Спавядаюцца ў чаканьні крыжа, а не вянца...
Варочаюся ў пятніцу вечарам з працы. На вуліцах і ў гарадзкім транспарце процьма падпітых і п’яных мужыкоў...
Дачасна адзначаюць заўтрашні дзень Абаронцаў Айчыны (23 лютага). Сьвята, як для Беларусі, штучнае, але, што ўжо...
Пах перагару, лаянка несусьветная, абразы, зьнявагі... нават уявіўшы іх цьвярозымі, не магу ўявіць іх абаронцамі. Найперш —агрэсарамі... НАТАмае рацыю...
Адзін даволі вядомы літаратар распавядае: „Прысьніўся сон падраніцу— атрымліваю Нобэлеўскую прэмію!.. Чы-
таю лекцыю па-ангельску, а сам чытанага не разумею... Плюнуў і давай шпарыць па-беларуску... І тут — бачу — яны не разумеюць... I настолькі ўсё натуральна, што — прачнуўся. Сяджу, думаю: ці ня сон гэта?!”
Паэту трэба вымагаць слова зь сябе, не вымагаючы сябе з слова...
Ёсьць падсьвядомае адчуваньне, што чалавецтва дарэшты выгаварылася на сваіх мовах. І ўжо няпэўна, але прагаворвае сваю новую агульную мову, і зусім магчыма, што гэта будзе ня мова сэнсавых гукаў (бо яна не пасьпявае за часам), а мова духоўных прадчуваньняў, прадбачаньняў і празарэньняў...
***
Паэзія — гэта не бясплоднае рытарычнае закаханьне да нечага ці некага, гэта самая што ні на ёсьць інтымная сувязь паэта зь сьветам.
I калі ўжо семя гэтай блізкасьці зароненае, то яно апладняецца ў душы і ва ўсёй тваёй істоце, як ў жаночай матцы, — сьпее, расьце, разьвіваецца, шырыцца...
І ты жывеш — зь ім унутры — як бы двайным жыцьцём, і яго і сваім: сьпіш, ясі, ходзіш на службу, гамоніш зь сябрамі, злуешся, радуешся, смуткуеш... Атое, унутранае семя, абрастае вонкавым досьведам твайго жыцьця... ты жывеш абцяжараны сьветам...
І так працягваецца і дзень, і два, і тры, і тыдзень, і месяц...
Але аднойчы ў слоўных муках ты ўсё ж нараджаеш верш...
І калі ён жывы і людзі прымаюць яго за паэзію, то ты любіш яго, як сваё дзіця, а калі — мёртвы, то спратваеш, як жанчына выкідыш...
***
Кожная наша думка ганарлівая, паколькі мае намер сябе сьцьвердзіць.
***
Гэтая зацемка пераважнай сугнасьцю сваёй належыць Генадзю Шупеньку. Аднойчы, падбіваючы яго ўтэлефоннай размове да напісаньня артыкула пра Анатоля Сыса, я, відаць, сапсаваў яму і без таго ня лепшы настрой.
„А табе хіба яшчэ не даводзілася чуць такое? — пытаецца ён і, пачуўшы мой неўразумелы мык, распавядае, — Ідзём гэта мы неяк пішучай кампаніяй у Дом літаратара. Насустрач — Сыс. Ужоўдобрым стане: „О-о-о!!! Каго бачу!..” Ну, абдымкі, прыпаданьне да ўпалых грудзей... чалавек збоку падумаў бы, што гэта гістарычна-сьлёзная сустрэча пасьля доўгай ростані... Так сустракаюць у нас толькі салдат пасьля дэмабілізацыі альбо рыштантаў пасьля турмы... Ну, няважна... Працягвае ўрэшце руку імне. „Ты мяне ведаеш?” — зьвяртаецца да мяне з унутранай упэўненасьцю, што, вядома ж, ведаю...
А як жа, кажу, хто ж Сыса ня ведае! Дабрэе на вачах... 1, раптам, пры ўсіх гундосіць самадаволена: „1 я цябе ведаю! Ты — Шкраба”. Неба памерклаўмаіх вачах... Так што, прабач, браце, сапраўднага Сыса я пакуль яшчэ ня ведаю..
Паклаўя трубку, ды сам сабе маракую: вось, здавалася б, просталінейны Сыс, а захаваў такі крывізну іранічнага м ысьленьня...
Разглядваем-расшыфроўваем з Акудовічам і карэктаркай Галяй рэдактарскія праўкі Алеся Разанава ў апошняй часопіснай карэктуры...
Наскальны клінапіс!
Які мудры чалавек, а добра пісаць так і не навучыўся...
Прыходзім неякрэдакцыйным „крынічным” гуртом для запісу на адну з студый беларускага тэлебачаньня. Пасадзілі перад камэрамі, уключылі асьвятленьне. Штосьці ня тое. Рэжысэру не падабаецца. Твары блікуюць...
Выклікаюць грымёршу. Тая ходзіць з пудраніцай ад аднаго да другога, мэзгаючы ружаватай ваткай насы, шчокі, „сакратаўскія” ілбы...
Натыкаецца на барадатага, зарослага іржавым шчацьцём Уладзю Арлова. Разгублена пытаецца ці то ў нас, ці то ўрэжысэра, ціто ўсамое сябе, адсутнаўзіраючысяўзнанага айчыннага літаратара: „А з гэтым, што рабіць?.. У яго ж твару няма...”
***
Прачытаў за дзьве ночы рукапіс Сяргея Верацілы. Трыццаць шэсьць старонак самапісных завітушак — на адвароце контурных картаў, камэрцыйных блянкаў, даўніх студэнцкіх курсавых работ... Папера пашкуматаная, зацёрханая, ня надта чыстая...
Аднак ёсьць нейкая магія — і задумы, і сюжэту, і стылю, і вар’яцтва, і шчырай графаманіі...
Чытаць было цяжка, сьлепа, чакаючы канца, і не жадаючыяго... •
КНІГІ ОНЛАЙН
