Жанчыны ў жыцці Уладзіміра Караткевіча  Дзяніс Марціновіч

Жанчыны ў жыцці Уладзіміра Караткевіча

Дзяніс Марціновіч
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 178с.
Мінск 2014
35.48 МБ
У рэальнасці адначасова з напісаннем рамана адбывалася балючае пераасэнсаванне адносін з Молевай. Асобныя ўспаміны
сведчаць, што ў той час у пісьменніка прысутнічалі іншыя захапленні. Гаворка пра іх ідзе ў наступных раздзелах. Тут жа паспрабуем разгледзець, як змянялася стаўленне Караткевіча да каханай жанчыны.
Спярша ў душы паэта змагаліся расчараванне, пагарда і абыякавасць. 27 ліпеня 1960 года Караткевіч пісаў Ераніму Стулпану з Оршы: «Я все же мне в Орше ч в Мйнске стало немного легче. Постепенно уходйт куда-то безнадежность й злость, прйходят равнодушйе й пренебреженйе. Все еіце трудно бывает без нее, но я знаю, я справлюсь с собой. <...> Знаешь, друже, нехорошая она, все же, женіцйна, как бы нй трудно нам с тобой поверйть в это. Такймй веіцамй, как большое чувство, не шутят й не йграют. Н еслй она не поняла этого за всю свою жйзнь — тем хуже для нее. He стану я ее переубеждать в этом. Тем более что она co своей pseudologia phantostica любйт, кажется, только самое себя. А я-то еш,е думал все-все, чтоу меня было в жйзнй, сменять на нее. Нйчего, еіце через месяц онауже нй в чем не будет властна надо мной. Только ты прй встрече нй слова не говорй ей обо мне й не вступай в разговоры на эту тему. Я просто запреіцаю тебе» (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 7-7 адв.).
Прайшоў час, і Молева сама напісала ліст Караткевічу, каб... папрасіць у яго грошай на дапамогу нейкаму старому скульптару. Але ў той сітуацыі Уладзімір ёй не вельмі паверыў. Летам 1960 года ён пісаў Ераніму Стулпану: «Нсторйя с Н. М., я думаю, вот такая. Н пусть меня простйт бог, еслй это не так, й я зря наговарнваю на женіцйну. Мне кажется, деньгй нужны ей не для помоіцй старому скульптору... а йменно для взморья. Ведь ее последняя кнйга вышла довольно давно, а новую она лйхорадочно спешйт закончйть, но пока не закончйла. Поскольку йз-за этйх обстоятельств я не мог ссудйть ее деньгамй, даже не пйсал после той встречй (й не намерен), то она ждала-ждала й вот, напйсала.
Мне бы очень хотелось, чтобы это была ошйбка, чтобы это было не так, но такйе мыслй у меня появйлйсь. Н еслй это так, какая же она фальшйвая u, в обіцем, нехорошая женіцйна.
Потому что нй ум, нй знанйя, нй прйвлекательность нйкогда не заменят хорошей, правдйвой й ясной душй, душй без лжй й крйводушйя, той душн, которая, может быть, не будет йнтересно говорйть обо всем на свете, но способна любйть самозабвенно й отдавать себя друзьям й дорогйм людям всю до конца, находя в этом счастье.
Бог с ней, я нахожу злорадноеудовлетворенйе в том, что едйнственной в жйзнй большой любовью она распорядйлась по-дурацкй, что такйх у нее не было й, даст бог, не будет. Н как бы ей не прйшлось горько сожалеть об этом.
Ну да ладно. Много ей честй, чтобы она так занймала мой мыслй» (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 8-8 адв.).
Грашовае пытанне ўзнікае і ў наступным лісце ад 1 ліпеня 1961 года: «Небезызвестная тебе Н. М. говорйла мне (быть может, лгала), что отослала тебе пйсьмо с предложенйем денежной компенсацйй, но ты не ответйл. Я сомневаюсь в этом. Пробовала она прй мне заметйть что-то обо мне й тебе, но я заявйл, что выслушйвать такое нй от кого не намерен. Черт, подлость какая-то творйтся на белом свете. Мужчйны труслйвы, женіцйны — лжйвы до дна. Стыдно й за тех, й за другйх. <...>
He зарекаюсь, но, кажется, нйкогда уже не смогу влюбйться — выжгла во мне все эта проклятая баба. Одно к лучшему — стал чшце й, вйдймо, добрее. Но к чему это, еслй потеряно главное. Старость йдет, мой мйлыіі друг, старость. Н начйнается она старостью душй» (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 18).
