Залюстрэчча для Алісы
Вольга Куртаніч
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 312с.
Мінск 2003
XX
Наступныя тыдні нічога не змянілі ў маім жыцці, я па-ранейшаму клалася ў ложак з Дзямьянам, нашы адносіны цяжка вытлумачалі мы самі... У нейкія хвіліны мне патрабаваліся высілкі, каб прыпомніць, што чалавек, які знаходзіцца побач, доўгі час з’яўляецца для мяне блізкім. Я глядзела, як ён спіць, а ён, патрывожаны позіркам, адплюшчваў вочы і ўсміхаўся, і калі б не гэтая ўсмешка, лёгка падавалася б, што побач са мной невядо.мы жывы арганізм, пад сумніўным уплывам якога я перастала карыстацца кантрац.эптывамі... Але насланнё мінала, і хвіліннае недаўменне яшчэ не выклікала абуральных слёз і ўздыхаў расчаравання.
А ў той дзень, калі Дзямьян знік і не вярнуўся ні ноччу, ні ўранні, я надзіва лёгка прагнала імпульсіўны сгюлах, каб зачыніцца ў ракавіне спакою. Але ў канцы другіх сутак нашай нястрэчы зняла трубку і набрала нумар Адэлаіды Вінцэнтаўны. Жанчыны з цярпліва-пакутным выразам твару не было. Я фізічна адчула, як адгукаюцца рэхам у пустых пакоях настойлівыя і адчайныя званкі...
У чарговым знікненні каханка мелася перавага: цяпер можна было не спяшацца дадому, не настойваць на адмене заняткаў з прафесарам Шымко, не адмаўляць у сустрэчах Сабковічу; да апошняга я адчувала прыязнасць і сімпатыю, узрошчаную на дражджах спачування. Заняткі мастацтвазнаўствам з прафесарам не былі такімі частымі, як напачатку; ці то выкладчык пажаліўся 1.1. на маю бяздарнасць, і шэф вырашыў зменшыць затраты, ці насамперш у адукацыю была закладзена ідэя адцягненасці: паблажлівае падтакванне мне і адвольнае сузіранне разважлівага спакусніка, кранутага прарока...
Гэтыя настаўнікі амаль ніколі неразважалі пра дабрачыннасць памкненняў 1.1. даць мне веды; .мая роля была азначана зараней: падштурхнуць да разваг пра вытокі еўрапейскай культуры, пазнаё.міць з узорамі лепшых майстроў і рамеснікаў... Спецыфічнасць старажытнай Іудзеі, палітычны саюз з Рымам, як і шматлікія войны, пераканаўча трывожылі мозг, помслівыя ноткі ў голасе Сабковіча набывалі адваротную сувязь: мне стала лягчэй ненавідзець непрымальнікаў ідэі абранасці... Друз хаатычных разваг і прыхаваныя жарынкі нянавісці яшчэ не запалілі знішчальнае кастрышча, але час працаваў супраць цнатлівай разгубленасці, рыхтуючы завяршальную драму. Я ўжо чакала, калі I. I. пазнаёміць мяне з наведвальнікамі клуба;зерні месіянстваўзыходзілі на полі,узараным аднадумцамі.
Яшчэ не мінула тыдня з дня знікнення Дзямьяна, як я навучылася лёгка адпрэчваць разважлівыя кпіны Сабковіча... Аднойчы мы сядзелі з ім у маім кабінеце, супрацоўнікі даўно разышліся па дамах. Я адчувала халодную пэўнасць, падтрымку сцен і накіраванаі а прыцемненага святла; стоеную моц ва ўтульнай позе і цвёрда пастаўленых нагах, непахіснасць, падмацаваную ўласным фанатызмам...
— Аліса, ты не задумвалася, што можна заблукаць не ў трох, a нават у дзвюх соснах?
Я стаілася, спрацавала логіка непрыняцця, адмаўлення чужой спробы закрануць інтымнае, непрыналежнае нікому і, можа, непадуладнае самой сабе.
—Для гэтага спатрэбяцца ўмовы: цямрэча і паруіпаная псіхіка.
— Можа й так. Але чалавеку немагчыма ператварыцца ў месію... без... — Сабковіч не дагаварыў; ягоны погляд і чуйны слых нібы намацвалі, якой будзе рэакцыя. Але я засяродзілася на светлаценях. Ад цьмянага святла ліхтарняў можна было лёгка адгарадзіцца, — варта толькі захінуць фіранкі, але мне прыемна было назіраць, як вільготныя лютаўскія прысмеркі паступова ператвараюцца ў ноч.
