Прастрэлены талер. Кніга 3
Аркадзь Ліцьвін
Выдавец: ЮрСаПрынт
Памер: 298с.
Гародня 2018
Я ж кажу, нікога няма хмурна абвясціў правадыр. Праўду ягамосць казаў ён кіўнуў у бок пана Максіма. А ці ж нам з жанкамі ваяваць?
Сумленне, відаць, не пакінула камандзіра. Хутчэй заўсё, ім рухала застарэлая, загнаная ўглыб крыўда, не маючы на мэце аніякага дакладна вызначанага ворага. Сёння яму паказалі на Сапегаў, заўтра кіўнуць на каго іншага. Але падмануты натоўп часам вызначае ворага сам, асабліва калі нечыя злая рука на яго пакажа.
~ Д ык што, павернем і раз’едземся па пустых засценках? выгукнуў той жа задзірлівы голас. А за што мы пад шаблі ішлі, жыццём рызыкуючы?
Ну, не надта ты рызыкаваў злосна абсек крыкача камандзір.
He ведаў, як выйсці са становішча, не запляміўшыся чым ганебным, але і не страціўшы послуху грамады. He цяжка і галавой налажыць, бо не ўсе як след ацверазелі. Але напружанне раптам знікла, бо ўвага перакінулася на іншы атрад коннікаў.
Гэты рухаўся не скопам, а належным шыхтом і, падзяліўшыся, адрэзаў папярэдняму дарогу да брамы. Другая частка стала так, што за спіной шляхоцкага гурта быў не лес, не парк, а азярцо. Уцякаць не было куды.
Андрэй а за ім і пан Максім з радасцю пазналі ў каменданце невялікага рэгімэнціку Багдана Хмялеўскага. Пан Максім уздыхнуў з палёгкай і выцер успацелы лоб. Толькі зараз даў па сабе пазнаць, як цяжка давалася яму захаваць знешні спакой. Убачыўшы гурт на ганку, Багдан здзіўлена ўскрыкнуў і саскочыў з сядла. Подбегам кінуўся да Андрэя і пана Максіма.
Што тут адбываецца? запытаўся ён, абдымаючы Андрэя і вітаючыся з Сапегам. Наезд, ці што? Што за людзі? ён акінуў незадаволеным поглядам узброены натоўп.
Тыя не чакалі такога павароту ў сваім становішчы. Знаёмства камандзіра атрада з абаронцамі дома не варажыла ім нічога добрага. Калі хто і адчуў палёгку, то правадыр ды мажліва тыя, што аглядалі дом.
He наезд, пане Хмялеўскі адказаў пан Максім. Хутчэй спроба экзекуцыі імем канфедэрацыі.
Пры гэтых словах Багдан сярдзіта зірнуў на гурму, што няўцямна азіралася, нібы шукаючы дзірку, у якую можна было б шуснуць. Але пакуль што такі шанец не праглядаўся.
Паспелі нашкодзіць? Багдан агледзеўся навокал.
З’явіўся васпан у сам час. Цяжка нам давялося б.
Калі ўсё добра, кажуць у сам час, калі дрэнна эх, каб крышачку раней! засмяяўся Багдан, задаволены, што паспеў з’явіцца у патрэбны момант.
Гэтыя зачапілі? запытаўся Багдан, паказваючы на андрэеву руку. Моцна?
He, не гэтыя. Пасля раскажу. I не моцна, хутка зажыве адказаў Андрэй.
Высветліўшы, што перад ім звычайная збераніна, а не вызначаны атрад, Багдан звярнуўся да нядошлых выканальнікаў канфедэрацкіх прысудаў:
Дзіўлюся, што ягамосьці тут, калі ў Алькеніках маглі б у гарэлцы плаваць. Там яе не шкадуюць адважным ваярам. Толькі ці былі вы ў бітве, калі ўжо тут паспелі апынуцца? Гэта адно. А другое паспалітае рушанне не распушчана, а ягамосьці, гляджу, ужо самі сабе абшыт далі засмяяўся Багдан. А можа і акцэс да канфедэрацыі не падпісвалі? Тады як разумець, што вы па маёнтках за кантрыбуцыяй гойсаеце?
А вашмосьць хто будзеш? Сам жа таксама тут і як бачым цвярозы выгукнуў нехта смялейшы з дальніх.
Усе зарагаталі. Багдан далучыўся да весялосці, але адказаў без ценю ўсмешкі:
Па даручэнню пана літоўскага стражніка Пацея, калі хто не
ведае, з паўсотняй у раз’ездзе. Патрулюем, каб не было самаволі і гвалту. Усіх падазроных павінны адстаўляць да генеральнасці ці павятовых уладаў тут Багдан палічыў, што не грэх прысвоіць сабе дадатковы абавязак.
