КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Пры такой пластычнай сістэме дэкору захоўваліся раўнавага частак роспісу, прастата і дасканаласць іх суадносін, вылучэнне галоўных элементаў, яснасць сілуэта, што стварала цэласнасцьуспрымання. У стылістыцы, блізкай да роспісу касцёла ў в. Лучай, дэкарыравана Варварынская царква ў Пінску. У яе апсідзе архітэктурпы прафіляваны карніз пераходзіць у маляваны арнаментальны фрыз, які падзяляе выкананую ў тэхніцы грызайль у традыцыях ранняга класіцызму размалёў- 54. Распяцце. Фрэска алтара касцёла ў в. Будслаў Мядзельскага р-на Мінскай вобл. 1783 ку алтарнай часткі на два ярусы. У ніжнім імітуюцца архітэктурныя формы карынфскага ордэра (паўратонда з дзвюма галерэямі, якія разыходзяцца ў два бакі). Столь паўратонды арнаментавана кесонам. Адпаведны дэкор і на падпружпых арках зальнага памяшкання. У консе над лучковымі вокнамі, якія абрамляе стылізаваны раслінны арнамент, намаляваны невялікія плафоны. На мяжы двух стагоддзяў мастаком А. Антажэўскім выкананы роспіс касцёла Ушэсця ў в. Будслаў Мядзельскага раёна. Велічную і манументальную архітэктуру галоўнага алтара імітуе роспіс у тэхніцы грызайль. У цэнтры яго алтарны абраз «Распяцце». Яго фланкіруюць ілюзорна папісаныя калоны карынфскага ордэра і нібы скульптурныя постаці маці боскай і Марыі Егіпецкай. Такога ж характару роспісы ўпрыгожвалі касцёлы ў в. Геранёны і г. Лідзе Гродзенскай вобласці. У пачатку XIX ст. разам з класічным вырашэннем у роспісах інтэр’ераў з’яўляюцца матывы неаготыкі, напрыклад у касцёле в. Жупрапы Гродзенскай вобласці. Роспіс конхі і арачных пралётаў імітуе неіснуючыя нервюры. У намаляваных стральчатых арках конхі паказаны літургічныя атрыбуты, над імі з абодвух бакоў — па два анёлы, якія падтрымліваюць папскую тыяру, у цэнтры — агнец. У разарваным антаблеменце алтара — выява Саваофа, выкананая ў традыцыях акадэмізму. Аркі нефаў упрыгожаны прамавуголыіымі кесонамі з разеткамі. Міжарачныя пралёты цэнтральнага нефа распісаны арнаментам з сустрэчных трохвуголыіікаў, якія завяршаюцца выявамі анёлаў; бакавыя нефы — выявамі перакрыжаваных нервюр, абрамленых стылізаваным лісцем плюшчу. Плафон Троіцкага касцёла ў Ружанах распісаны жывапіснымі ўстаўкамі ў медальёнах і грызайлем, які імітуе нервюрныя зводы. У медальёнах дадзены выявы евангельскіх сцэн. Эфектныя ў каларыстычных адносінах, лагічна і ясна скампанаваныя, яны, аднак, страчваюць значнасць манументальных вобразаў і 55. Фрагмент роспісу ў царкве Раства багародзіцы ў г. Слаўгарадзе Магілёўскай вобл. Канец XVIII ст. маюць адценне павярхоўнага салоннага мастацтва. Традыцыі барока, якія моцна і доўга трымаліся ў беларускім мастацтве і абапіраліся на густы правінцыяльнага шляхецтва, гараджан і каталіцкіх ордэнаў, спарадычна прабіваліся праз нануючы стыль класіцызму. Так, нлафон Спаса-ГІраабражэнскай царквы ў Смалянах Аршанскага раёна запаўняюць выявы дванаццаці апосталаў у рост. Велічныя постаці, усхваляваныя жэсты, струменістае адзенне сведчаць аб прыхільнасці аўтара да барочных традыцый. Фігуры апосталаў з простанароднай суровай знешнасцю, напісаныя на дошках тэмперай, запаўняюць амаль усе плоскасціграней купала. Невялікія правінцыяльныя цэрквы і касцёлы часта размалёўвалі мяс- цовыя майстры, якія своеасабліва засвойвалі пануючыя стылі — класіцызм і барока. Яны змякчалі строгасць афіцыйных стыляў прыўнясеннем у роспіс нацыянальных традыцый, быццам бы стваралі мясцовы варыянт «высокіх» стыляў. Прыкладам гэтых тэндэнцый з’яўляюцца роспісы царквы ў