КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Посуд у стылі класіцызму вылучаецца класічнай прастатой форм, сціплым дэкорам. Нры канструяванні формы перавага аддавалася прамой выразнай ліпіі, стромкім прапорцыям, сухаватым геаметрычным формам (конусападобным і паўсферычным). Цыліндрычныя формы хоць і працягвалі бытаваць, але значнай ролі ўжо не адыгрывалі. У беларускім шкларобстве гэтага перыяду прыкметны ўплыў антычнага посуду, што звязана з распаўсюджаннем класіцызму і ампіру. З’ява гэта была ўсеагульнай. Шкло стылю ампір было звычайна бясколерным, умерана дэкарыраваным і часта манціравалася з бронзай ці мела бронзавую аправу. На Урэцкай мануфактуры быў створаны спецыяльны цэх, дзе вырабляліся алавяны і бронзавы дэкор, а таксама канструкцыйныя элементы — падстаўкі (пастаменты), накладкі, коркі, накрыўкі, аплёткі, венчыкі, упрыгожанні для сасудаў, умацаванняў люстэркаў і асвятляльных люстраў, жырандолей, кандэлябраў, насценных асвятляльнікаў («кінкетаў» — бра). У стылі ампір на мануфактурах былі створаны новыя формы посуду: чашы келіхаў, падобныя на лодку (ладдзя), жбаны ў форме амфар, чашы бакалаў у форме кратэра, паціры, урны, вытанчаных прапорцый «чары», высокія вузкія кілішкі для шампанскага і шырокія раскрытыя, як пацір. У дэкоры паявіліся новыя віды: надпісы і эмблемы, аб чым сведчыць упамінанне 60 масонскіх кілішкаў у «Рэестры шліфаваных і гравіраваных работ Урэцкай мануфактуры за 1820 г.» 113 У шліфаваным дэкоры пераважаў англійскі від шліфоўкі «ў брыльянт». Увогуле ампір характарызаваўся ўмеранасцю дэкаватыўных сродкаў. У 30-я гады XIX ст. у мастацкім шкле ўзнік стыль бідэрмеер як пегатыўная рэакцыя па зіхаценне і бляск шліфаванага «ў брыльянт» крышта- 113 Buczkowski К. Dawne szkla... С. 124. лю. У шкларобстве гэты стыль характарызаваўся шырокім выкарыстаннем каляровага шкла, з’яўленнем новых відаў вырабаў: флаконаў, табакерак, шкатулак, кубкаў для чаю і кавы, талерак, бісеру. Пальма першынства ў вытворчасці мастацкага шкла ў другой чвэрці XIX ст. належала чэшскім прадпрыемствам. Чэшскія майстры супрацьпаставілі англійскаму свінцоваму крышталю сваё шкло «чэшскае», у якім дабіліся чысціпі колеру і крыштальнай празрыстасці іменна ў бясколерным шкле. У Беларусі і Расіі яно атрымала назву «бемскае». У час папавання стылю бідэрмеер чэшскія шкларобы знайшлі новае рашэнне 89. Кілішак і гпафін. Канец XVIII — пач. XIX ст. Заслаўскі гісторыка-археалагічны музей-запаведнік для шкла такой якасці дзякуючы тэхналагічнаму ўдасканаленню: вынайшлі новыя пнеўматычныя станкі і прыстасавапні, прымянілі тэхналогію ліцця, прасавання, маціравання, ціхага выдзімання. Таўстасценны з рэльефным дэкорам посуд, які меў пераважна дэкаратыўнае прызначэнне (памятныя рэчы), выраблялі і на беларускіх шкляных мануфактурах. 3 другой чвэрці XIX ст. тут з’явіўся новы асартымент вырабаў: кубкі са сподкамі для чаю, флаконы парфюмерныя, табакеркі, салыііцы, шкатулкі з крышталю і каляровага шкла, у тым ліку накладнога двухслойнага. У мастацкім шкле Беларусі бідэрмеер характарызуецца падкрэсленай масіўнасцю форм чаш і ножак бакалаў, кілішкаў, а таксама стоп, прымяненнем у дэкоры акруглых рэльефпых плоскасцей. Вызначылася тэндэнцыя да падкрэслівання пластычных уласцівасцей шкла. Формы страцілі класіцыстычную выразнасць і сталі «рыхлымі». Шырока выкарыстоўвалі каляровае шкло, і асабліва накладное двухслойнае, пераважна чырвонага колеру, які