КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У знешнім выглядзе збудавання адчуваецца схільнасць да экспрэсіі, драматызацыі архітэктурных мас, што выклікае нейкі неспакой пры першапачатковым яго ўспрыняцці. Многія сучаснікі архітэктара, уключаючы і спецыялістаў-мастацтвазнаўцаў, не маглі па заслугах ацаніць гэты твор А. Краснапольскага. За будынкам доўгі час была замацавана назва «дзікі дом». Сваю творчую пазіцыю ў адносінах да мастацтва і архітэктуры А. Краснапольскі папулярызаваў у шматлікіх артыкулах. Ен падкрэсліваў імкненне да стварэння па магчымасці выразных і абагульненых форм 173. Касцёл Ушэсця ў в. Дзярэчын Зэльвенскага р-на Гродзенскай вобл. 1906—1910 і плоскасцей, да надання архітэктуры болыпай манументальнасці, лаканізму форм і рацыяналізму ў аб’ёмна-планіровачным рашэнні. Новае разуменне заканамернасцей пабудовы архітэктурнага арганізма, адраджэнне ў ім пластычнай мастацкай мовы — вось у чым ён бачыў прагрэсіўную ролю «мадэрна». Іменна гэтыя, якасна новыя пазіцыі ў адносінах да прасторавага і пластычнага вырашэння дазваляюць паставіць мінскага архітэктара А. Краснапольскага ў адзін рад з вядомымі майстрамі рускай архітэктуры. У новую эпоху далейшае асэнсаванне пытанняў мастацкай накіраванасці ў архітэктуры набыло важнае значэнне. 3 архітэктурна-мастацкіх напрамкаў пачалі вылучацца такія стылявыя плыні, як неаготыка, неарускі стыль, візантыйскі стыль, неакласіцызм. У Беларусі найбольшае распаўсюджанне атрымаў неакласіцызм. Многія збудаванні, выкананыя ў гэтым стылі, вызначаліся высокімі мастацкімі якасцямі. Дастаткова назваць будынак былога Таварыства страхавога агенцтва ў Мінску, будынак былога рэальнага вучылішча ў Гродна, банкаўскія ўстановы ў Гомелі, Баранавічах, Брэсце, Мінску, a таксама значную колькасць буйных даходных дамоў у Мінску, узведзеных па праектах архітэктараў С. Гайдукевіча і Г. Гая. Іх творчасць аказала прыкметны ўплыў на фарміраванне эстэтычных канцэпцый неакласіцызму ў Беларусі. На пабудовах, узведзеных гэтымі архітэктарамі ў Мінску,— будынак Таварыства страхавога агенцтва (Г. Гай, 1913, сучасны адміністрацыйны будынак на рагу Ленінскага праспекта і вул. Урыцкага), былыя даходныя дамы па вуліцах К. Маркса, 9 (Г. Гай, 1912), Савецкай, 19 (Г. Гай, 1911—1912), Савецкай, 17 (С. Гайдукевіч, 1912), Савецкай, 20 (С. Гайдукевіч, 1913, будынак не захаваўся), Урыцкага, 8 (С. Гайдукевіч, 1913) — выразна прасочваецца ім- кненне архітэктараў да адраджэння страчаных горадабудаўнічых традыцый, да ансамблевасці забудовьт. У сваім творчым пошуку яны свядома ідуць на вострую знешнюю выразнасць, падкрэсліваюць пластыку дэталей і аб’ёмаў, манументальнасць сваіх твораў з мастацкай арыептацыяй на класічную спадчыну з сучасным яе мадэліраваннем. У гэты ж час адбываецца мадэрнізацыя і іншых архітэктурных стыляў — раманскага, гатычнага. Найболып поўна спрошчаны раманскі стыль прадстаўляюць работы У. Марконі і Т. Паяздэрскага (касцёл Сімяона і Гелены ў Мінску), Р. Марфельда (царква-пахавальня князёў Святаполк-Мірскіх у Міры). Пераважная большасць касцёлаў ў пачатку XX ст. пабудавана ў стылі неаготыкі (Вілейка, Івянец, Краснае, Лагішын, Міёры, Полацк, Паставы, Ракаў, Рэчыца). Калі ў перыяд 1830—1860 гг. на базе дзвюх сістэм — класіцызму і готыкі адбываўся актыўны творчы пошук па пераасэнсавапню гэтых мастацкіх кірункаў, дык на рубяжы стагоддзяў, пачынаючы з 90-х гадоў XIX ст., назіраецца літаральна аднаўленне ўзораў