в. Дубна, касцёла ў в. Струбніца Мастоўскага раёна і інш. Так, у царкве в. Дубна мясцовы мастак выкарыстоўвае і праваслаўную і каталіцкую іканаграфію ў трактоўцы евангельскіх сюжэтаў. Вобразы святых і апосталаў вылучаюцца мясцовым тыпажом. Дэфармацыя маштабных суадносін у роспісах двух бакавых алтароў і фрыза (касцёл у Струбніцы), які цягнецца па перыметру сцен, адлюстравала своеасаблівасць пластычнага мыслення народнага майстра. У тагачасныя манументальныя роспісы храмаў усё часцей пранікалі свецкія матывы і рэалістычнае светаадчуванне. Дакаратыўна-манументальны роспіс палацаў меў цалкам свецкі характар. Антычныя міфалагічныя сюжэты, алегарычныя вобразы спалучаліся ў ім з арнаментальнымі кампазіцыямі. У палацах, сядзібных дамах, гарадскіх асабняках квітнела мастацтва роспісу скляпенняў. Часцей за ўсё гэта былі манахромныя арнаменты з яркімі каляровымі клеймамі. Паўтор адных і тых жа матываў сваёй манатоннасцю надаваў кампазіцыям спакойны і велічны рытм. Дэкаратыўнай насычанасцю, дакладнымі маштабнымі суадносінамі ўражвае вырашэнне інтэр’ераў палаца ў в. Жылічы Кіраўскага раёна, пабудаванага па праекту вядомага архітэктара К. Падчашынскага. Кесаніраваную столь з ляпной разеткай у цэнтры ўпрыгожваў манахромны роспіс, асноўным матывам якога быў раслінны арнамент. Аналагічныя роспісы аздаблялі Сноўскі, Гомельскі і іншыя палацы. Вызначальная роля рысунка і святлацень, завершанасць і скульптурная акрэсленасць форм, ураўнаважанасць кампазіцый характэрны для роспісаў у тэхніцы грызайль, якая была надзвычай пашырана не толькі ў культавых пабудовах першай паловы XIX ст., але і ў афармленяі інтэр’ераў грамадзянскіх будынкаў. Класіцызм першай паловы XIX ст. садзейнічаў развіццю дэмакратычнай плыні ў манументальнадэкаратыўным мастацтве і абнаўленню мастацка-выразных сродкаў. ГРАФІКА Графічнае мастацтва, якое ў эпохі Рэнесанса і барока мела на Беларусі вялікія і багатыя традыцыі, у першай палове XIX ст. уступіла ў новую фазу развіцця. Як і ў жывапісе, у ім пануючым быў стыль класіцызму, які, аднак, не стварыў закончаных форм (як, напрыклад, у дойлідстве) і ўжо ў 30-я гады саступіў месца рамантызму. У той жа час у барацьбе з устарэлай класіцыстычнай схемай упершыню прыкметна ўзмацняюцца рэалістычныя тэндэнцыі, прычым у графіцы — мастацтве найбольш масавым і дэмакратычным, адчувальным да жыцця — гэтыя тэндэнцыі прыкметны асабліва ярка. У ёй з найболыпай непасрэднасцю выявіліся адыход ад царкоўна-рэлР гійнай тэматыкі, пошукі ясных і даступных форм для паказу простага жыццёвага зместу. Рэалістычныя і дэмакратычныя здабыткі графікі выявіліся ў пашырэнні тэматыкі (асабліва бытавых матываў), што сведчыла пра ўзрастаючую цікавасць мастакоў да навакольнай рэчаіснасці, жыцця народа. У параўнаняі з ранейшымі перыядамі ўдзельная вага графікі ў мастацтве ўзрасла. Развіццё паліграфіі з больш масавымі тыражамі друкаваных выданняў патрабавала спецыялістаў рознага профілю — ілюстратараў, шрыфтавікоў, картогра- фаў, стымулявала развіццё кніжнай графікі. Важным відам графічнага мастацтва стаў народны лубок, росквіт якога прыпадае на XVIII — першую палову XIX ст. Але асабліва шырокае 56'. В. Ваньковіч. Аўтапартрэт. 