КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Прынцыпамі класіцызму ў сваёй творчасці кіраваўся і вучань К. Ельскага Яп Астроўскі (1811 — 1872). Ёп нарадзіўся ў мястэчку Сяпно (Віцебская вобл.). У маладым узросце прыехаў у Вільню, дзе пачаў займацца лепкай пад кіраўніцтвам Рафала Слізеня, потым працаваў у майстэрпі Казіміра Ельскага. Там жа выступіў са сваёй першай работай — скульптурай Хрыста, якую по- тым паўтараў шматкратпа. Працаваў Астроўскі пераважна ў малых формах — рабіў медальёны ў гіпсе, якія потым адліваліся ў вялікай колькасці экземпляраў. Ян Астроўскі стварыў галерэю бюстаў гістарычпых асоб і культурпых дзеячаў Беларусі, Літвы і Польшчы — Міколы Рэя (1856), Казіміра Ельскага (1853), Міхала Балінскага (1857), Уладзіслава Сыракомлі (1856), Юльяна Корсака (1855), Тэадора Нарбута (1856), Юзафа Панятоўскага (1850), 68. Я. Астроўскі. Бюст Я. Тышкевіча. 1856. Варшава. Нацыяналыіы музей Юльяна Нямцэвіча (1850), Яна Каханоўскага (1855), Яўстафія Тышкевіча (1856) і шмат іншых (Нацыяпальны музей у Варшаве). Кампазіцыя ўсіх партрэтных бюстаў Я. Астроўскага ўзыходзіць да тыпу антычнай гермы і вызпачаецца прамой пасадкай галавы, роўна абрэзанымі па вертыкалі плячамі. Такімі сродкамі дасягалася строгасць кампазіцыі і ўзмацняўся гераічпы пачатак. Часам скульптар дапускае пэўную, узыходзячую да аптычнасці ўмоўнасць у перадачы вачэй без зрэпак (бюсты Сыракомлі, Балінскага). Але гэты элемент умоўнасці спалучаецца з перадачай жывых рэалістычных рыс мадэлі. Ёп пазбягае энергічнай мадэліроўкі, лініі скульптурных 69. Я. Астроўскі. Бюст Т. Касцюшкі. 1860. Варшава. Нацыянальны музей мас цякуць свабодна і паволыіа. Твары мадэліруюцца мяккай і ў той жа час вельмі ўпэўнепай лепкай з перадачай асаблівасцей знешпяга выгляду партрэтаваных, прычым яны зусім не ідэалізуюцца. Аўтар паказ- вае і друзласць шчок, і складкі на шыі, і рэзкія маршчыны каля рота. Але ўсё гэта не засланяе галоўнай задачы — перадаць тонкія нюансы характару, псіхалогіі партрэтаваных. Стомленасць і мудры спакой на твары М. Балінскага, задумеішы позірк, у якім свеціцца інтэлект. У характары гэтага чалавека адчуваюцца энергія і воля, што падкрэслена буйным падбародкам, упарта сцятымі вуснамі. Поўны твар польскага паэта Ю. Нямцэвіча здаецца пават некалькі апатычным. Але ў пранізлівым позірку, суровых складках рота, высокім адкрытым ілбе, адухоўленым твары адчуваюцца глыбокі роздум, засяроджанасць, сіла творчай думкі. У вобразе Казіміра Ельскага, кіраўніка скульптурнага класа Віленскай мастацкай школы, майстар імкнецца не столькі дакладна перадаць яго знешні выгляд, колькі сродкамі пластыкі стварыць жывы і цэльны вобраз чалавека добразычлівага і мяккага. Наогул для творчасці Я. Астроўскага характэрпа імкненне раскрыць пе складанасць і супярэчлівасць асобы, а іменна ўсё лепшае, высакароднае ў чалавеку. Вучпем К. Ельскага быў і Казімір К а в а л е ў с к і (нар. у 1798 г.). Вучыўся ў Віленскай мастацкай школе (1819—1824). На упіверсітэцкім конкурсе атрымаў узнагароду за жывапісную кампазіцыю «Паядынак Уліса». К. Кавалеўскі актыўна ўдзелыіічаў у школыіых выстаўках. У 1820 г. экспанаваў шэсць мініяцюр — копіі з работ Я. Рустэма, у 1822 г.