Прастрэлены талер. Кніга 2
Аркадзь Ліцьвін
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 299с.
Гародня 2018
Рушылі! закамандаваў весела.
Невялікі, але на мураваным падмурку, дом Вароніча стаяў зводдаль па адзін бок дарогі, гаспадарчыя пабудовы насупраць, па другі. Калі не лічыць невялікіх будынкаў за хатаю, размяшчэнне было традыцыйнае, яшчэ з даўніх часоў валочнай рэформы. Далей уздоўж дарогі-вуліцы віднелася некалькі падобных сядзіб. Перад Багданам была ці то вёсачка, ці засцянковая ваколіца, адбудаваная пасля маскоўскага і шведскага патопаў.
Ну вось і нашыя парогі! сказаў Вароніч, спыняючыся перад брамай свайго падворка.
Панас кінуўся адчыняць вароты, адначасна гукаючы маці. Тая ўжо і сама бегла насустрач нечаканым гасцям.
Вітанне Варонічаў хоць і было стрыманым, бо чужы чалавек бачыць, але сардэчным. Прыветнасць, не дзеля звычаю, а шчырую адчуў Багдан, калі гаспадыня загаварыла з ім, запрашаючы пачувацца як дома і перапрашаючы, калі што не так, як хацелася б, бо не спадзявалася яшчэ гэтага шчаслівага вяртання.
Дзякуй Богу, дзякуй Богу! прыгаворвала яна, завіхаючыся па хаце. Адпачніце хвіліначку, коньмі Панасік зоймецца. Хіба выматаліся на тых закалотах?
Ну ты, Матруна, над мужчынскімі справамі не гаруй. Усё, бачыш, абышлося: цэлыя, здаровыя. А прыдумваць, што з кім магло здарыцца, сэрца сабе па пустому кроіць, не варта. Калі нічога благога не здарылася, то так значыць Богам было наканавана, а іншае выключалася. Так я кажу, Багдане?
Так, дзядзька Кузьма. Нічога асаблівага не было. Змарнавалі ежу і фураж ды раз’ехаліся, засмяяўся Багдан.
Во, бачыш, чалавек пацвярджае. А ён, каб ведала, камендантам маім быў.
Багдан крыху зніякавеў пад уважлівым позіркам гаспадыні. Відаць, яна хацела ўпэўніцца, ці не дражніцца з яе муж.
Такі малады і камендантам? крыху засумнявалася яна,над вамі, старымі неслухамі ды недарзкамі?
А як жа ты думала, у тон ёй, жартаўліва тлумачыў Вароніч,так і належыць. Чаго мы, старыя, як ты кажаш, недарэкі, не здолеем, тое сам малады камендант зробіць.
Хіба што, падкалола пані Матруна.
Так перасмейваючыся з мужчынамі, яна не марнавала ані хвіліны ў сваіх гаспадарчых клопатах, падганяла дзяўчыну, памочніцу, раз-пораз пасылала за нечым Панаса. Неўзабаве на стале засквірчэла яешня, ляжаў нарэзаны хлеб і шмат чаго да хлеба, чым магла пахваліцца варонічава гаспадарка. Добра пад’еўшы, мужчыны падзякавалі гаспадыні, адхіліліся да сцяны, цешачыся сытасцю, цяплом і спакоем.
А што, Багдане, калі адзначым свае пераможныя паходы добрай лазняй? Як ты, Матруна, глядзіш на гэта? Дровы тыя, дубовыя, не спалілі?
Як жа спалілі? Ці ты нас за дзяцей маеш? Можна і лазню, трэба вам бруд вайсковы змыць. Зараз Панасік з хлопцам зоймуцца, а вы тым часам адпачнеце. Панасік! ізноў паклікала маці, трэба ваярам лазню напаліць!
Багдан узняўся з лавы. Якраз нагода пакінуць гаспадароў адных.
Дазвольце і мне дапамагчы, напрасіўся ён. Я гэта з прыемнасцю, патлумачыў на здзіўлены погляд Матруны і дадаў з усмешкай, я, ведаеце, вельмі нядоўга быў камендантам.
Матруна засмяялася:
А хай вам добра будзе! Ідзеце, калі хочацца.
Прыемны гэты вясёлы абыходлівы госць.
Пайшлі! радасна гукнуў Панас, хапаючы Багдана за руку.
Яму Багдан прыйшоўся да спадобы ад першага погляду.
Гэта сюды, уніз да рэчкі. Там крыніца з цамбравінаю. Вада чысцюткая, а халодная страх! Узімку не замярзае. Чаму так?
Бо глыбока з зямлі б’е, а там цяпло захоўваецца і няма таго марозу, што на паверхні, у паветры. Тая вада знізу ўвесь час падпірае, таму крыніца не паспявае замерзнуць.