Хутчэй за ўсё, неўзабаве высветлілася, што Караткевіч не меў рацыі (або проста заплюшчыў вочы на стаўленне Молевай да грошай), бо Ніна Міхайлаўна і надалей прасіла аб дапамозе. Як згадваў украінскі пісьменнік Мікалай Амельчанка, які вучыўся разам з Уладзімірам на Вышэйшых сцэнарных курсах, Караткевіч «нярэдка дапамагаў ёй матэрыяльна, купляў падарункі. Калі я атрымаў на кінастудыі імя М. Горкага ганарар за сцэнарый, Валодзя пазычыў у мяне даволі вялікую суму. А на наступны дзень ён зайшоў да мяне і папрасіў накарміць яго абедам.
— Ты tumo, нават на абед сабе грошай не пакінуў?
— He, — вінавата ўсміхнуўся ён, — яшчэ і не хапіла, давялося ў Боры Мажаева пазычаць...
Пазней я даведаўся, што Валодзя паабяцаў выкладчыцы да дня яе нараджэння купіць нейкую карціну імпрэсіяніста, на той час даволі моднага, паабяцаў — і купіў. Караткевіч свае абяцанні заўсёды выконваў. (Атрымліваецца, Караткевіч незнарок папаўняў калекцыю Молевай і Бялюціна. — Д. М.)
Ад просьбы пазнаёміць мяне з ёю адмахнуўся:
— Яна не спадабаецца табе. Непрыгожая. Але такая тонкая натура, разумніца.
Тая выкладчыца прывіла Валодзю звычку купляць альбомы з карцінамі мастакоў, кнігі па выяўленчым мастацтве і проста наборы паштовак».
Але факт застаецца фактам: у Караткевіча з’явіліся думкі пра нядобрасумленнасць Молевай, што сведчыла пра яго пэўнае расчараванне ў гэтай жанчыне. 23 ліпеня ён піша Е. Стулпану, што пазнаёміўся з Навэлай Матвеевай (падрабязней гл. далей) і дадае: «Насчёт М. совсем утешйлся. Прйнял к сведенйю слова песнй: “еслй невеста ушла к другому, еіце нейзвестно, кому повезло”. Жйву, радуюсь, снова начал петь» (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 20).
15 лютага 1962 года Караткевіч паведамляе Е. Стулпану, што завяршыў раман (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 21) і ў тым жа лісце дадае: «Осточертела мне, брат, Москва, лжйвые ее бабы м прочая дребедень» (АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 21 адв.).
Публікацыя адбылася ў майскім і чэрвеньскім нумарах часопіса «Полымя» за 1962 год. Як Уладзімір Караткевіч ацэньваў гэты твор і асобу прататыпа, Ніны Молевай? Адказаць на такое пытанне дапамаглі некалькі шчаслівых выпадковасцей. У рэдактара, які рыхтаваў раман да друку, узніклі пэўныя пытанні. Як пісаў сам Караткевіч у лісце да Ераніма Стулпана ад 26 сакавіка 1962 года, «ему не нравйлось опйсанйе в романе некоторых
йнтймных сцен. Зная, что в основе романа реальные событйя, хотя й не без некоторой выдумкй, необходймой для каждого художественного пройзведенйя, он оскорбйлся за геройню. Я сказал, что обйжаться незачем, что я сделал в романе эту женіцйну в сто раз лучше, чем она была в жйзнй. Просто мне хотелось создать современный роман о велйкой й трагйческой любвй, а не просто опйсать эту гадкую йсторйю» (АРКіР. Ф. 11. Воп. 1. Адз. зах. 276. Арк. 22). Тады Уладзімір прапанаваў рэдактару звярнуцца да Ераніма, на вачах якога разгортваліся ўсе падзеі, каб той выказаў сваю ацэнку. Стулпан не зразумеў прычыну такога звароту. У выніку Караткевіч усё патлумачыў яму ў лісце і быў цалкам шчыры:
«Пусть узнают все — всё. Мне незачем заботйться о сохраненйй тайны. В подтексте каждый поймет, какого сорта была эта баба. Я чйтал главу одному прйятелю, й он сказал: “он — хорошйй малый, а она cmepea”. Н потому нечего думать о том, что в некоторых главах я ее хвалю, a в некоторых лйшаю доброго йменй. Так надо. Ты мог бы, не рассказывая нй о чем, просто сказать ему, что я прав во всем, говоря о ней. Н еслй я, скажем, опйсываю несколько іцекотлйвые событйя — это неможет набросйть тень на геройню романа, а на жешцйну йз жйзнй, на Н. М. — пусть набрасывает. Мне безразлйчна ее судьба й ненавйстна она сама, лжйвая, подлая, прнвыкшая к поклоненйю, корыстная, подло-расчетлйвая, унйжаюіцая все лучшее на свете, предаюіцая друзей, беруіцая все, что ей хочется, на мйнуту й бросаюіцая это, когда мйнет надобность.
