Звыклае зло
Віталь Тарас
Выдавец: Наша Ніва
Памер: 311с.
Мінск 2007
ВітальТарас
ЗВЫКЛАЕ
ЗЛО
Зьмест
Прадмова...............................5
Ад аўтара..............................7
Правілы граматыкі......................9
12....................................11
Зьніклым не баліць....................17
«Ленін», — думае беларус..............26
Голая праўда..........................34
Правілы граматыкі........;............40
Новы крыжовы паход..................47
Цунамі.............................. 52
Прага волі.......................... 60
Білборды ў цемры, альбо Няхай сабе паклёпнічаюць...67
Вялікі спачын. Субота для чалавека ці чалавек для суботніка?............73
Апошні парад надыходзіць..............78
Дагары нагамі, альбо Высакародны каўбой Джо.........85
Горад-герой майго дзяцінства..........89
Гэтае забытае слова — «Салідарнасьць»...96
Чароўная кніга скаргаў, альбо Дзівоснае лета 2005-га........104
Іншым разам яны вяртаюцца............110
3
Тры бакі аднаго мэдаля..............118
Ціха! Ідзеінфармацыйная вайна!......126
На вайне як на вайне................133
Што мне рабіць?.....................141
Хто вы? Думкі ў рэанімацыі..........151
Адваротны бок месяца................163
Суцэльныя непрыемнасьці, альбо Антыапалёгія інтэрнэту......169
Закон выпадковасьці.................175
Звыклае зло.........................183
Канец антыўтопіі....................191
Personalia..........................207
Рожденный под знаком Водолея........209
Быкаў у Празе........................213
Урокі пэсымізму.....................220
Апорыі Зянона.......................226
Юра.................................228
Рэжысэр, якому пашанцавала..........230
Расчараваны вандраўнік..............235
Каменьчыкі ў чужым гародзе..........237
Блізу Далі. Паездка ў Фігэрэс.......285
Жэнэўскі тупік, альбо Страсьці
ў кулюарах ААН на тле альпійскага краявіду..............291
Замест пасьляслоўя..................299
Што гэта было?......................301
4
Прадмова
Пісаць прадмову да кнігі, пазыцыя аўтара якой, п|эы ўсёй палемічнасьці тэкстаў, падаецца табе бясспрэч-най, — справа няўдзячная. Хоць ты вазьмі ды далучы свой подпіс суаўтара. Таму пра зьмест я казаць ня буду. Скажу пра сэнс.
Супрацьпастаўленьне газэтнага артыкула, які, нібы-та жыве тыдзень, і рамана, разьлічанага на вечнасьць, — умоўнае. Бывае і наадварот. Галоўнае, што і артыкул, і pa-Man падпарадкоўваюцца агульным законам літаратуры.
Адзін з памылковых стэрэатыпаў — пра тое, што літа-ратура мусіць кагосьці чамусьці вучыць, настойліва аб-вяргаў Васіль Быкаў. Літаратура — будзь гэта артыкул або раман — ня толькі ня мусіць, але й ня мае права вучыць.
Другі памылковы стэрэатып — пра тое, што лі-таратура павінна вытлумачваць рэчаіснасьць, абвяргае сваёй кнігай Віталь Тарас. Літаратура ўвогуле нічога нікому не павінна.
Тыя аўтары, якія знаходзяцца ў палоне гэтых стэрэ-атыпаў, якраз і асуджаюць сябе на непрачытаньне або хуткае забыцьцё.
Але для чаго ж тады пішацца і чытаецца літаратура — вось гэтыя артыкулы і эсэ? Насамрэч у іх высокая місія. Яны фармуюць адзіную прастору нашага паразумень-ня. Яны яе ўтвараюць і ўвесь час падтрымліваюць на прыкладах зьменлівае рэчаіснасьці. Якім мы бачым сьвет вакол сябе і якімі — сябе саміх? Калі нашыя ба-
5
чаньні супадаюць, тады мы не разрозьненыя адзінкі, a — грамадзтва.
Беларускае грамадзтва сёньня разрозьненае на-столькі, наколькі, бадай, не было ніколі. Гэта плён сьвя-домае палітыкі аўтарытарнага рэжыму, які ня церпіць ніякіх праяваў альтэрнатывы. Такія аўтары, як Віталь Тарас, існуюць у паўпадпольных выданьнях, тады як афіцыйныя СМІ поўныя фальшу і прапаганды. Яны не фармуюць кансалідаванага меркаваньня грамадзтва, a наадварот, разбураюць яго, сьцьвярджаючы вяршэнства і нязьменнасьць існуючага ладу. Таму публіцыстыка і эсрістыка ў сёньняшняй літаратуры — жанры «недзяр-жаўныя» і «апазыцыйныя».