— Хочаш, — зноў цвёрда загаварыў Сабковіч, — я заглыблюся ў гісторыю?.. Былі намеснікі багоў на зямлі, але гэтую ролю ім дало грамадства. А звышроля?.. Калі ласка, Калігула. Ён паграбаваў тых жа адносін да сябе, як і да Бога, а каб не сумняваліся каму служыць, — з’яўляўся перад народам з атрыбутамі Юпіцера ці Нептуна.
Зацята-настойліва філосаф спрабаваў злавіць мой позірк, але гэта я.му ніяк не ўдавалася, мо з таго ў голасе з’яўляўся нечаканы запал:
■— Рымскі Антоній быў так захоплены ўсходнімі культамі, што аб’явіў сябе Дыянісам, а Клеапатру — Ісідай. I пакуль краіна
рыхтавалася да вайны, гэтыя зямныя багі пацяшаліся ды забаўляліся... Небяспечныя гульні.
— Значыць, усё гэта мне не саснілася, — сказала пра сябе Аліса. — А, магчыма, усе мы снімся камунебудзь яшчэ. He, хай ужо тады гэта будзе мой сон...
Мне хацелася надаць нашай размове зусім іншы накірунак, тым больш, што міні-лекцыя пагражала ператварыцца ў незапланаваны іспыт. I разам з тым мне хацелася ўдзельнічаць у размове: выслухваць і мець права адказваць.
— Вы хрысціянін? (Сабковіч паціснуў плячыма.) Да нядаўняга часу я лёгка назвала б сябе хрысціянкай. Колькі часу я працавала побачз 1.1., і ніколі незадумвалася:жія мыз ім вернікі?Калі б ён прытрымліваўся іудзейскай веры — я б не надала значэння адрознасці. Мяне не цікавіла сама вера.
— Гэта натуральна. Народы — а я маю на ўвазе хрысціянскія народы, — могуць паблажліва ці грэбліва адносіцца да габрэйскай нацыі і пасмейвацца з тых праяў, якімі яны адасабляюць сваю веру ад іншых, але ж... Мы можам секчы галіны, але ніколі не спляжым дрэва, бо ствол веры нашых супляменнікаў вымкнуў з таго ж кораня. Таму, пэўна, і не капаем глыбока: засохне іхняе дрэва —заііне і наша.
Сабковіч зноў ненадоўга замаўчаў, нібы чакаў, калі я спытаюся пра што-небудзь. Але, не дачакаўшыся, працягнуў:
— Дарэчы, Гегель у так званы франкфуртскі перыяд сур езна разважаў пра новую міфалогію, пра абнаўленне мастацтва і рэлігіі. Ён, безумоўна, супастаўляў антычную свабоду і прыгажосць з нямецкай рэчаіснасцю, і ягоная свядомасць прагла перамен. Ён чакаў рэвалюцыі, але «эпоха нараджэння» прамінула, не прынесла жаданыя плады, і вялікі філосаф перастаў быць прадчувальнікам. Ён заглыбіўся ў інтэлектуальнае сузіранне... А я ўсё яшчэ веру ў новую міфалогію.
— Вам знаёмая... філасофія 1.1.?
— Так.
Кароткі адказ нічога не патлумачыў, а мне хапелася ведаць: ці дапушчаны Сабковіч да таямніцы і наколькі я далёка ад яе.
— ...у агульных рысах... Аднойчы 1.1. прызнаўся, што на яго мела ўплыў адна мая даўняя пубілікацыя. Я захапляўся грэчаскай і рымскай культурай і паспрабаваў упісаць замкнёны статычны космас старажытнасці ў сусветную гісторыю. Новае вогненнае кола... Нехта павінен быў запусціць яго з гары.
Ён нечакана ласкава зірнуў на мяне.
— Я павінен быў прадбачыць намкненні тых,хто шукаў шляхі ў зямлю Запаветную. Іх генетычная памяць захавала рымскую акупацыю, а матывы пакутніцтва патрабуюць узнагароды: новага Іерусаліма, новай улады... Іх месіянізм больш містычны, чым праяўленая містыка ўсіх астатніх народаў.
— Значыць, вы верыце ў іх абранасць?
— Незалежна ад таго: хачу я гэтага ці не. Я, дарагая Аліса, рэаліст. Мала хто здагадваецца асэнсаваць гісторыю, як я. Яны заваёўвалі чалавецтва не фізічна— ім гэта не дадзена, а праз ідэі. Аддалі на распяцце Хрыста — і паўсвета заваявалі рэлігіяй. I тут ужо не да разваг: што ад гэтага меў народ? Ці зайшоў гэты шлях у ту пік? Калі ласка — новая ўспышка, новая эпідэмія, новая рэлігія. Як жыд і антысеміт... Дзіўнае спалучэнне, ці не так? I разам з тым тыповае, — Сабковіч рэзка нахіліўся і кінуў гэтыя словы мне ў твар. Як ворагу кідаюць камяні... — Ужо ў наш з вамі час Карл Маркс праз тыя ж месіянства і абранасць прапанаваў зрабіць Новым Ізраілем рабочы клас. I ягоную задачу выканалі!