1830-я гг. Варшава. Нацыяналыіы музей развіццё і пашырэнне атрымалі накіды і замалёўкі, якія ў першыя дзесяцігоддзі XIX ст. фактычна ўпершыню пачынаюць сцвярджаць сваё самастойнае мастацкае існаванне. Гэтыя малюнкі цікавыя тым, што ў іх адлюстраваны непасрэдныя жывыя ўражанні ад рэчаіснасці. Звярталіся да іх, натуральна, і жывапісцы, і архітэктары, занатоўваючы свае першыя думкі пра той ці іншы твор, яшчэ не адкарэктыраваны воляй заказчыка і ўмоўнасцямі мастацкіх стыляў, норм і эстэтычных канонаў. Яшчэ чакаюць свайго даследчыка малюнкі Я. Рустэма, Ю. Аляшкевіча, В. Ваньковіча, I. Хруцкага, К. Русецкага, С. Заранкі, А. Шэмеша, М. Кулешы, К. Бахматовіча, Я. Сухадольскага і многіх іпшых мастакоў, якія ўнеслі прыкметны ўклад у мастацтва Беларусі, Літвы і Польшчы, Расіі. Як адзначана вышэй, некаторыя здольныя мастакі з Беларусі вучыліся ў гэты час у Пецярбургскай акадэміі мастацтваў і ў Вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства ў Маскве. На Беларусі значным мастацка-прафесійным асяродкам была Полацкая езуіцкая акадэмія, дзе атрымалі свае першыя веды ў галіне мастацтва В. Ваньковіч, Р. Слізень, К. Бароўскі, вядомы рускі мастак Ф. Талстой і інш.46 I ўсё ж асноўным цэнтрам падрыхтоўкі прафесійных мастакоў — ураджэнцаў Беларусі — у гэты перыяд быў Віленскі універсітэт. Некаторыя даследчыкі ставяць Віленскую мастацкую школу па адзіп узровень з мастацкімі школамі пры Варшаўскім і Кракаўскім упіверсітэтах. Адсюль робіцца не зусім дакладны вывад аб «пераважнай большасці палякаў» сярод студэнтаў Віленскага упіверсітэта47. На самай справе ў Віленскім універсітэце no634 з літоўцамі і палякамі было НЯ' мала навучэнцаў з гарадоў, мястэчак і вёсак Беларусі, прычым мастацкія класы часцей наведвалі малазабяспечаныя студэнты з сацыяльных нізоў. У сваіх успамінах аб рысавальным класе Віленскага універсітэта А. Шэмеш (ён, дарэчы, нарадзіўся на Случчыне) піша: «Там можна было бачыць розныя твары і фігуры: некаторыя (гэта рэдка) яўна належалі да вышэйпіых класаў нашага грамад- 46 У Полацкай акадэміі доўгі час выкладаў аўстрыец Габрыэль Грубер, які вучыўся ў Мастацкай акадэміі ў Вене і шмат зрабіў для прафесійнай адукацыі па Беларусі (гл.: Дробов Л. Н. Жнвоішсь Белорусснн XIX — начала XX в. С. 305). 47 Свнрпда Н. Н. Польская художоственная жнзнь. М., 1978. С. 147. ства, другія — зусім вясковыя, у грубых кажухах і байкавых капотах» 48. Найбольш вядомыя графікі — М. Падалінскі, 10. Главацкі, Ю. Азямблоўскі, Б. Клямбоўскі — нарадзіліся ў Мінску, другія прыехалі ў Вільшо са Слуцка, Радашковіч, Ашмян. Усе яны прагна імкнуліся стаць мастакамі, перамагаючы на сваім шляху вялікія цяжкасці. Спецыфічныя асаблівасці развіцця тагачаснай беларускай графікі (як, дарэчы, і іншых відаў мастацтва) абумоўлены радам сацыяльных фактараў. Сваёй дзяржаўнасці Беларусь не мела, сацыяльна-палітычны прыгнёт народа спалучаўся з нацыянальным. Рэпрэсіі, якія пачаліся пасля падаўлення паўстання 1830— 1831 гг., вызвалі эміграцыю творчай інтэлігенцыі. Прадстаўнікі палапізаванай шляхты досыць часта лічылі сябе «пддякамі» (нельга забываць, што назва «Беларусь», як і беларуская мова, была фактычна забаронена), хоць змест іх работ, створаных на мясцовым матэрыяле, па сутнасці, быў беларускім. Мастакі — выказнікі дум і пачуццяў народа — балюча перажывалі цяжкі, амаль трагічны лёс свайго зрабаванага краю, сваёй зямлі і народа, імкнуліся служыць ім усім сэрцам і талентам. He маючы выданняў на роднай мове, графікі — ураджэнцы Беларусі — прымалі ўдзел у ілюстраванні кніг на польскай і рускай мовах. Пры гэтым яны шырока выкарыстоўвалі свой жыццёвы і творчы вопыт, уласныя натурныя назіранні, што нярэдка надавала іх работам пэўны нацыянальны каларыт. Усведамленне нацыянальных задач у галіне мастацкай культуры хоць яшчэ і не зрабілася вядучай тэндэнцыяй (як, напрыклад, у рускім мастацтве 60-х гадоў XIX ст.),