КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Архітэктурна-мастацкая канцэпцыя «мадэрна» з найбольшым поспехам была рэалізавана ў архітэктуры загарадных віл і гарадскіх асабнякоў. Яскравым творам «мадэрна» з’яўляецца сядзібны дом у в. Чырвопы Бераг, пабудаваны ў 1890— 1893 гг. па праекту архітэктара К. Шрэтэра. Як твору рапняга «мадэрпа» яму ўласцівы павышапы дэкаратывізм, прэтэнцыёзпа падуманыя формы. Пабудова надзвычай прывабпая і ўражвае не толькі незвычайпасцю прасторавай кампапоўкі, але і самімі вытапчанымі адносінамі да архітэктуры. Фарміравашіе развітай аб’ёмна-прасторавай кампазіцыі абумоўлепа пе стыхійпасцю, а паслядоўнасцю развіцця будынка знутры вонкі, лайбольпі рацыянальпай і функцыянальнай пабудовай унутранай прасторы. Для будынка характэрны разнастайнасць аб’ёмных элементаў, ускладненасць, шматграннасць і шматпланавасць іх кампаноўкі, багацце колеравай і святлоценявой мадэліроўкі, пластычнасць і выразнасць архітэктурных форм. Падобная складапая яруснасць аб’ёмаў, маляўпічы сілуэт шматфігурнага даху, насычапае колеравае рашэіше выкарыстаны ў сядзібе Свіслач (г. п. Свіслач Гродзепскай вобл.). У стылі «мадэрн» упершыню Буйны па памерах сядзібпы дом у в. Галавічполе (Шчучынскі р-н) узведзены ў стылі «мадэрн» у пачатку XX ст. Яго складаная аб’ёмнапрасторавая камцазіцыя пабудавана на прыпцыпе ступепьчатасці аб’ёмаў, завершаных востракапцовымі шчытамі, гранёнымі шатрамі, пластычнымі і каляровымі чарапічнымі дахамі. Для стылявой трактоўкі будынка пайбольш характэрна выкарыстанне 110. Сядзібны дом у в. Галавічполе Шчучынскага р-на Гродзенскай вобл. Пач. XX ст. была зроблена спроба пераадолення глыбокай розніцы паміж функцыянальным і дэкаратыўным бакамі архітэктуры. Стваральнікі падобных рэзідэнцый імкнуліся абстрагавацца ад вядомых у архітэктурнаіі спадчыне форм, ажыццяўляючы пошук новага мастацкага вобраза за кошт выразных сродкаў. Таму ў сядзібе Свіслач толькі на дваровым фасадзе была ўведзена нясучая верхнюю Tapacy рэнесансная трайная аркада. паліхромных арнамептальпых керамічных пано над вокпамі першага паверха. Вынаходлівасць канструктара праявілася ў кансольным размяшчэіші вытанчапага гранёнага эркера з вострашпілевым завершшам на галоўным фасадзе. Ускладпеную аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю ў стылі «мадэрп» маюць сядзібы ў вв. Бяздзедавічы (Полацкі р-н) і Межава (Аршанскі р-н), стайня ў сядзібе «Альбярцін» (Слонімскі р-н). Уражлівы твор архітэктуры «мадэрна» — наватарская па кампазіцыі капліца-пахавальня ў парку замка ў Міры (Карэліцкі р-н), узведзепая ў 1904 г. архітэктарам Р. Марфельдам. Новая архітэктурна-мастацкая выразнасць дасягнута ім выкарыстаннем матываў старажытпарускага 111. Сядзіба ў в. Галавічполе Шчучынскага р-на Гродзенскай вобл. Пач. XX ст. Фрагмент галоўнага фасада дойлідства. Аднак запазычанпе датычыцца не столькі асобных форм і прыёмаў, колькі ідэальнай мадэлі архітэктурнага стылю, якую ён трапсфармаваў і стылізаваў у адпаведнасці з эстэтычпымі ідэаламі сучаснасці. Збудаванне захоўвае асяоўную якасць «мадэрна» —сінтзз архітэктуры і выяўленчых жанраў мастацтва. Пануючае становішча ў абліччы будыпка належыць вялізнай мазаіцы «Хрыстос Уседзяржыцель», якая ўражвае не толькі маштабнасцю, але і звонкім спалучэннем чыстых колераў, разлічаных на ўспрыпяцце з вялікай адлегласці. Разам з чаканеным у буйным рэльефе фамільным гербам князёў СвятаполкМірскіх