КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Беларускія скулыітары, навучэнцы акадэміі, з вялікай гатоўнасцю ўключыліся ў ажыццяўленне вялікіх грамадскіх задач, якія вырашала рускае мастацтва. Яны ўнеслі значны ўклад у развіццё мастацкай культуры рускага народа і падышлі да разумення высокай грамадзянскаіі місіі скульптуры. Многія з іх успрынялі традыцыі рускага акадэмічнага мастацтва і эстэтычныя погляды рэвалюцыйных дэмакратаў і дасягнулі ў сваіх творах высокага мастацкага і прафесійнага ўзроўню. Пецярбургская акадэмія аказвала станоўчы ўплыў па развіццё беларускага мастацтва, але разам з тым наклала на работы асобных скульптараў адбітак акадэмізму. У Паўночна-Заходнім краі толькі ў 1866 г. была зноў адкрыта рысавальная школа пад кіраўніцтвам I. II. Трутнева. Яе адкрыццё ў Вільні адбылося дзякуючы намаганням перадавых рускіх мастакоў, якія клапаціліся аб узнаўленні мастацкай адукацыі ў гэтым краі. Хаця яе адкрыццё было выклікана практычнымі патрабаваннямі — рыхтаваць кад- ры мастакоў для фабрычнай вытворчасці, аднак дзейнасць школы I. П. Трутнева выйшла далёка за гэтыя рамкі. Больш як за саракагадовы перыяд існавання (закрыта ў 1914 г.) яна падрыхтавала некалькі пакаленняў беларускіх і літоўскіх мастакоў і скульптараў 15. Яе дзейнасць набыла дэмакратычны характар і садзейнічала актывізацыі мастацкага жыцця ў Беларусі і Літве. Сярод дзеячаў мастацтва, якія працавалі ў гэты перыяд у Беларусі, віднае месца належыць жывапісцу, графіку Альфрэду Р о м е р у (1832— 1897), які актыўна працаваў у галіне скульптуры, асабліва пластыкі дробных форм, стварыўшы каля пяцідзесяці медалёў. Сярод іх медалі кардынала Дунаеўскага, кракаўскага біскупа Паўла Попеля, маршалка А. Плятэра, біскупа I. Берасневіча, героя Грунвальда рыцара Заклікі. Дарэчы, апошні медаль так падабаўся аднаму з патомкаў Заклікі, шго ён загадаў адліць ято ў золаце. Разцу А. Ромера належаць таксама выявы сялян і блізкіх яму людзей: «Сялянскі хлопчык», «Бюст старога», медальён з партрэтам жонкі Ванды, выкананыя на высокім мастацкім узроўні. Вядома, што ў маёнтку Ромера Каралінава зберагалася шмат работ, створаных ім у розныя гады: «Спячы фаўн», «Фаўн з німфай», «Ляжачы хлопчык», «Жывапіс і музыка» і інш.16 Шэраг работ А. Ромера знаходзіўся ў музеі графа Я. Тышкевіча ў яго маёнтку ў Лагойску. Сярод іх некалькі медалёў з пагруднымі выявамі і бюсты 17. Пэўны ўклад у развіццё беларускай скульптуры ўнесла Алена С к і рмунт (1827—1874). Япа нарадзіла- 15 Дробов Л. Н. Жнвошісь Белоруссян XIX — пачала XX в. Мннск, 1974. С 207-208. 16 Гл.: Елатомцева 11. М. Очеркя no ясторня белорусской советской станковой скулыітуры. Мннск, 1974. С. 10—11. 17 Шпнлевскнй II. Путешествне по Полесыо іі Белорусскому краю. СПб., 1858. С. 178. ся ў Пінскім павеце ў небагатай дваранскай сям’і. Пачатковую мастацкую адукацыю атрымала ў Вільні ў Вінцэнта Дмахоўскага. 3 1844 г. вучыцца за мяжой, спачатку ў Берліне, затым у Парыжы. Пасля вяртання на радзіму займаецца жывапісам — стварае замалёўкі маляўнічых куткоў палескай прыроды, спрабуе пісаць партрэты. Шмат увагі надае яна і рэстаўрацыі старых абразоў у пінскіх касцёлах, прыцягваючы да гэтай работы мясцовага мастака-самавука Радыка. Але дрэшіы зрок не дазваляе ёй паспяхова займацца жывапісам^ Яна едзе за мяжу лячыцца і адначасова бярэ ўрокі ў скульптара і медальера Іосіфа Цэзара. А. Скірмунт шмат працуе ў гліне. Яна стварае жанравыя кампазіцыі «Шляхціц у сядзібе», «Муза Талія», партрэты Януша Радзівіла («Пане Коханку»), скулыітара Торвальдсена. У мясцовых касцёлах знаёміцца з узорамі драўлянай скульптуры і арнаментальнай разьбы, якія ўражваюць яе дзівоснай прыгажосцю ліній, выразнасцю і дакладяасцю пластыкі. Пад уплывам касцельнай скульптуры выкопвае ў гліне «Распяцце». 