Прастрэлены талер. Кніга 2
Аркадзь Ліцьвін
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 299с.
Гародня 2018
Mary, пане, пакланіўся Казік. Толькі час патрэбен. Знайду, дзе хаваецца і схаплю.
Жывога ці мёртвага? дадаў Бурскі ў тон гайдуку.
А які пану патрэбен? твар Казіка перасмыкнула ліслівая ўхмылка.
Бурскі прыкінуў, што разумней даць гайдуку поўную волю. Абы напэўна, абы нарэшце пазбыцца клопату хоць з адным Хмялеўскім.
А мне што, няма розніцы, прамовіў Бурскі абыякава. Праўда ў жывога запытацца можна, што яму тут трэба.
Калі так, то пастараюся дні праз тры прывезці яго вам жывога, а не то прывязу мёртвага, гыгыкнуў Казік. Калі дазволіце, зранку паеду. Толькі загадайце, каб ежы добрай далі.
Пан добра ведаў сваіх гайдукоў.
Што ж, паспрабуй, прамовіў ухвальна. Памаўчаў крыху. Прывядзеш ці прывязеш яго атрымаеш млын. Такое табе абяцаю.
Пане, захлынуўся ад радасці гайдук, ды я за такое... Ды не тое што...
Грымнуў на калені, але Бурскі грэбліва махнуў рукою.
Добра ўжо. Ідзі, рыхтуйся.
Казік узняўся з каленяў, узіраючыся ў пана, як у абраз маці Востабрамскай. Задам адступаў да дзвярэй, раз-пораз аддаючы паклоны. Каб падзяліцца неспадзяванай радасцю яму хапала свайго ўласнага таварыства, а быў жа яшчэ конь яго любімы і паслухмяны Верасок.
Прьгчэшам цябе, падкормім, адпачнеш ды на паляванне! прыгаворваў Казік, завіхаючыся ў стойле.
Стайня была пустая, час догляду за коньмі яшчэ не настаў, але Казік не мог сцярпець.
На паляванне! падпяваў сам сабе, а там і на млынок. Млынок, браце Багдане, варты таго, каб за табой пабегаць. Варты, косю. А пасля будзеш на мурагу пасвіцца ды ля рэчкі вылежвацца. Пазірацьмеш, як іншыя вазы з мукою цягаюць.
Казік адну за другой агледзеў падковы, калупнуў з іх каменьчыкі ды гразь, пагладзіў рукою зграбныя бабкі.
Справа сур’ёзная, косю! Можа і пагойсаць давядзецца за тым дурнем. Пзўна там хаваецца, дзе і тады папаўся. He ў нашым жа лесе яму сядзець.
Можа і хапіла б Казіку-баламуту цярплівасці стрымаць сваю звычку, каб ён ведаў, што і ў пустой стайні яго могуць пачуць непрыхільныя вушы.
Так здарылася, што стары стаенны Харытон незадоўга згледзеў у страсе разматляную пасму саломы амаль над Верасковым стойлам. На падобныя выпадкі меў старанна забяспечаныя снапочкі, каб ніхто не патрушчыў пругкія, залацістыя, нібы ўчора з поля, сцябліны. Набраўшы некалькі пукоў, занёс іх пад сцяну, прыладзіў драбіну, выбраў пашкуматаную ветрам салому і пачаў падплятаць між латамі свежую, калі пачуў стук вядра з вадою і прывычнае мармытанне Казіка. Хіба на гэты раз яно было нейкае радаснае і мо’ таму гучнейшае. Маліўся той баламут, ці што?... Можа гэта і змусіла Харытона прыслухацца. А прыслухаўшыся, стаіўся і, прылёг вухам да дзіркі. Няцяжка было звязаць адно да аднаго і здагадацца, што свеціць.
“Млын табе прымроіўся, нягодніку!” раззлаваўся стары. Іншых вось нейкая трасца забрала, а гэтыя недабіткі ўсё не ўгамоняцца”.
Закончыў справу толькі пасл я адыходу Казіка. Конь не вінаваты, што паскуду на сабе носіць, яму спагада і догляд належыць, ну і каб зверху не ліло. Але, вызваліўшыся ад піл ьнай працы, Харытон пачаў кружыць па двары, пакуль не злавіў свайго ўнука-падшыванца.
Знайдзі мне Аўгінню, ведаеш тую, што ад кухара, і скажы, няхай падскочыць да вунь той каморы. Толькі, каб незаўважна ўсё. Ну і ёй ціхенька.
Разумею, дзеду, не маленькі.
Неўзабаве Аўгіння з нейкай пасудзінай, пакрытай ручніком, з’явілася ля каморы, дзе Харытон прысеў на перакуленым цэбры і пачэсваў то спіну, то бок.