япа надае будынку некаторую сімволіку і містыцызм, што было ўласціва ўсяму выяўлепчаму мастацтву «мадэрна». Са сцвярджэннем «мадэрна» ў архітэктуры на мяжы XIX—XX стст. эпоха сядзібнага будаўніцтва не скончылася. Як і ў эпоху класіцызму, у гэты перыяд у жыцці грамадства зноў прачыпаецца імкпенне да рацыяналізму, што тлумачыцца адчуваннем надыходзячай рэвалюцыі, неабходнасцю перабудовы жыцця. Узнікае вострая неабходнасць ад сухога фармалізму і свавольства эклектыкі, ад абстрактных пошукаў стылю «мадэрн» перайсці да пошуку чагосьці трывалага, яснага і надзейнага. Перадрэвалюцыйныя гады абавязвалі весці пошук рацыянальнага і рэвалюцыйнага зноў у дэмакратычпым мастацтве антычпасці і класіцызму. Разумовая і рацыянальная нарматыўнасць класічпай эстэтыкі аб’ядноўвалася з настальгіяй па зніклых дваранскіх гнёздах. Паспрабаваўшы ўсю разнастайнасць рэтраспектыўнага адраджэння гістарычных архітэктурных стыляў, дойліды зноў вяртаюцца да класіцыстычных схем, ордэрных форм і галоўным чынам да традыцыйнага класіцыстычнага сядзібнага дома канца XVIII — першай паловы XIX ст. На аднаўленпе старога тыпу «шляхецкага двара» арыентуюць і публікацыі таго часу. Збядненпе гістарычных архітэктурных аналагаў як крыніцы для форматворчасці прыводзіць у пачатку XX ст. да рэстаўрацыі класіцыстычпага стэрэатыпа сядзібы канца XVIII — пачатку XIX ст. з порцікам і мансардавым дахам: сядзібы Заполле (Пінскі р-н, 1920), Боркі (Дзятлаўскі р-н, пачатак XX ст.), Гальшаны (Ашмянскі р-н). Сядзібны дом у в. Опса (Браслаўскі р-н) узведзены архітэктарам Целяжынскім у 1904 г. па традыцыйнай схеме памешчыцкай рэзідэнцыі капца XVIII ст.: П-падобпая планіровачная схема з бакавымі павільёпамі і цэптралыіым калонпым уваходам, мансардавым пластычным дахам. Архітэктар свядома імкпецца да найбольшага абагулыіенпя форм 112. Капліца ў г. п. Мір Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл. 1904 класіцызму і стварэння ў капчатковым выпіку вобраза старадаўняй класічнай сядзібы. Сядзібпы дом у в. Стралкава (Клецкі р-п), узведзепы ў 1909 г., адрознівае ад класіцыстычпых прататыпаў канца XVIII ст. толькі ўтрыроўка да гратэскнай выразнасці чатырохкалоішага порціка і ліштваў Меркавалася, што зварот да традыцый класіцызму і так званага «стылю памесцяў» верпе архітэктуры сядзіб мінулую мастацка-стылявую вобразнасць, страчапую пластычпасць і тэктанічпасць. Аднак архітэк< 113. Стайня ў сядзібе «Альбярцін» у г. Слоніме Гродзепскай вобл. Пач. XX ст. акоппых праёмаў, рэльефна вылучапых на фоне гладкага фасада. Спроба адысці ад гатовых схем, стылізаваць складзепы ў перыяд класіцызму тып дробнапамеснай сядзібы ажыццёўлена ў сядзібе Блонь (Пухавіцкі р-н), у г. п. Шаркоўшчына, сядзібе Высокае (Аршанскі р-н). Ствараюцца праекты і буйных палацавых будынкаў у неакласіцыстычным стылі. Адяак нерэальныя ва ўмовах правіпцыялыіага будаўніцтва новага часу, япы заставаліся часцей на паперы, як гэта адбылося з палацам у в. Сіняўка (Клецкі р-н), спраектаваным У. Маркопі ў 1906 г. тура сядзіб, пабудаваных у гэты час, пе адрознівалася гарманічнай яснасцю і лагічнай дасканаласцю, што было ўласціва спеламу класіцызму. Архітэктурпыя формы сталі вялымі і мапатоннымі. Другая крайнасць прынесла ў архітэктуру неакласіцыстычных сядзіб элемент зпарочыстай ускладненасці і выпадковасці. Усе намаганні неакласіцыстаў не змаглі пераадолець архаічнасць узпікшых архітэктурных твораў. Імітацыі