атрымліваўся нры афарбоўцы шкляной масы селенам (селенавае шкло). Ва Урэччы ў сярэдзіне XIX ст. вытворчасць вырабаў з селенавага шкла пераўзыходзіла ў 20 разоў выпуск вырабаў са шкла бясколернага114. Адначасова выдзімалі посуд з марганцавага шкла, афарбаванага ў фіялетавы колер, а таксама са шкла сіняга, жоўтага, жоўта-зялёнага (салатнага) колеру. Замест накладнога каляровага шкла часта прымянялі люстраное пакрыццё чырвонага, фіялетавага, зялёнага, сіняга і жоўтага колеру. Рысункі на такіх вырабах гравіраваліся і шліфаваліся. Сярод гравірава- 114 Kamenska Z. Manufaktura szklana... С. 79. ных кампазіцый пераважалі сцэны палявання, краявіды, выявы вінаграднай лазы, манаграмы. Галоўнае значэнне пры аздобе посуду мела шліфоўка. Простая геаметрычная англійская шліфоўка «ў брыльянт» набыла большую глыбіню, краі граней сталі больш вострымі, што прывяло да ўзнікнення глыбокага шліфавання па рэльефных крывалінейных формах авальных медальёнаў, сігмападобных элементаў з паўсферычнымі завяршэннямі. Звычайна глыбокай шліфоўкай дэкарыраваліся посуд і падсвечнікі з накладнога шматслойнага шкла, а таксама крышталю і добра асветленага «бемскага» шкла. У сярэдзіне XIX ст. зноў пачалі выкарыстоўваць старыя тэхнікі дэкарыравання: шліфоўку і гравіроўку паверх пластычнага дэкору, закладзенага ў форму. Гэта прывяло да эклектызму ў мастацкім шкларобстве, да перагрузкі дэкорам. Такім чынам, у формах і дэкоры беларускага мастацкага шкла канца XVIII — першай паловы XIX ст., як і ў іншых відах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, знаіішлі адлюстраванне стылістычныя плыні, якія прыйшлі з Заходняй Еўропы. Але беларускія майстры па-свойму інтэрпрэтавалі агульнапрынятыя формы і дэкор, выбіраючы толькі тыя, што адпавядалі іх уяўленням аб прыгажосці. У параўнанііі з папярэднім перыядам заўважаецца змяншэнне колькасці унікальных дарагіх вырабаў, прызначаных для заможных заказчыкаў. Рамесніцкая вытворчасць набывае рысы масавасці, што падрыхтавала аснову для развіцця мастацкай прамысловасці. Г л а в a II МАСТАЦТВА 60—90^х ГАДОУ XIX ст. Развіццё беларускай культуры ў другой палове XIX ст. характарызуецца цеснымі ўзаемасувязямі і ўзаемадзеяннем з перадавой рускай культурай. Адмена прыгоннага права садзейпічала павелічэнню гарадскога насельніцтва і росту гарадоў. Шырокае распаўсюджанне набываюць грамадскае будаўніцтва, прамысловая архітэктура, інтэнсіўна развіваецца чыгуначны транспарт, што абумовіла рост гарадскіх ускраін. Паглыбляецца класавая дыферэнцыяцыя ў гарадах, што адбілася на іх планіроўцы і архітэктурным абліччы збудаванняў. Наглядаецца рэзкая розйіца ў забудове ўскраін і цэнтра, падзел архітэктуры на драўляную і мураваную. Масавая забудова ў другой палове XIX ст. вядзецца галоўным чынам драўлянымі аднапавярховымі дамамі. Часам узводзяцца змешаныя будынкі, калі на мураваным паўэтажы ўстанаўліваецца драўляны зруб. Развіццё капіталістычнай вытворчасці, прамысловасці і чыгуначнага транспарту спрыяла пашырэпню манументальнай архітэктуры. З’яўляюцца новыя тыпы будынкаў — заводы, фабрыкі, вакзалы, карпусы навучальных устаноў, гасцініц, балыііц, шматкватэрных дамоў і г. д. Будаўніцтва культавых устаноў, гарадскіх і загарадных сядзібна-паркавых ансамбляў прыкметна скарачаецца. Тэхнічны прагрэс у будаўніцтве выявіўся ў выкарыстанні новых для таго часу будаўнічых матэрыялаў — бетону, жалеза, пракату, чыгуну, а таксама шматпралётных