— Падпарадкаванне?
Чамусці гэтае слова вымкнулася з вуснаў, хаця хвілю таму я і не думала пра нешта гвалтоўнае, прымусовае.
— Такая была навальніца, такая навальніца! Ты нават не можаш уявіць такога?.. Часгпку даху знесла, і у дом набіўся гром. Ён раскатваўся па ўсіх пакоях, пазбіваў сталы і крэслы. Я так спужала ся, што забылася на ўласнае імя.
«У такую хвіліну я б і не спрабавала яго ўзгадаць! — падумала Аліса. — Навошта яно?»
— Самаадрачэнне?
Сабковіч моўчкі падышоў да вакна, за якім загусцела цемра; я сачылаза адлюстраваннем ягонагатвару на шкле і з лёгкім непакоем успрымала змены, што адбыліся за кароткі прамежак часу: ад пакорлівай абыякавасці да ўзнёслай гардыні. Сабковіч расправіў плечы, нібы адчуў, што за ім назіраюць. А потым павярнуўся да мяне і цвёрда, упэўнена паглядзеў у вочы.
— Мне падабаецца ідэя 1.1.
Я з сумам дадала:
— Нават нягледзячы на тое, што ён... габрэй?
— Новы міф ёсць новае абуджэнне. Калі не можна іначай, мы — мы! —самі пяройдзем у дзяцінства і дадзім чалавецтву шанц самастойнай сталасці. Заместтаго, каб памерці, яно пачне сталець!
Патрэбна была закончанасць, яскравы лагічны вынік.
— Ве,і... вы верыце ў Юнону?
— ...скажам так: я адзін з ідэйныхзаснавальнікаўновага Храма, будучы нямы сведка ініцыяцый...
-— А вашы ранейшыя кпіны з габрэйскай філасофіі і... — я не знаходзіла аргументаў. — I голыя сцены так званага клуба, samara, як вы сказалі, новага Храма...
Мне хацелася пераказаць тое ўражанне, якое засталося ад ягонага прыходу сюды адразу пасля навагодніх святаў. Але спрацаваў інстынкт шкадавання... што наогул я ведала пра яго?
— Кпіны? А вы часам не здаецеся сабе смешнай? I хто забароніць мнерабіць выбар?Хай гэта прыстасаванства... Ты правільна зразумела: я дапушчаны ў клуб. Але гэта яшчэ не Храм.
Было над чым задумацца.
— Чаму раней вы ніколі не гаварылі са мной так?
— He было дазволу.
—Азараз?
Ён кіўнуў галавой, я зразумела, што прайшла нейкі пэўны этап і выірывала праверку. Цяпер я магла лёгка і бяспечна блукаць у сваіх дзвюх соснах.
XXI
Дзьмуў моцны вецер, на кухні гучна ляснула фортка. Я падхапілася з ложка і падбегла да вакна. У паветры мітусіліся брудныя мухі, выбіраючы кірунак, куды ўпасці-прысесці, але парывы встру не давалі прыстанку, выхоплівалі, выдзьмувалі іх са шчылін. Унізе, падвокнамі, гойдаліся чорна-шэрыя галіны дрэў. Цьмяна гарэў начнічок за спіной... Калі б у гэты момант мне дадзена было звыш кінуць абыякава-хуткі позірк сюды, я б адзначыла гарманічнае лунаннетрагічнай постаці ў вакне на скрушна-мігатлівых хвалях куламесы. Ex abrupto* парыў ветру шпурнуў у мой бок нейкі цёмны камячок, маленькае цельца цопнула ў шкло і паляцела ўніз, захацелася ўбачыць, куды яно ўпадзе, і, шчырая ў жаданні быць патрэбнай некаму, мітусліва і хутка я адчыніла вакно. Адразу ўсю мяне ахапіў холад, ад ледзянога позяху сцяліся-здубелі ногі, пакрыліся дрыжыкамі аголеныя рукі, але, трымаючыся за падваконне, я нахілілася ўніз, на волю... He адразу мой погляд выхапіў чорную кропку ў лілавата-шэрай начной прасторы, мокрыя мухі сляпілі прымружаныя вочы, здалося — халодная рука сціснула горла — так цяжка стала ўдыхаць паветра. Але ён быў побач, на адлегласці нейкіх двух метраў, калі мы ўбачылі і адчулі адно аднаго. Што сталася шчаслівай віной: цёплае паветра блізкага жытла, светлая пляма начніка ці надзея на спачуванне жывой істоты?
КНІГІ ОНЛАЙН