3 яе работ, створаных у 1870-я гады, можна адзначыць наступныя: галава селяніна і галава капуцына (1854, гліна), распяцці (1863, 1865, 1871, гіпс), бюсты князёў Вялікага княства Літоўскага (абодва 1870, гіпс). Акрамя Taro, ёй зроблена звыш дзесяці медалёў з партрэтамі родных, блізкіх знаёмых, сярод якіх і медаль з выявай яе настаўніка Іосіфа Цэзара 18. Нават адзін пералік работ А. Скірмунт сведчыць аб вялікай тэматычнай і жанравай разнастайнасці яе творчы.х пошукаў. Яна актыўна працуе ў галіне пластыкі дробных форм, вельмі папулярнай у гэты перыяд, якой аддаюць даніну амаль усе тагачасныя скульптары. 18 Zaleski В. Z zycia litwinki. Poznan, 1876. С. 44—61. Творчая праца многіх беларускіх скульптараў праходзіла па-за межамі радзімы. Да іх ліку належыць Генрых Дмахоўскі (1810— 1863). Ён нарадзіўся ў маёнтку Забалоцце Міёрскага раёна ў заможнай сям’і. У 1830 г. закончыў юрыдычны факультэт Віленскага універсітэта і атрымаў ступень магістра юрыдычных навук. Пад кіраўніцтвам К. Ельскага вывучаў скульптуру. Дмахоўскі прыняў актыўны ўдзел у паўстанні 1830—1831 гг., пасля паражэння якога вымушаны быў эмігрыраваць за мяжу, дзе прайшло амаль усё яго жыццё. Але і ў эміграцыі ён працягвае палітычную барацьбу. За антыманархічную прапаганду ў Галіцыі Дмахоўскі быў арыштаваны аўстрыйскімі ўладамі і знаходзіўся ў заключэнні'(1834—1841). У 1841 г. Дмахоўскі едзе ў Парыж, дзе пачынае займацца скулыітурай у майстэрні Ф. Руф, прадстаўніка французскага рамантызму. 3 1851 па 1860 г. жыве і працуе ў ЗША пад псеўданімам Д. Сандэрс. Толькі ў 1860 г. атрымаў дазвол вярнуцца ў Вільню, дзе пражыў апошнія гады. Тут ён актыўна ўключыўся ў арганізацыю паўстання 1863 г. і гераічна загінуў у бітве з царскімі войскамі ў в. Парэчча (былы Барысаўскі павет). Творчая спадчына Г. Дмахоўскага шматгранная і разнастайная. Яшчэ ў Парыжы ён стварыў шэраг медалёў з выявамі Т. Касцюшкі, Г. Саванаролы, помнік паўстанцу В. Пяткевічу. У парыжскім Салоне ў 1853 г. экспанаваў бюст караля Япа 111 Сабескага, партрэт бацькі, у 1853—1857 гг. у Філадэльфіі ў Пенсільванскай акадэміі навук выставіў медальён з сілуэтамі павешаных дзекабрыстаў П. Пестэля, К. Рылеева, С. Мураў’ёва-Апостала, П. Кахоўскага, М. Бястужава-Руміна. У 1853— 1854 гг. для будынка кангрэса ЗША ў Вашынгтоне стварыў шэраг бюстаў прагрэсіўных палітычных дзеячаў — A. Т. Джэферсана, М. Ж. Лафаета, 143. Хлопчык з лебедзем. 1874. Мінск Б. Франкліна. Яго разцу належыць скульптурная група «Гарыбальдзі з воінамі». Г. Дмахоўскі вядомы і як аўтар надмагільных помнікаў. У Філадэльфіі ім выкананы помнік жонцы і двум сваім дзецям, а таксама помнік палкаводцу К. Пулаўскаму для горада Саваны. Вярнуўшыся ў Вільню, Дмахоўскі працуе асабліва інтэнсіўна. Ён адкрывае скульптурнае атэлье. Па заказу Віленскай археалагічнаіі камісіі стварае гіпсавыя мадэлі (фігурная выява, барэльефная кампазіцыя) для помніка Барбары Радзівіл. Шмат працуе Г. Дмахоўскі і ў галіне сакральнай скульптуры, але на сённяшні дзень захавалася толькі выява