канструкцый. У архітэктуры пануе эклектыка. Знешняе аблічча збудаванняў залежыць галоўным чынам ад густаў заказчыкаў. Таму рознастылёвасць у мастацкім абліччы горада становіцца звычайнай з’явай. У выяўленчым мастацтве адбываецца працэс дэмакратызацыі. Беларускія жывапісцы выхоўваюцца на ідэях рэвалюцыйных дэмакратаў В. Р. Бялінскага, М. Г. Чарнышэў- скага, М. А. Дабралюбава. Вялікі ўплыў на іх творчасць аказваюць прадстаўнікі рускага перадзвіжніцтва В. Пяроў і I. Крамской. На творах гэтых мастакоў выхоўваліся такія выдатныя беларускія і рускія жывапісцы, як Н. Сіліваповіч, А. Гараўскі, К. Альхімовіч. У грамадска-палітычным і эканамічным жыцці Беларусі асабліва моцнымі былі пазіцыі дробнай буржуазіі. 3 яе асяроддзя выйшлі многія беларускія мастакі, якія прынялі ўдзел у паўстанні 1863—1864 гг. Рэпрэсіі царскага ўрада супраць удзельнікаў паўстання надоўга спынілі іх імкненне ставіць і рашаць у сваёй творчасці сацыялыіыя пытанні. Кожнае праяўленне дэмакратызму ў творах пісьменнікаў і мастакоў — выхадцаў з заходніх губерняў — расцэньвалася як праяўленне «польскага духу». Развіццё мастацкаіі культуры ў значнай ступені тармазіў і нізкі ўзровень пісьменнасці пасельніцтва. Беларускія мастакі па-ранейшаму атрымлівалі мастацкую адукацыю ў Пецярбургу, Маскве, Варшаве, Кіеве, Адэсе. Адсутнасць элементарных умоў для творчасці на радзіме вымушала многіх з іх заставацца і працягваць творчую дзейнасць у гэтых гарадах. Але яны ніколі не парывалі сувязей з Беларуссю (Н. Сіліваповіч, А. Гараўскі і інш.). Асновай іх творчасці па-ранейшаму заставаліся родная прырода, жыццё свайго народа. Прыкладам можа служыць дзейнасць вядомага рускага мастака С. Заранкі. Сын прыгопнага селяніна князёў Любамірскіх з Магілёўшчыны, ён з вялікімі цяжкасцямі атрымаў мастацкую адукацыю ў Пецярбургскай акадэміі мастацтваў. I калі ўжо стаў сусветна вядомым мастаком, прафесарам жывапісу ў Маскоўскім вучылішчы жывапісу, скулыітуры і дойлідства, ніколі не забываў сваю радзіму — Беларусь, усяляк падтрымліваў здольных бе- ларускіх юнакоў, якія імкнуліся набыць мастацкую адукацыю. Вялікую дапамогу і падтрымку беларускай культуры аказвалі перадавыя дзеячы рускага мастацтва. Па іх ініцыятыве ў 1866 г. у Вільні адкрываецца рысавальная школа, якой кіруе вядомы жывапісец акадэмік Іван Пятровіч Трутнеў. Гэта школа адыграла прыкметную ролю ў справе развіцця выяўленчага мастацтва Беларусі і Літвы. Больш чым за 40 гадоў свайго існавання яна падрыхтавала некалькі пакаленпяў мастакоў, з ліку якіх выйшлі такія выдатныя жывапісцы і скульптары, як Ф. Пархоменка, Л. Альпяровіч, Э. Паўловіч, I. Дабравольскі, Б. Тамашэвіч. Многія выхавапцы Віленскай рысавальнай школы (I. Шрэдар, М. Аптакольскі, I. Гінзбург і інш.) зрабілі значны ўклад у развіццё рускай мастацкай культуры. Адкрыццё Віленскай рысавальнай школы было звязана з інтэнсіўным развіццём фабрычнай вытворчасці, якой патрэбны былі кадры. валодаючыя прыкладньім рысаваннем і асабліва чарчэннем. «Школа павінна была даць жадаючым магчымасць вывучыць мастацтва рысавання адпаведна ступені карыснасці ў прымяненні да рамёстваў і фабрычпай вытворчасці»,— адзначалася ў цыркуляры па Віленскай вучэбнай акрузе за 1866 г. Аднак дзейнасць гэтай школы выходзіла далёка за межы першапачатковай задумы. Пры ёй існаваў і клас жывапісу, які меў на мэце «даць сродак аматарам прыгожага мастацтва развіваць і ўдасканальваць свае здольнасці».