архітэктуры мінулага, імкненне паўтарыць прасторавыя кампазіцыі і дэкаратыўныя элементы сярэдневяковых храмаў. Крыніцай гатычных форм былі альбомы абмерных чарцяжоў сярэдневяковых помнікаў, якія выдаваліся ў Германіі і папулярызавалі ўзоры пямецкай цаглянаіі готыкі. Трэба адзначыць, што архітэктурна-мастацкая накіраванасць беларускай архітэктуры ў даследуемы перыяд характарызавалася большай устойлівасцю класіцызму ў параўнанні з рускай (Масква, Пецярбург), хоць па асобных раёнах яна была нераўнамерная. Акрамя таго, у адрозненне ад архітэктуры сталічных гарадоў сродкі мастацкага выяўлення беларускай архітэктуры вызначаліся меншай разнастайнасцю стылявых 174. Андрэеўскі касцёл у в. Нарач Мядзельскага р-на Мінскай вобл. Пач. XX ст. матываў, лаканізмам, абмежаванасцю ў выкарыстанні ляпных дэталей, у той жа час высокай якасцю будаўнічых работ. Працэс мастацкага развіцця архітэктуры ў заходнім і цэнтральным раёнах Беларусі адбываўся хутчэй, чым у паўночна-ўсходнім. Гэта тлумачыцца перш за ўсё больш высокім эканамічным узроўнем развіцця гарадоў Гродзенскай, Віленскай (часткова) і Мінскай губерняў у параўнанні з гарадамі Віцебскай і Магілёўскаіі губерняў паўночна-ўсходняга рэгіёна. У архітэктуры заходняга і часткова цэнтральнага раёнаў на рубяжы стагоддзяў адчуваліся тэндэнцыі рацыяналістычнап накіраванасці, што тлумачыцца пранікненнем заходнееўрапейскай (польскай) мастацкай культуры. У паўночна-ўсходнім раёне, напрыклад гарадах Віцебскай губерні, існавалі моцныя мясцовыя архітэк- турныя традыцыі, многія з якіх былі прадвызначаны планамі развіцця гарадоў, ажыццёўленымі ў першай чвэрці XIX ст. Акрамя таго, большасць спецыялістаў — губернскіх, гарадскіх і епархіяльных архітэктараў — былі выпускнікамі Пецярбургскай акадэміі мастацтваў (В. Вуколаў, К. Макер, Т. Кібардзін, Ф. Фурман). Яны сталі непасрэднымі пераемнікамі сваіх настаўнікаў, страснымі прапагандыстамі лепшых традыцый архітэктуры рускага класіцызму, хоць асобныя іх работы, асабліва познія — пачатку XX ст.,— носяць кампрамісны характар. Яны тонка адчувалі прагрэсіўныя тэндэнцыі XX ст. і імкнуліся развіваць прынцыпы класікаў у адпаведнасці з сучаснымі патрабаваннямі. Найболып выразна гэта прасочваецца ў творчасці В. Вуколава. У гарадах Віцебскай губерні традыцыі архітэктуры класіцызму захоўваліся аж дч 1917 г. На рубяжы стагоддзяў намячаецца працэс абуджэння нацыянальнай самасвядомасці, які праяўляецца ў фальклорных і этнаграфічных элементах у беларускім выяўленчым мастацтве, літаратуры, музыцы, закрануў ён і архітэктуру. Пошук нацыянальнай своеасаблівасці беларускай архітэктуры ў гэты перыяд наглядна праявіўся ў звароце архітэктараў да мясцовай манументальнай спадчыны сярэдневякоўя, спробе яе творчага асэнсавання (будынак Мікалаеўскага чыгуначнага вакзала ў Полацку; былы асабняк па вул. Камсамольскай у г. п. Расоны Віцебскай вобл., 1897; будынак жаночай гімназіі па сучаснай вул. Кірава ў Мінску, 90-я гады XIX ст.; воданапорныя вежы па вул. Свярдлова ў Гродна, канец XIX — пачатак XX ст.; Холмскія вароты Брэсцкай крэпасці, сярэдзіна XIX ст.). Некаторыя архітэктары спрабавалі інтэрпрэтаваць асобныя элементы сярэдневяковых замкавых форм, кампазіцыйныя метады іх пабудовы (будынак царкоўна-археалагічнага музея ў Мінску, архіт. В. Струеў, 1913; мемарыяльная капліца ў в. Лясная Слаўгарадскага р-на Магілёўскай вобл., архіт. А. Гаген, 1908; сядзібны дом у в. Краскі Ваўкавыскага р-на Гродзенскай