Тым ня менш, голас публіцыстаў даходзіць да публікі і робіць сваю справу. Ці мы і ў сёньняшнім кантэксьце ўсе разам лічым фашызм адмоўнай зьявай? Ці мы ад-нолькава разумеем сутнасьць грамадзянскіх свабод? Ці мы не перасталі адрозьніваць высокую культуру ад пад-робак сэрвільнага поп-мастацтва? На гэтыя пытаньні і адказвае публіцыстыка. Чытаючы ўсхваляваныя словы літаратара, ты кожны раз пераконваесься, што дабро і зло, белае і чорнае, сьвятло і цемра ў гэтым сьвеце хоць і зьмянілі свой выгляд, але ў сутнасьці засталіся раней-шымі. Ты, можа, і гатовы быў зачаравацца іх новымі незвычайнымі апранахамі, але прачытаў артыкул і — ня даў падмануць сябе шэрасьці ды ня зьбіўся з дарогі ў тумане.
Нездарма пра таленавітага публіцыста чытач чась-цяко.м кажа: ён напісаў тое, што я думаў.
Праўдзівая літаратура — і тая, што жыве адзін дзень, і тая, што жыве вечнасьць, — кожная ў сваім жанры пра-пануе нам «зьверыць гадзіньнікі» і пераканацца, што ёсьць у сьвеце рэчы, да якіх мы ставімся аднолькава, і гэта нас яднае. Як любоў да аднае Радзімы. Як погляд на тое, што ёсьць добра, а што кепска. Як правілы грама-тыкі.
Сяргей Дубавец
6
Ад аўтара
Век газэтнага артыкулу ці эсэ нядоўгі. Нават калі газэта — тыднёвік, публікацыя ў ёй жыве, самае большае, дзён пяць. Але, насуперак зако-нам жыцьця і журналістыкі, я спрабаваў пісаць для «Нашай Нівы» хоць і актуальна, але ўсё-ткі маючы на ўвазе так званыя «адвечныя тэмы».
Наконт «адвечных тэмаў» ёсьць анэкдот. Лю-дажэрца ноччу ніяк ня можа заснуць, варочаец-ца з боку на бок. У галаву яму лезуць розныя дзіўныя пытаньні: «Хто мы такія? Адкуль прыйшлі і навошта? Што будзе пасьля нас? У чым сэнс жыцьця?» Нарэшце жонка людажэр-цы не вытрымлівае і пачынае папікаць мужа: «Я табе колькі разоў казала — ня еш на ноч інтэлі-гентаў!»
Я прывёў гэты анэкдот зусім не таму, што лічу сябе інтэлігентам. Як і большасьць звычайных людзей, я належу, хутчэй, да людажэрцаў. Усе мы ў той або іншай ступені займаемся ў паўсядзён-ным жыцьці паяданьнем чалавекаў — блізкіх і далёкіх. I ўсе мы час ад часу пакутуем ад філя-зофскіх пытаньняў. Сэнс іх у тым, што на іх няма адказаў. Зразумела, дарма было б шукаць іх і ў газэтных публікацыях учарашняга дня. Я проста спрабаваў шчыра зірнуць на жыцьцё і тыя паў-
7
сядзённыя пытаньні палітыкі і культуры, якія хва-лявалі ці дагэтуль хвалююць беларусаў, са сваёй, так бы мовіць, званіцы, з гледзішча ўласнага досьведу і перакананьняў. Нікога і ні ў чым пры гэтым не імкнучыся пераканаць.
Але калі ходь бы ў аднаго чалавека пры чы-таньні маіх «нашаніўскіх артыкулаў» узьнікне жаданьне сказаць: «Га, і я так думаю!», альбо на-адварот: «Не, я так ня думаю!» — мэта мая як аў-тара будзе цалкам дасягнутая.
Дзякуй рэдактару «Нашай Нівы» Андрэю Дыньку за некалькі гадоў цярплівасьці і ўпартасьці, зь якой ён друкаваў мае эсэ і артыку-лы на старонках свайго выданьня.
Дзякуй усім «нашаніўцам» за тое, што я меў шчасьце й гонар быць зь імі знаёмым.
Дзякуй маёй жонцы Алене, майму сыну Ан-тосю, маім бацькам, а таксама сябрам за мараль-ную падтрымку, карысныя парады і проста за тое, што яны не ленаваліся чытаць артыкулы, якія склалі гэтую кнігу.