Чад перамогі не пазбавіў Людвіка Пацея вайсковай абачлівасці і палітычнага разліку. Зыход вялікага гетмана з поля бітвы мог прынесці нечаканасці. Хоць па ўсіх звестках сіл у Сапегаў больш не было, маглі аб’явіцца невядомыя хаўруснікі. Даслаў жа ім вялікі каронны гетман сваіх, хай і ўроссып. Чаму не мог затаіцца дзе-небудзь з большай сілаю? Мог схіліцца да ўмяшання ў ліцьвінскія спрэчкі.
Насцярожанасць Пацея падаграваў успамін берасцейскай паразы і прыніжэння перад Казімірам Сапегам. Нельга, каб якая неспадзяванка зруйнавала дасягнуты такім цяжкім высілкам поспех. Загадаў ад’ютантам знайсці Багдана Хмялеўскага.
Беражонага Бог беражэ! прамовіў, выкладаючы задачу.
Праз кароткі час Багдан пакінуў мястэчка, маючы пад началам паўсотні коннікаў і загад прачасаць мясцовасць уздоўж гарадзенскага тракта. Рушылі падобныя раз’езды і ў напрамку прускай мяжы.
Забіякі крыху прыціхлі. Пан Максім і Андрэй заўважылі, што словы спраўнага каменданта падзейнічалі на саматужных ваякаў. Нямала ўплываў на гэта і выгляд ланцуга ягонай паўсотні.
He ўсіх Сапегаў чакае пакаранне і не для ўсіх яно будзе аднолькавым патлумачыў Багдан. Тым больш не павінна чыніцца крыўды невінаватым. Да таго ж справа можа выйсці на Сойм і да караля. Так што глядзіце, вашмосьці, не паслізніцеся, шчыра вам раю. А зараз едзьце па хатах, калі звольніліся -усміхнуўся Багдан.
Відаць, пра гэтаўсе думалі. Малаверагодна, каб рызыкнулі яшчэ раз спрабаваць такога выбрыку.
Вой-вой! I без чаркі выпраўляюць! жаласліва праспяваў нейкі жартаўнік.
Але спешаныя ўскараскваліся ў сёдлы, паварочвалі коней туды, дзе вершнікі Багдана расступаліся, даючы дарогу.
Тут карчма непадалёк — падказаў пан Максім. — Пры вашых конях умомант там будзеце.
Андрэй разбіраўся ў конях не надта, але наконт некаторых быў пэўны, што калі і заспяшаюцца тыя да карчмы, то з адной надзеяй: пазбавіцца хоць начас ад таго стварэння, што ўявіўшы сябе гусарам, крывяніць бакі жалезкамі на ботах. Хутчэй бы ўжо назад у аглоблі ды пугай па спіне, чым такія пакуты.
А гэта вам адступнога, каб не чапіліся да вёскі Андрэй сунуў шаблю хлапцу побач і кінуў правадыру кашалёк. на чарку ўсім хопіць.
Ого! Знаецца ацан на звычаях! -ухвальна загулі бліжэйшыя. Дзякуем вашмосьці! Ганарова чыніш!
Юзік! крыкнуў Багдан. Пакажы ягамосьцям кароткі шлях да карчмы. Але сам вяртайся з паўдарогі перасцярог патрабавальны камендант.
* • *
У Клінку алькеніцкая вайна адгукнулася нават раней, чым у якіх бліжэйшых ад поля бітвы мясцінах.
Эдвард Шахлач атрымаў дазвол сабраць некалькі дзясяткаў хлапцоў са свайго павета і рушыць дадому. Сцяпан Тур добра ведаў звычкі канфедэрацый і дамовіўся наконт такога забеспячэння. Задачай атрада было запабягаць выбрыкам пераможцаў. Хоць сапежанская кліентура ў павеце не заўважалася, у гарачай галаве магла ўзнікнуць спакуса звесці рахункі пад выглядам справядлівай помсты за сапраўдныя ці ўяўныя крыўды. Нельга было забыцца і на звычайную прагу рабаваць у агульнай сумятні.
Эдвард пастараўся сабраць хлапцоў ад заможных двароў, такім лягчэй давесці слушнасць даручэння. Напачатку той-сёй бурчэў, заўчасна пазбавіўшыся ролі трыюмфатара, але, ступіўшы ў межы свайго павета, хутка суцешыўся. У кожным двары чакалі навін і звестак пра родных ды суседзяў, гасцінна расчыняліся не толькі брамы, але дзверы скляпоў і клецяў.