старадаўпіх феадальпых рэзідэпцый у стылі неакласіцызму сталі сведчаннем канца сядзібпага будаўніцтва. ЖЫВАШС Развіццё беларускага жывапісу ў другой палове XIX ст. праходзіла пад зпакам умацавання дэмакратычпых тэндэпцый, закладзепых лепшымі прадстаўнікамі рэалістычнага мастацтва першай паловы стагоддзя, такімі, як Я. Дамель, В. Ваньковіч, В. Дмахоўскі, Я. Сухадольскі і інш. Беларускія мастакі паступова вызваляліся з-пад уплыву акадэмічнага класіцызму, станавіліся цвёрда на пазіцыі рэалізму. Нягледзячы на перавагу рэалістычных тэндэнцый, у творчасці некаторых жывапісцаў працягвалі захоўвацца і традыцыі рамантызму (К. Альхімовіч, Я. Манюшка і інш.). Вялікі ўплыў па развіццё дэмакратычных тэндэнцый у жывапісе аказалі прадстаўнікі рускага рэалістычнага жывапісу, якія не толькі з’яўляліся настаўнікамі беларускіх жывапісцаў падчас іх навучання ў Пецярбургу і Маскве (К. П. Брулоў, Ф. А. Бруні), але і непасрэдна працавалі на тэрыторыі Беларусі, сутыкаліся з беларускай рэчаіснасцю і адлюстроўвалі яе ў сваіх творах («Рамонтныя работы на чыгунцы» К. А. Савіцкага і інш.). Для развіцця беларускага жывапісу 60—90-х гадоў XIX ст. характэрны амаль тыя ж працэсы, што і для рускага. Як і ў рускім жывапісе, на першы план выходзіць г і с т ар ы ч н ы жанр. Перадумовай развіцця гэтага віду выяўленчага мастацтва было ўсталявапне капіталістычнай вытворчасці і з’яўленне сваёй, нацыянальнай буржуазіі, у асяроддзі якой узнікае цікавасць да гісторыі роднага краю. У той жа час яшчэ моцнымі заставаліся пазіцыі польскай шляхты, якая, абапіраючыся на беларусаў-католікаў, пе адмаўлялася ад мары адраджэпня Польшчы ў межах 1772 г. I хоць пазіцыі рэакцыйпай польскай шляхты былі ўжо значна падарвапы падаўленнем паўстання 1830— 1831 гг., яна па-ранейшаму працягвала падтрымліваць тыя тэндэнцыі ў літаратуры і мастацтве, якія напаміналі пра былую магутнасць Рэчы Паспалітай. Гэтым тлумачыцца і з’яўленне ў беларускім жывапісе карцін, што трактавалі гістарычныя падзеі з пункту гледжаппя польскай шляхты. Тыя ж мастакі, што прытрымліваліся афіцыйнай арыентацыі, імкнуліся адлюстроўваць гістарычныя падзеі ў плане ідэалізацыі рускай гісторыі. Характэрнай асаблівасцю гістарычнага жывапісу 60—90-х гадоў з’яўляецца яго яўна выяўлены сацыялыіы характар. Гледзячы на творы Альхімовіча, Трутнева, Сухадольскага, можна беспамылкова вызначыць сацыялыіыя сімпатыі гэтых мастакоў. Як правіла, япы заўсёды былі на баку простага парода. У гэтым, відаць, не апошпюю ролю адыгралі ідэі рускіх рэвалюцыйных дэмакратаў. Звяртае па сябе ўвагу той факт, што большасць гістарычпых жывапісцаў пе былі прыхілыіікамі толькі гэтага віду жывапісу. ПІмат хто з іх плённа працаваў і ў іншых жанрах. Многія гістарычныя жывапісцы ў сваіх творах звярталіся да сюжэтаў з антычнай гісторыі, бо ўплыў Пецярбургскай акадэміі, якая падтрымлівала і ўсяляк імкнулася распаўскь джваць традыцыі акадэмічнага класБ цызму, быў яшчэ досыць вялікім. Адным з найбольш вядомых гістарычных жывапісцаў Беларусі другой паловы XIX ст. быў ураджэнец Гродзеншчыны Казімір Дамінікавіч Альхімовіч (1840—1916). Лёс жывапісца склаўся такім чыпам, што на працягу большай часткі свайго жыцця ён быў адарваны ад радзімы. Аднак усёй сваёй творчасцю мастак быў цесна звязаны з Беларуссю і ў сваіх палотпах увасобіў гістарычны лёс беларускага і літоўскага пародаў. Нарадзіўся К. Альхімовіч у сяле Дэмбрава былога Лідскага павета