- Ясна! адказаў Панас.
Па ўсім было відаць, што пытанне было праверкай Багдана на кемлівасць і асвету.
Невысокі зруб лазні стаяў за якіх сорак крокаў ад рэчкі. Туды вяла вытаптаная ў высокай траве сцежка.
- Ракаў ловім,патлумачыў Панас, і рыбы крыху. Праўда, не вельмі буйная, але іншым разам нічога. Аўвесну, то і восцямі. Вунь бачыце на дрэвах масткі, з іх і б’ем.
- Зручна,пагадзіўся Багдан, ледзь не ля самай хаты.
Чысцюткая вада глыбока на днеўздымалася пухірамі чысцюткага пяску і дробненькіх вадаростаў, а зверху пералівалася цераз край па латку з лупанай яловай плашкі. Да лазні было якіх дваццаць крокаў. Адчыніўшы прыладжаныя на рамяных завесах дзверы, Багдан удыхнуў асаблівы водар сухіх бярозавых венікаў, лёгкага куродыму, перасохлага дрэва і паленага каменя. Пах дамовы, знаёмы з дзяцінства.
Невялікі палок, устаўлены вядзерцамі, начовачкамі, карцамі на доўгіх ручках і звычайных, усім тым начыннем і прыладамі, без якіх лазня не лазня. Было тут месца і на цэбры, ці хутчэй кадушкі для вады, і на венікі. Перш за ўсё распалілі печ-каменку, адчыніўшы дзверы насцеж і выставіўшы засланку з невялікага ваконца, каб была добрая цяга. Пакуль тое гарэнне ды дымленне, у шэсць рук нацягалі вады, бо Матруна ўсё ж даслала парабка на дапамогу. Дубовыя ды бярозавыя дровы разгараліся хутка. Невялікія скругленыя камяні, раскладзеныя на жар і прысак якраз паспеюць добра напаліцца да пачатку мыцця.
Нарэіпце ўсё было гатова. Пырскі, кінутыя на каменку, узрываліся парам не дакрануўшыся камення. Чаду-дыму не было. Хлопцы прычынілі дзверы і пайшлі дахаты. Матруна паклапацілася пра ўсіх траіх: гатовы быў попел, прасеяны і завязаны ў чыстую палатнінку, чыстыя ручнікі і адзежа.
А гэта вам, Багдане, паказала Матруна. вы паставай на нашага старэйшага вельмі падобны.
Багдан, узрушаны клопатам, падзякаваў, і ўсе трое рушылі да лазні. Панас, хоць надоечы мыўся, не хацеў страціць нагоды наведаць лазню ў таварыстве бывалых ваяроў.
Вароніч шуснуў у гарачыню першы і пляснуў некалькі корцаў вады на каменку. Зашыпела пара, клубамі ўзнімаючыся да невысокай столі.
Заходзьце, але жвава, не выстуджвайце! крыкнуў хлопцам.
Налілі вады ў невялікія ночвы. Багдан абхапіў абцугамі распа-
лены на чырвань камень і кінуў у ваду. Паўтарыў тое ж у два вядры. Вада загатавалася. Вароніч паклаўу ночвы некалькі венікаў.
Няхай напарацца, а мы крыху пагрэемся.
Усе трое палезл і на палок і паселі, прыгнуўшы галовы. Месцячыся побач з Варонічам, Багдан убачыў на яго спіне доўгі шнар ад пляча да паясніцы. Вароніч злавіў яго погляд.
Знак мой заўважыў? У каго іх няма.
Шабляй? запытаўся Вагдан.
Ятаганам. Большым, чым твой. Памяняліся: турку мой шнар, а мне ятаган ягоны, хмыкнуў Вароніч.
Татка яго перахоўвае, не сцярпеў Панас, а мамка кажа, што ў дрыгву трэба кінуць, бо не хрысціянская зброя.
А твой, дарэчы, адкуль? запытаўся Вароніч.
Бацькаў.
А! прамовіў Вароніч, і больш нічога не сказаў.
Памаўчалі. Целы ўжо блішчэлі ад поту, але ў пана Кузьмы, відаць быў свой звычай, паразважаць у цяпле і выгодзе з разумным чалавекам.
Ты скажы, пачаў ён, нібы Бог адзін для хрысціянаў, і Хрыстос усім наказаў жыць у міры. Але ж не слухаюцца! Ну няхай гэтыя, што знізу, паднявольныя, але і самі каралі, а вакол іх біскупы, кардыналы. Кожны бок, заўваж, за хрыстову веру. Чаму Бог не пакарае таго, хто больш вінаваты перад ім у якой вайне? Ну там, кажуць, тыя лютры, а тыя каталікі. Але ж у нас глянь: свае на сваіх і не сварка адзін на адзін, арміямі б’юцца. Адна вера, адна мова, адна кроў.