вобл., пачатак XX ст. і г. д.). Аднак большасць архітэктараў, як мясцовых, так і запрошаных, насычалі свае творы багаццем археалагічных і этнаграфічных дэталей (будынак жаночай гімназіі Рэйман у Мінску, канец XIX ст., сучасны будынак вучэбнага цэнтра на рагу вул. Кірава і Міхайлаўскага завулка, 5/6, даходны дом у Гомелі, сучасны жылы дом на праспекце Леніна, 13 і г. д.). Адным з рэгіянальных праяўленняў нацыянальнай своеасаблівасці ў архітэктуры Беларусі ў даследуемы перыяд было выкарыстанне каменявалуна як сродку мастацкай выразнасці. Найболыпую папулярнасць і распаўсюджанне камень-валун як мясцовы будаўнічы матэрыял атрымаў у заходнім, часткова цэнтральным і паўночна-ўсходнім (Віленская, Віцебская губ.) раёнах (Пакроўская царква ў в. Краснае Маладзечанскага р-на Міпскай вобл., 1889; касцёл у в. Рожа Гродзенскага р-на, канец XIX— пач. XX ст.; Казіміраўскі касцёл у в. Ліпнішкі Іўеўскага р-на Гродзенскай вобл., 1908; звапіца Пакроўскай царквы ў в. Асінгарадок Пастаўскага р-на Віцебскай вобл., пач. XX ст. і інш). Камяні-валуны ўкладваліся гарызантальнымі радамі, памеры якіх з вышынёй кладкі паступова змяншаліся. На рубяжы стагоддзяў суцэлыіыя камяні ўжывалі радзей, іх замянялі колатым каменнем. Вялікія прамежкі-швы паміж камянямі запаўнялі друзам або галькай. Мясцовыя майстры, умела падбіраючы камяні рознай канфігурацыі, велічыні і колеру, стваралі цэласныя дэкаратыўныя кампазіцыі. У гэтым плане безумоўную каштоўнасць уяўляе знешняе афармленне касцёла ў г. Браславе. Мясцоваму муляру ўдалося стварыць некалькі арыгінальных кампазіцый, вырашаных у выглядзе мазаічных пано, на якіх выразна бачны малюнкі кветак і звяроў, выкананых у яркай маляўнічай, лубачнай манеры. Валодаючы высокім прафесійным майстэрствам і багатай мастацкай фантазіяй, майстар стварыў чароўныя малюнкі і прадэманстраваў у іх невычэрпныя багацці народнай мастацкай творчасці. Камепь-валун выкарыстаны ў збудаваннях розных тагачасных мастацка-стылявых напрамкаў. Так, Пакроўская царгва ў в. Краснае была выканана ў псеўдарускім стылі, касцёл у г. Браславе ў псеўдагатычным, касцёл у в. Ліпнішкі ў псеўдараманскім стылі, капліца ў в. Цвіраўшчына Валожынскага раёна пабудавана ў традыцыях класіцызму. Веданне гісторыі культуры Беларусі служыла для многіх мясцовых архітэктараў крыніцай фарматворчасці. У канцы XIX — пачатку XX ст., калі архітэктурнаму элементу, дэталі пачалі надаваць вялікае значэнне, выкарыстанне мясцовых будаўнічых традыцый як пратэсту супраць магутнага патоку стандартызацыі жыцця асабліва актывізавалася. Многія архітэктары для знешняга афармлення шырока выкарыстоўвалі мастацкую коўку: кранштэйны, рашоткі, рознага роду агароджы і г. д. Кавальская справа і мастацкая коўка з металу ў Беларусі мелі векавыя традыцыі, якія адносяцца да XI—XV стст. На рубяжы стагоддзяў метал усё часцей пачаў уключацца ў сістэму архітэктурнакампазіцыйных сродкаў, дзе яму адводзілася не толькі функцыянальная, але і дэкаратыўная роля. Найбольш наглядна гэта праяўлялася пры афармленні сельскіх культавых пабудоў, якое ў большасці выпадкаў архітэктары даручалі мясцовым майстрам: мулярам, цеслярам, сталярам, кавалям. Кемлівасць і майстэрства простых кавалёў надавала збудаванням арыгінальны нацыянальны каларыт. Напрыклад, акоўкі дзвярэй у касцёлах вв. Слабодка (1903), Ліпнішкі (1908), Чырвонага касцёла ў Мінску ўяўляюць творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва высокага ўзроўню.