Правілы граматыкі
12
Мы жывем паводле бабілёнскага календару. У сярэдзіне другога тысячагодзьдзя да Раства Хрыстова ў Бабілёне была прыдуманая дванац-цацірычная сыстэма лічэньня. (Адтуль паіішло дзяленьне году на дванаццаць месяцаў, дня на дванаццаць гадзінаў і г.д ) Каляндарны год скла-даўся з дванаццаці месяцаў ужо ў старажытным Эгіпце. Але ў Бабілёне кожны трэці год пачалі прыбаўляць высакосны месяц — дзеля таго, каб сума дванаццаці месячных цыкляў супадала з со-нечным годам. Ужо тагачасныя астраномы ведалі, што дакладна падзяліць поўны сонечны цыкль на цотныя кавалкі немагчыма. Заўсёды будуць заставацца «лішнія» сэкунды, хвіліны, содні. Та-му астранамічны сонечны час ніколі не супадае зь зямным, нягледзячы на высакосныя гады.
За сэкунду да скону сьвету
За тры з паловай тысячы гадоў чалавек ня-шмат даведаўся пра прыроду часу, хоць і наву-чыўся дзяліць яго на нанасэкунды ды яшчэ драб-нейшыя кавалкі, як матэрыю — на элемэнтарныя часьцінкі. Апрача ўсяго іншага, выявілася, што час залежыць ад індывідуальнага ўспрыняцьця чалавека. Для кагось ён цягнецца, як гумка, для
11
кагось нясецца наўскапыт. Гэтаксама па-рознаму ўспрымаюць яго асобныя нацыі й народы.
Старажытныя індусы аднекуль ведалі (а можа, веды ім былі дадзеныя аднекуль звыш?), што сусьвет існуе доўга. He бясконца доўга, але да-волі шмат часу.
Адзін дзень жыцьця бога Брамы, які стварыў сусьвет, роўны 12 000 боскіх гадоў, альбо 4 320 000 чалавечых гадоў (адзін год жыцьця чалавека — гэта суткі жыцьця багоў). Брама жыве сто сваіх боскіх гадоў. Цягам Махаюгі — аднаго дня жыць-ця Брамы — існуе наш сусьвет. Калі бог засынае, сьвет гіне, а раніцай Брама стварае яго наноў. Цяпер, паводле вераваньняў індусаў, пачаўся апошні, чацьверты адрэзак Махаюгі — Каліюга. Гэты пэрыяд цягнецца ўсяго 1000 боскіх гадоў, і ў гэты час на зямлі, да самай яе гібелі, верхаво-дзяць загана й зло. Так што да скону сьвету зас-таўся які-небудзь мільён гадоў. I пераменаў да лепшага ня будзе. Будзе толькі горш.
Але забудземся на хвіліну аб вераваньнях ста-ражытных індусаў і зьвернемся да хрысьціян-скага календару. У гэтым выпадку сказаць, што ўсе народы сьвету жывуць у дваццаць першым стагодзьдзі — значыць, сьвядома зьдзейсьніць па-мылку. Некаторыя народы шчэ ня выбраліся зь сярэднявечча, некаторыя засталіся ў першабыт-най эпосе. Гэта ня значыць, што першабытныя народы чымсьці лепшыя за так званыя высока-разьвітыя нацыі. Высокі ўзровень тэхналёгіі вы-творчасьці кока-колы ці балістычных ракетаў і ўменьне карыстацца інтэрнэтам зусім не абавяз-кова азначае, што ў карыстальніка розум і эма-цыйны ўзровень чымсьці кардынальна адрозь-ніваецца ад узроўню нэандэртальца.
12
У кожным выпадку, зямны час, час зямнога ча-лавека, як і ў дагістарычныю эпоху, вымяраецца ягоным уласным жыцьцём. У дзяцінстве ды юнац-тве здаецца, што часу яшчэ вельмі шмат, потым яго становіцца ўсё меней. А ў старасьці яго проста не застаецца зусім — дні мільгаюць, як тыя слупы абапал дарогі ў вакне гоначнага аўтамабіля.
Ніколі не кажы ніколі
Мабыць, у сілу гэтай псыхалягічнай асаблі-васьці, а таксама ў сілу жаданьня пераносіць свой асабісты досьвед на навакольную рэчаіснасьць, чалавек пачынае думаць, быццам зь цягам часу ўсё вакол становіцца горш. I сапраўды, лепшыя сябры паміраюць, пасаджаныя дрэвы сохнуць, каханыя прыгажуні старэюць, становяцца непры-гожымі, усё набытае багацьце кудысьці зьнікае, a калі не зьнікае, дык перастае радаваць, і нават сонца сьвеціць ня так, як у маладосьці. (А яно ж і насамрэч паступова састывае!) Толькі зло ніку-ды не дзяваецца. Яно жыве й перамагае.
КНІГІ ОНЛАЙН