Мя-то ее еш,е любйл. Господй. Да пусть теперь хоть весь свет узнает, какого дурака я свалял. Пусть знает моя будуіцая жена. Пусть й она, Нйна, nepemepnum йз-за этого несколько непрйятных мйнут. Я-то терпел ад целых трй года. Пусть она еш,е благодарйт бога, что я пожалел ее, не смешал с грязью, не опйсал хотя бы того, как она чуть не поссорыла меня с тобой, лучшйм мойм другом, как я в одйн йз ленйнградскйх вечеров был подлецом к тебе. Пусть благодарйт бога, что я хотя бы в смертй сделал
ее высокой. He мог, понймаешь, помня, как (вылучана Караткевічам. — Д. М.) я ее любйл».
Ніжэй Караткевіч прыводзіць у якасці прыкладаў некалькі сітуацый (напрыклад, калі Молева казала Караткевічу, што Стулпан у яе закаханы; АРКіР. Ф. 11. Bon. 1. Адз. зах. 276. Арк. 22 адв.).
У маі 1962 года Молева зрабіла спробу аднавіць былыя адносіны, што падштурхнула Караткевіча да напісання верша «Мёртвае рэчышча» (у першай кнізе прысвячэнне твора памылкова прыпісвалася іншай асобе):
«Мне сказалі: мяне ты шукаеш, Зноў шукаеш — пасля ўсяго, — Плынь рачная, калісьці жывая, Што пазбылася ложа свайго.
Ўсё дарэмна: пратокі-песні
Абмялелі пад рэдкай травой. Я не Лазар, я не ўваскрэсну, Нават голас пачуўшы твой.
Hi твой заклік, калісьці любы,
Hi пяшчотны дотык рукі, Hi ад смагі пасохлыя губы He абудзяць вялікай ракі».
Пасля такіх акалічнасцей асабліва дзіўна чытаць ліст Караткевіча да Молевай, нібыта напісаны 26 сакавіка 1963 года ў Мінску. Караткевіч пісаў ёй: «Нйна, мйлая! До cux пор не могу прййтй в себя, й мне делается не no себе от воспомйнанйй о нашей последней встрече. Глупо как получйлось, правда? Уезжал й вйдел в окне твое лйцо й руку. Что же это ты натворйла, чертйк йз табакеркй? <...>
Нз-за дел нет даже временй на то, чтобы обосноваться на новом месте. Сйжу в доме друга в своей комнате. Это самая
окрайна. За домом дорога, а дальше заснеженное none. Временаш льет дождь ы ест снег так, что скоро появятся проталйны. В полях стада ворон. Картйна не очень весепая, но она вся попна какого-то неясного ожйданйя й предчувствйя, как я сам. [Скоро весна, йяне думал, что она будет такой, что жйзнь подарйт мне Москву й тебя й все, чем топько й может жйть человек. Нйчто еш,е, как оказывается, не кончено.]».
На першы погляд, паміж часам з’яўлення ліста і вершам, які прысвечаны стасункам з Молевай, прайшоў год, таму ўсё магло Зімяніцца. Але бянтэжаць дзве акалічнасці. 3 аднаго боку, папярэднія ацэнкі самога Уладзіміра занадта рэзкія, каб адразу ад іх адмовіцца. 3 другога — ліст з Каралішчавічаў да Ераніма Стулпана ад 16 лістапада 1963 года расстаўляе ўсё на свае месцы (гл. ніжэй). Таму магчыма, ліст да Молевай быў напісаны ў іншы час.