— натурныя замалёўкі і скульптуру Апалона. У 1820 г. выканаў копіі з мармуровага рэльефу Андрэ Ле Бруна «Ковенская Венера». У 1830 — 1833 гг. працаваў пастаўпікам маляваішя ў Бабруйску. Такі лёс папаткаў і іпшых скульптараў, папрыклад В. Смакоўскага, які быў вымушапы працаваць настаўнікам малявапня ў Слуцку пасля закрыцця скульптурнага класа. Відным скулыітарам-прафесіяналам быў Рафал G л і з е н ь (1804— 1881). Нарадзіўся ён у сям’і памешчыка ў маёнтку Бортнікі Навагрудскага павета Мінскай губерні. Пачатковую мастацкую адукацыю атрымаў у Полацкай езуіцкай акадэміі, дзе страсна захапіўся выяўленчым мастацтвам. 3 1820 г. вучыўся на юрыдычным факультэце Віленскага універсітэта, дзе працягваў займацца ў К. Ельскага. Тут ён зблізіўся з коламі рэвалюцыйна пастроенага студэнцтва. Пасля закапчэнняуніверсітэта некаторы час жыве ў Пецярбургу, дзе працуе ў Міністэрстве ўнутрапых спраў і адначасова працягвае вучыцца скульптуры. У 1830 г. Р. Слізень пасяліўся ў сваім маёнтку па Міншчыне і правёў там амаль усё жыццё. Жывучы ў родных мясціпах, у акружэнпі маляўнічай беларускай прыроды, ён стварыў некалькі дзесяткаў скульптур родных, блізкіх знаёмых, суседзяў. Праславіўся ён і як аўтар медальёнаў і барэльефаў перадавых дзеячаў культуры свайго часу—Генрыха Ржавускага, Яўстафія і Канстанціна Тышкевічаў, Міхала Ромера, Эдварда Адзінца, Тамаша Зана і інш. Па мастацкіх якасцях гэта былі дасканалыя творы, у іх адчуваюцца ўпэўпепая рука і тонкі мастацкі густ, смелае выкарыстанне традыцый класіцызму. Вось, напрыклад, барэльеф з профільнай выявай Тамаша Зана (ДММ ЛітССР). У яго абліччы пачуццё ўласнай годнасці і эмацыянальнага багацця натуры. Тонкая індывідуальная характарыстыка спалучаецца з перадачай цвёрдасці, яснасці і сілы розуму, душэўнай раўнавагі — тых уяўленняў аб чалавечай асобе, якія былі ўласцівы эстэтыцы класіцызму. У канцы XVIII — першай палове XIX ст. значнае развіццё атрымала манументальна-дэкаратыўная скулыітура, што было звязана з шырокім размахам палацавага і сядзібнага будаўніцтва. Яно ажыццяў- лялася прадстаўнікамі буйных магнацкіх родаў, дробнапамеснай мясцовай шляхты і рускага дваранства — вядомых ваенных і палітычных дзеячаў, якія актыўпа мігрыруюць на далучаныя землі. Яны будуюць 70. Р. Слізень. Барэльеф Т. Зана. 1-я пал. XIX ст. палацы і сядзібы, багата ўпрыгожваюць іх лепкай, разьбой, скульптурай, творамі жывапісу, дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва, што мела мэтай праславіць асобу ўладальпіка, паказаць яго высокае грамадскае і эканамічнае становішча. На жаль, да нашага часу захавалася невялікая колькасць узораў дэкаратыўнага ўбрання, але і тое, што засталося, сведчыць аб высокіх мастацкіх вартасцях, бездакорным майстэрстве яго тэхнічнага выканання. Калі прасачыць за эвалюцыяй вонкавага і ўнутранага афармлення палацаў і сядзіб, то нельга не адзначыць, што яшчэ даволі працяглы час тут захоўваюцца традыцыі позняга барока і ракако. Напрыклад, даволі шырока ўжываецца прыём па- шырэння меж рэальнай прасторы ілюзіянісцкімі сродкамі. Сцены, упрыгожапыя лепкай, зрокава аблягчаюцца, нібы губляюць сваю матэрыялыіасць; пышныя жывапісныя кампазіцыі ствараюць уражанпе выхаду ў вонкавую прастору. Шырока выкарыстоўваюцца матывы ракако— гірлянды кветак, садавіна (сядзіба ў в. Мосар Глыбоцкага р-на), кітайскія арнаменталыіыя матывы (замак у Нясвіжы) 70. Паступова ў дэкаратыўпае афармленне палацаў і сядзіб пранікаюць рысы класіцызму. Кампазіцыі інтэр’ераў становяцца сіметрычнымі, формы і чляненні — ураўнаважапымі, прапарцыянальнымі. Намаганні скульптараў і дойлідаў былі накіраваны па тое, каб гарманічна спалучаць архітэктурна-прасторавыя і пластычныя формы. Афармленне інтэр’ераў не зводзілася толькі да праслаўлення асобы ўладалыііка, а ў адпаведнасці з эстэтыкай класіцызму было прызначана выявіць яго грамадска-палітычпыя погляды і ідэалы, увасабленне якіх бачылі ў вобразах антычпага мастацтва. 