Багдан слухаў і думаў, чаму пан Кузьма пераконваў канфедэратаў, што не мае ваярскага досведу. Напэўна ж не меншы, чым ягоны.
Калі так ужо абавязкова біцца ды яшчэ за веру, то хіба ўжо на татараў, на жыдоў тых жа. Вароніч усміхнуўся. Вунь іх колькі ў Берасці, у Пінску. I Хрыста яны распнулі, і вера ў іх іншая, лезуць са сваім лакействам, з арэндамі, дзе толькі лёгкім грошам пахне. He люблю я іх за скнарства, за здзерства. Але ж няўжо кідацца на людзей з сякерамі? Людзі ж і дзяцей маюць і любяць іх, як усе іншыя. А ну, кладзіся на палок, загадаў пан Кузьма сыну. Пачастую бярозавай кашай.
Высцебаўшы Панасу спіну і клубы, кінуў яму венік:
Астатняе сам давершыш.
Узяў у рукі новы, абмацаў, выгінаючы галінкі, страсянуў. Ізноў вымачыў у кіпені і, абтрасаючы, папрасіў Багдана:
Дай мне, браце, пытлю. A то гэты блазнюк яшчэ захоча на бацьку папомсціцца.
Багдан зірнуў на шнар.
Нічога, не зважай, ужо даўно не смыліць, здагадаўся Вароніч.
Высцебаўшыся, вымыўшы галовы свежым мяккім лугам, апаласнуліся халоднай вадою, і выкаціліся ў сенцы ледзь жывыя.
Калі тройца ўвайшла ў хату, гаспадыня завіхалася ля стала з вячэраю.
Як анёлы з купелі! абвясціў пан Кузьма, задаволены не гэтулькі лазняй, колькі тым, што вярнуўся дадому, што ўсе, дзякуй Богу здаровыя, а гаспадарка таксама ў парадку.
He блюзнер, грэшнік! абсекла яго жонка.
А што тут такога? Анёлы таксама чысціню любяць.
От набрэшаш калі сабе бяды! Вы яго, Багдан, не слухайце. Сядайце, сядайце да стала! Найперш, можа квасу?
Пані Матруна свяцілася гасціннасцю, радая, што можа гэту гасціннасць выказаць.
Вы ведаеце, Багдан, гэта ж у нас сёння нібы ўся сям’я ў зборы. Бо як наш старэйшы ажаніўся, пайшоў на сваю гаспадарку, то ўсё не магу прывыкнуць.
Багдан кіўнуў на пацвярджэнне і, каб нешта сказаць, запытаўся: А дзе далёка жыве?
Ды не вельмі, вёрст якіх дванаццаць, адказаў Вароніч, на дзяржаве. Невялікая вёска, ну і дварок амаль як наш. На большае нас не стаць. Але дзяўчына добрая, спраўная, працавітая. Дасць Бог, усё ў іх будзе добра.
Жонка прытоена ўздыхнула, зірнуўшы на месца побач з Багданам.
-1 мне яна па душы, далучылася пані Матруна, толькі вось прывыкаць цяжка, што няма яго ў хаце. А вы ў нас пагасцюйце падаўжэй. Хоць мо’ я гэта толькі з-за свайго перажывання, то даруйце.
Ну што вы, пані Матруна! Як жа гэтага не разумець?
Гэтым і вызначылася месца Багдана ў сям’і Варонічаў.
Пакуль Багдан ужываўся ў новае асяроддзе, стараўся прыкладаць свае здолнасці не толькі ў стайні, але і ў малазнаёмых справах, пан Вароніч прападаў па розных, на час канфедзрацыі закінутых справах, уласных і суседскіх. Багдан заўважыў, што пан Кузьма не апошні чалавек не толькі ў ваколіцы, але мабыць і ў павеце.
Аднаго разу пан Кузьма вярнуўся з мястэчка ў прыўзнятым настроі. Пасля абеду, яшчэ седзячы за сталом, запытаўся ў жонкі:
А што, Матруна, каб таргануць збожжам? Ёсць нагода ў Берасці.
-Гэта ж блізкі свет, усумнілася гаспадыня. Туды, ды назад. А што за нагода, кажаш?
Пані Матруна ўзнялася, каб паклікаць дзяўчыну прыбраць са стала, вярнулася.
Кум нейкаму вялікаму пану з Кароны калёс нарабіў, то пакуль снег, мусіць даставіць. Збірае ахвочых пакарыстацца зручным выпадкам. Лічы задарма, толькі ў складчыну фурманам плата вось і ўсе выдаткі.
КНІГІ ОНЛАЙН