От, якраз у пару, дзяўчынка, узрадаваўся ён. Зірні мне, дачушка, за каўнер, ці не насыпалася там якой церухі.
Калі ж Аўгінька адцягнула каўнер сарочкі, каб зазірнуць, стары, гэтак жа гледзячы проста перад сабою, прамовіў:
Слухай, дзеўка, ўважліва, але завіхайся ля маёй спіны. Ведаеш, старога сон не трымаецца, іншы раз бачу, што не для маіх вачэй. Так і цябе заўважыў са Стасем кліноцкім.
Аўгінька напружылася.
Ты, дзеўка, не дранцвей. Чашы сігіну, вымятай, чаго там няма. He дурніца, разумееш, што не дзеля гэтага цябе паклікаў.
Дзяўчына супакоілася і занялася дзедавымі немачамі. Той зада-
волена пакрэктваў, паказваючы рукою то адзін бок, то другі. Нікому гэта не было цікава. Іншай справы да Аўгінькі стары мець не мог.
Вярнуўся Багдан Вайніловіч. Дзе ён хаваецца, невядома. Дык можа Стась яго знойдзе ды перадасць, што яго згледзелі. Заўтра Казік-баламут паедзе яго высачыць, а калі патрапіць, то і забіць. Пан заплоціць за жывога ці мёртвага.
Ой, Божачкі! жахнулася дзяўчына.
Ды чашы ты! Чашы! Вучыся, дзеўка, пазней спатрэбіцца, узмаліўся стары, бо якраз міма прайшла маладзіца з пакояў.
Дык як мяркуеш, знойдзе Стась таго Багдана? Шкада, калі добрага хлопца схопяць, ці са свету звядуць.
Змог бы, дзеду, але як яму паведаміць. Сёння яго не спадзяюся. Ды і ўвогуле нам зараз цяжка спатыкацца.
А гэтаму дамо рады. Ты ж пісьму вучаная?
Дзяўчына здзівілася і адказала:
Так, магу, хоць не вельмі.
А гэта не ў суд, супакоіў дзед. Як здолееш, абы зразумеў. Нашкрэбай, хоць вугалем, але каротка. Толькі, каб ніхто не заўважыў. Вечарам аддасі ўнуку, ён занясе.
Добра, дзеду. Ну што, ўжо лягчэй? Замучыў мяне дзед, паскардзілася Аўгінька той жа маладзіцы, якая вярталася назад.
Хіба і дзеду прыемна, як прыгажунька спіну пачухае, зухавата прыжмурылася пакаёўка.
Вой, дзяўчаткі, дальбог не прыкідваюся! To аціры, то церуха з саломы, то асцюкі якія за каўнер сыплюцца, паскардзіўся Харытон.
Ды мы верым! Гэта толькі мужчыны не вераць, таму і не чухаюць, залілася смехам пакаёўка.
Аўгінька, кіўнуўшы дзеду, знікла ў паблізкай клеці.Стары ўстаў, пацепаў плячыма, перагнуўшыся, паскрэбаў спіну нягнуткімі пальцамі і скіраваўся да стайні.
А позна вечарам увішны хлапчук прашмыгнуў міма варты, пабег да Клінка, аддаў Стасю кавалак палатна з накрэсленымі вугалем літарамі, і хуценька скіраваўся да крушнянскіх начлежнікаў.
Дзед не пускаў, але ўпрасіў, пахваліўся, сядаючы да зыркага вогнішча.
Дома ж усе ведалі, што хлопец з начлегам пры конях і не турбаваліся.
Няхай прывыкае. Вялікі ўжо, прамовіў Харытон да сына і нявесткі.
* * *
...Раненька паснедаўшы, Казік-баламут выехаў з двара і скіраваўся да лесу. Знайсці след, альбо схованку, ад таго і таньчыць. Урэшце не каму іншаму, а яму трапіла нагода зваліцца ў
тую баразну. На чалавека, які краем поля пранёсся ў напрамку Клінка, увагі не звярнуў. Вырашыў, што Багдан будзе кружляць па ўскрайку, у лес пакуль не заглыбляўся. Найперш праверыць кліноцкую леснічоўку. Шмат балбатні было, ці не кліноцкія тады ўратавалі Багдана. Нешта яму нашэптвала, што Багдан мог ізноў там атабарыцца. Блізка ад Крушні і да карчмы недалёка, як што купіць, а мо і кілішак кульнуць.
Казік быў пэўны сваёй удачы, але першы дзень не прынёс удачы. Вядома, калі не лічыць слядоўулеснічоўцы. Галавешкі, лежбішча з лапніку і папараці. Ну і конскія глышкі, там дзе каняўвязвалі, не сказаць каб свежыя, але ж нядаўнія. Казік праехаўся па бліжэйшых сцежках. Разглядаўся і прыслухоўваўся. Здалося, што даляцела далёкае іржанне. Аднекуль з глыбі лесу, можа з пушчы? I гэта добры знак. Каму тут асабліва ездіць.