3 гэтай мэтай мастакі шырока выкарыстоўваюць міфалагічныя алегорыі, вобразную эмблематыку. Асабліва ўрачыста ўпрыгожваліся парадныя інтэр’еры, дзе побач з пластычпымі элементамі ордэрпай сістэмы — калападамі, аркамі, экседрамі — шырока ўжываліся манументалыіая скульптура, разьба, лепка. Арнаментальныя матывы становяцца больш разнастайнымі і ўключаюць акрамя раслінных і геаметрычныя — меандры, разеткі, ромбы. Шырока выкарыстоўваюцца набор геральдычпых воінскіх атрыбутаў (палац у в. Сваятычы Ляхавіцкага р-на), адзіяочпыя або пераплеценыя гірлянды (палацы ў вв. Бачэйкава 70 Кулагпп A. II. Архнтектура дворцовоусадебных ансамблей Белоруссшг. Мннск, 1981. С. 44. Бешанковіцкага, Жылічы Кіраўскага р-наў). Нярэдкім быў і гратэскны арнамепт (палац у в. Свяцк Гродзенскага р-па), а таксама арнамент, заснаваны на аптычных матывах, якія ўключалі піці жэмчугу, парасткі аканту, вазы, факелы, баявыя лукі, дручкі, вяпкі і г. д. (палац Румяпцава — Паскевіча ў Гомелі, сядзіба ў в. Гародна Воранаўскага р-на). Гэты арпамепт часта ўзбагачаўся матывамі мясцовай флоры (сядзібы ў гг. Высокае, Паставы). Інтэр’еры часта ўпрыгожваліся фрызавымі кампазіцыямі, як, напрыклад, у палацы ў Жылічах, дзе адну залу аздабляў фрыз з крылатых грыфопаў, другую— фрыз з маскаронаў, німф, арматуры. Цэнтральная зала 71. Медальён з сядзібы Грымяча (Камянецкі р-н Брэсцкай вобл.). 1-я пал. XIX ст. сядзібы ў в. Гародна дэкарыравана фрызам з пальмет і званочкаў, а ў іптэр’ерах сядзібы ў в. Грымяча ў медальёнах былі адлюстраваны антычныя німфы ў тапцы. Шэраг залаў палаца ў Свяцку меў антычную трак- тоўку — статуі, грыфоны, рэльефы з жыцця старадаўніх грэкаў. Фрызы на аптычную тэматыку ўпрыгожвалі Пампейскую залу палаца ў Жылічах. Вялікая ўвага надаецца і вонкаваму дэкору збудавашіяў. Ляппы арнамепт, як правіла, змяшчаўся яа фасадзе, групаваўся ў дакладна абазпачаных папо, медальёнах, якія стваралі самастойныя дэкаратыўныя плямы, падкрэслівалі асноўныя чляненні і кампазіцыйпы строй збудаванняў. Лепкай аздаблялі фраптоны, дзе размяшчаліся геральдычныя знакі, манаграмы або сюжэтныя рэльефы. Так, на франтоне порціка сядзібы ў в. Старыя Пескі Бярозаўскага раёна змешчапы рэльеф галавы сабакі, што сведчыла аб схільнасці ўладалыііка да паляванпя. ІІластыку фасада часта ўзбагачаюць гермы, пілоны, якія змяшчаюцца не толькі ў цэнтры, але і падтрымліваюць карніз бакавых крылаў. Часта фасад па перыметру ўпрыгожваўся фрызам з меандрам або арнаментальнымі матывамі ў выглядзе акаптавых лістоў і галіпак або нават аптычных сюжэтаў, як у сядзібе Старыя Пескі, дзе на фрьізе паказапа працэсія грэчаскіх тапцоўшчыц. Разам з ляпніпай збудаваппі дэкарыруюцца скульптурай, у аспоўпым алегарычпымі фігурамі (палац у в. Ляўкова Маладзечанскага р-на). Часта ўваход у сядзібу ўпрыгожвалі ляжачыя львы, якія быццам ахоўвалі яе ўладальніка. Гэту ж ролю выкопвалі і сфінксы (палац у г. Нароўля). He меппі зпачная ўвага падавалася і афармлеппю садова-паркавага акружэнпя палацаў і сядзіб. Там часта змяшчаліся культавыя і мемарыяльныя збудаванні—капліцы, маўзалеі, пахавальні, абеліскі, альтанкі. Неад’ёмпым элементам паркаў была і дэкаратыўная скульптура. Так, палац у в. Воўчын Камянецкага раёна быў абкружаны садам, у канцы яго стаяла «статуя Нептуна з усёй яго світай у фрапцузскім стылі, вельмі