Сытыя і напоеныя, хлопцы нястомна гарцавалі па дарогах і трактах, не наракаючы на развітанне з месцам сваёй славы. Час ад часу ўдалечы заўважалі нейкіх конных, што, згледзеўіпы іх гурт, імчалі да бліжэйшага лесу. Разы са два даводзілі да розуму ўпічэнт спітых удзельнікаў бітвы, якія лічылі сваім правам патрабаваць узнагароды на аддаленых фальварках ды вёсках. Але ў цэлым павет быў спакойны. Кружляючы па дарогах, Эдвард Шахлач набліжаўся да павятовай сталіцы і не ведаў, што гоніць перад сабою недабітак сапежанскага войска.
Цяжка было сказаць, хто болей стомлены, коні ці вершнікі. Запыленыя твары, засмяглыя вусны, закарэлыя ад крыві анучкі, некалькі коней пад сёдламі, але без гаспадароў. Усё сведчыла, што гэтаму тузіну людзей выпалі цяжкія выпрабаванні. Заехаўшы на дзядзінец, адразу кінуліся да студні наліваць ваду ў калоду. Той-сёй памкнуўся да вядра са сваёй конаўкай. Дзень быў не па-восеньску сонечны, смага дапякала і людзям і коням.
Пачакайце, хлопцы, піць ваду, астыньце крыху, а тым часам што лепшае знойдзем аклікнуў пан Рагоза прыбышоў.
Наблізіўся, прывітаўся. Адказалі бязладна, без прыветнасці.
А ты, вашмосьць, хто тут, гаспадар? хмурна кінуў цераз плячо адзін, па ўсім відаць галоўны.
Нахілены над калодай, плюскаў на твар адной рукою.
He. А ты хто будзеш? у сваю чаргу запытаўся пан Яраслаў, не сілячыся на сустрэчную ветлівасць, але і без непрыхільнасці.
Калі я пытаюся, то гэта не значыць, што ў мяне можна пытацца тым жа незычлівым тонам заўважыў камандзір.
Рэня, хай хлапчукі нясуць вядро піва і дзесяць, не дванаццаць конавак не адказваючы на павучэнне, крыкнуў Рагоза.
Бач спрытны, ужо палічыў!
Вялікі клопат насмешліва адказаў Рагоза разувацца ж не трэба.
А ты, гляджу, смелы! задзірліва кінуў камандзір.
Чалавека грыз нейкі клопат, а можа перанесеная ганьба, шукаў на кім сарваць злосць. Пан Яраслаў такіх не любіў і не ашчаджаў іх самалюбства.
А ты, бачу, зухвалы прамовіў ён, пільна зірнуўшы ў вочы ваяру. Ці ты ў варожым краі? Ці цябе тут кулямі сустрэлі, што так пенішся? Альбо можа я табе грошы пазычыў?
Тут ужо пачуўся смех. Піва, вада для коней крыху паднялі гуморы здарожаных ваяроў. Пан Яраслаў тым больш спагадліва аглядаў іх змізарнелыя твары. На што, скажы, Божа, кладуць гэтыя хлопцы свае сілы і жыццё!
Частуйцеся, я зараз папярэдзіў ён. Загадаю аўса прынесці ў парожнюю калоду.
Калі вярнуўся, хлопцы, паскідаўшы буркі і бекешы, змывалі бруд і пыл з рук і твараў.
Дык дзе ж ваявода з гэтай загроды? запытаўся камандзір.
Няма ваяводы засмяяўся пан Яраслаў. Ен у раз’ездах.
А не пад Кацёлам з Вішнявецкімі? Ты ж, мяркую, здагадаўся, хто мы.
Як не здагадацца паціснуў плячыма пан Яраслаў. Хто на ветлівасць адказвае знявагай, хто дапамогу лічыць за павіннасць, хто спадзяецца ўсяго страхам дапяць? Вось і адказ, чые вы.
Размаляваў ты нас! А як мы раззлуемся ды адплоцім па свайму? запытаўся камандзір.
А гэта ўжо як Бог дасць. Д абрынёй ды гасціннасцю прыхільнасці тваёй не заваюеш, адразу было бачна. Доўга цябе на самаволі выхоўвалі. А мне ліслівасць змалку не да твару, таму і не карыстаюся. Так што толькі пацвердзіш рэпутацыю.
Хіба не бачыў, як маёнткі гараць сцвердзіў камандзір, нядобра зірнуўшы ў вочы пану Яраславу.
Маёнткаў не маю, рэзідэнт я. А як гараць, давялося бачыць. Пасля бачыў і падпальшчыкаў... на бярозах.
Камендант перасмыкнуўся тварам, відаць і яму такое было ведама.
КНІГІ ОНЛАЙН