Памеркаваўшы і параіўшыся з Вераском, Казік наважыўся заначаваць у лесе, хоць да Крушні крок ступіць. Апроч усяго не хацелася сустрэць пана з пустымі рукамі. Ды і пан лепш ацэніць старанне. Млын, гэта, браце, не жорны ў сенцах.
Надвячоркам нават рызыкнуў наблізіцца да кліноцкага двара, але нічога асаблівага не згледзеў. Ноч праседзеў на чатах блізу леснічоўкі, але нікога не дачакаўся. Ізноў праехаўся па наваколлі і мусіў крыху перадрамаць. Удачу прынёс трэці дзень. Зранку падкраўся да леснічоўкі і быў узнагароджаны. Яшчэ набліжаючыся, у пэўніўся, што шанцуе, пачуўшы ў тым баку іржанне. Кулём скаціўся з сядла і сышоў ў гушчар. Хто хітрэйшы можа і не трапіў бы на кручок так лёгка, але Казік вельмі ўжо настроіўся на ўдачу. Пастаяў, паслухаў і, ведучы каня за повад, пачаў прабірацца далей. Але так было нязручна ды і шум-трэск быў моцны. Прывязаўшы каня, павесіў яму торбу з аўсом, каб не іржаў па дурному, і пачаў паціху скрадацца. Быўупэўнены, штотрапіў далеснічоўкі незаўважаны. I меў узнагароду!
Ля хаціны стаяў прывязаны конь пакрыты гунькай ад зыкоў! Людзей не відаць, але дзе ёсць конь, з’явіцца і вершнік. He ўсё адразу, на млын запрацаваць трэба, падаграваў сябе Казік. Можна рызыкнуць і зазірнуць у леснічоўку. Нічога, калі нехта і сустрэнецца. Трапны стрэл і па клопаце. Так разважыўшы, Казік асцярожна пракраўся да акна. Бярлог у куце нейкім рыззём закіданы, вогнішча яшчэ дыміцца.
Ну вось! Што я казаў, прамырматаў сам сабе Казік. Тут ён атабарыўся. Тут на яго і засядзем.
Ён пасунуўся уздоўж сцяны, выглянуў з-за вугла і скамянеў ад нечакасці! Проста ў ценю сасны ляжаў Багдан, прыкрыўшыся посцілкай, падмасціўшы сядло пад галаву а саламяны брыль зверху. Відаць і ён правёў ноч не ў выгодах. Паснедаў і натура запатра-
бавала сваё. Дае храпака дурны задавака, пакуль тут чалавек між рознага камар’я поўзае. He марнаваць жа такой нагоды!
Казік ліхаманкава перабіраў спосабы. Кінуцца і звязаць? Але ці ўдасца так лёгка? А калі пры ім нож ці кінжал? Застрэліць соннага? Сумленне Казіку ніколі не замінала. Але жывы, то пану прынадней. За мёртвага можа і не даць годнай платы. А калі грымнуць прыкладам па гэтаму брылю ды звязаць? Пакуль давязу, ачомаецца. Задаволены, намацаўу кішэні падрыхтаваныя шнуры. Падкраўся так, каб у два-тры крокі апынуцца ў адпаведным месцы.
Ухапіўшы мушкет аберуч за рулю, Казік рашуча скочыў наперад і грымнуў прыкладам па саламянаму брылю, цаляючы, каб на пляск. Удар прагучаў неяк глуха і мякка аддаўся ў руках. Здзіўленне Казіка перапыніў свіст аркана, які захліснуўся вакол тулава і, таргануўшы, зваліў яго на зямлю. Мушкет адляцеў убок.
Ну вось, справа зроблена, пачуў Казік нечы голас, павярнуў галаву, у якой крыху гудзела, і убачыў праклятага Багдана.
Стаіць і шчэрыць зубы, не разумее, што з яго смешыкамі адлятае надзея стаць млынаром. Перабірае аркан, набліжаецца да таго брыля.
-1 што табе зрабіў гэты хлопец? насмешліва запытаў Багдан, падбіваючы нагою брыль. Пад ім ляжала нейкая торбачка, набітая хутчэй заўсё травою. Бач, неблагі яшчэ брыль сапсаваў. А каб табе па мазгаўні гэтым прыкладам?
Казік маўчаў, водзячы вачыма за Багданам, які праходжваўся побач з ім. Вопратка на Багдане тая самая, што і тады, на крушнянскім полі.
КНІГІ ОНЛАЙН