св. Уладзіслава ў Віленскім кафедральным саборы. Акрамя таго, ён займаецца дробнай пластыкай і медальерным мастацтвам. Стварае бюст і медальён з выявай гісторыка М. I. Балінскага, у 1862 г. бярэцца за выкананне помніка Ул. Сыракомлю. На думку аўтара, ён павінен быў мець выгляд абеліска са скульптурным партрэтам паэта, а падножжа складацца з камянёў, прывезеных з Беларусі, Польшчы і Літвы 19. У шматлікіх сваіх работах Г. Дмахоўскі выступае як прадстаўнік рамантызму. Персанажы яго твораў — гэта яркія індывідуальнасці, мяцежныя натуры з напружаным духоўным жыццём, што падкрэсліваецца дынамікай фігур, экспрэсіяй натхнёных твараў і імпульсіўных жэстаў, складкамі адзення, якія быццам узвіхраны ветрам, Паверхня скульптур жывапісна прапрацавана. Па-за межамі радзімы праходзіла твбрчая дзейнасць скульптара Клемента Барычэўскага (нарадзіўся ў Вільні ў 1828 г.). У перыяд вучобы ў Пецярбургскай акадэміі мастацтваў атрымаў дыплом за бюст з натуры (1851). 3 1861 г. жыве ў Парыжы, дзе займаецца партрэтнай скульптурай (бюсты і медалі), стварае рэлігійную пластыку і надмагільныя помнікі. Працуе К. Барычэўскі ў разнастайных матэрыялах — гіпсе, мармуры, бронзе і пачынаючы з 1867 г. выстаўляе свае работы ў парыжскіх салонах. Сярод яго твораў найбольш вядомыя бюсты французскага мастака Эжэна Дэлакруа (1873), рускага філосафа Рыгора Вырубава, публіцыста Зыгмунта Кржыжаноўскага-Лакруа (абодва 1881), партрэтныя медальёны (1888, 1890). Значнае развіццё атрымлівае ў гэты час мемарыяльпая пластыка. Тыпы надмагілляў застаюцца амаль нязменнымі ў параўнанні з папярэднім перыядам. У надмагільных помніках, як і раней, мастакі імкнуцца выявіць боль чалавечай душы, перадаць горыч вечнай разлукі, думку аб непазбежнасці канца, аб кароткачасовасці чалавечага жыцця. Высокі лад думак і пачуццяў, увасобленых у надмагільных помніках, надае ім рысы манументальнасці. 19 Giejsztor I. Pamietniki z lat 1857—1865. Wilno, 1913. T. 1. C. 194. Цікавым y гэтых адносінах з’яўляецца помнік заснавальніку Гродзенскіх каралеўскіх мануфактур Антонію Тызенгаўзу, створаны львоўскім скулыітарам Тамашам Дыкасам, які ў 1886—1887 гг. жыў у Варшаве, дзе і выканаў для Гродзенскага езуіцкага касцёла гэты помнік. Кампазшыя яго вызначаецца яснасцю аўтарскай задумы, а архітэктоніка ўяўляе сінтэз архітэктурных і скульптурных форм. На ступеньчатым п’едэстале ўзвышаецца абеліск з медальёнам, у якім профільная выява Тызенгаўза. Абеліск вянчае урна — улюбёны матыў класіцызму. Дарэчы, урны ўжываліся ў надмагіллях першай паловы XIX ст., як аб гэтым сведчыць помнік на магіле прафесара хіміі Віленскага універсітэта А. Снядэцкага ў в. Гароднікі (1839, Ашмянскі р-н Гродзенскай вобл.). Урна тут увяпчана крыжам і аздоблена медальёнамі з эмблемамі хіміі і медыцыны. На урне помніка Тызенгаўзу змешчаны дэкаратыўны элемент — пакрывала, якое ўдакладняе сімвалічны сэнс надмагілля. Дасканалая пластыка яго журботных, плакучых складак нараджае лірычны настрой. Пакрывала накінута збоку, і урна застаецца амаль уся адкрытай. Яе строгія і выразныя контуры ў супастаўленні са святлоценявой гульнёй складак успрымаюцца вельмі эфектна. На п’едэстале, побач з абеліскам — сядзячая фігура жанчыны ў доўгім адзенні з галінкай у руцэ. Яе схіленая галава, апушчаныя плечы, складкі адзення, прадуманыя вельмі старанна, уносяць ноткі асаблівай тугі, даюць адчуць элегічны, але мужны смутак.