КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Сіламі філіяла былі арганізаваны экспедыцыі ў багатыя этнаграфічным матэрыялам раёны Віцебшчыны. За- 75 Коммуннстнческая партня Белорусснн в резолюцнях н решеннях сьездов н пленумов (1918—1927). Мн., 1983. С. 83. 76 Гілевіч Н. Народжаныя рэвалюцыяй. Мп„ 1977. 77 Каспяровіч М. Мастацкі маладняк // Маладняк. 1926. № 5. малёўкі архітэктурных помнікаў, прылад сельскагаспадарчай працы, адзення склалі пяць альбомаў, якія захоўваліся ў музеі краязнаўчага гуртка. У 1925 г. філіялам была наладжана выстаўка ілюстрацый і акварэлей навучэнцаў тэхнікума. «Маладнякоўскай скульптурай» назваў самі па канцах прыцягваў асаблівую ўвагу мастакоў. У якасці мастацкага ўпрыгожання ён уводзіўся ў кампазіцыю вокладак першых нумароў «Маладняка» і яго філіялаў — «Сві- 36. П. Гуткоўскі. Ілюстрацыя для часопіса «Маладняк». 1924 часопіс «Маладняк» партрэты народных песняроў Беларусі Я. Купалы і Я. Коласа, зробленыя з натуры студэнтам тэхнікума 3. Азгурам у 1924— 1925 гг. «Маладняк» згуртоўваў мастакоў, забяспечваў іх работай. Дзейнасць ілюстратараў накіроўвалася ў напрамку вывучэння жыцця народа, сельскагаспадарчай вытворчасці, працэсу калектывізацыі. Напрыклад, па камандзіроўках Цэнтральнага бюро краязнаўства мастак А. Тычына ездзіў у Мазырскі раён для замалёвак характэрных беларускіх тыпаў, а ў саўгасах Міншчыны пабываў П. Гуткоўскі. Мастакам-графікам давялося вырашаць многія складаныя задачы. Напрыклад, якім чынам атрыбуты старога афармленчага мастацтва можна выкарыстаць у новых часопісах? Доўгі тонкі тканы народны пояс з нацыянальным арнаментам, з кута- тання», «Уздыму», «Зарніц» і г. д. 3 яго дапамогай будаваліся застаўкі, канцоўкі, эмблемы. Пояс маляваўся на парталах сцэн, як перавязка на снапах, на вопратцы камсамольцаў. Для першага нумара «Маладняка» (1923) мастак П. Гуткоўскі стварыў кампазіцыю вокладкі, дзе ў якасці галоўнай выявы выступаюць вобразы-сімвалы — рука з сярпом, падхапіўшая заслону сцэны, сонца, поле і лес. Выкананыўтэхніцылінагравюры твор вызначаўся яўнымі асаблівасцямі такога жанру станковай графікі, як экслібрыс. Аб станковасці сведчаць таксама чорная рамка, у якую ўпісана кампазіцыя, розныя дэкаратыўныя элемепты. Другой распаўсюджанай выявай на вокладках часопісаў стаў матыў аратага, які вядзе баразпу насустрач узыходзячаму сонцу. Гэты матыў у беларускім мастацтве вядомы яшчэ з дарэвалюцыйнай пары і быў вельмі папулярным у першыя паслярэвалюцыйныя гады. У новыя часы ён сімвалізаваў, з аднаго боку, імкненне сялян да новага жыцця, а з другога — выкарыстоўваўся як сімвал былога, шматвяковай сялянскай працы. Такому разуменню спрыялі розныя формы падачы малюнка. Так, на вокладцы часопіса «Уздым» (1926) мастак выкарыстоўвае хвалепадобную рамку, у якой змяшчае ўсю кампазіцыю, у выніку малюнак успрымаецца як ілюстрацыя да мінулага нашага народа, да часоў паднявольнай сялянскай працы. У ілюстрацыі да «Маладняка», прысвечанага 5-годдзю рэспублікі, мастак В. Дваракоўскі выкарыстоўвае прыём плаката, з дапамогай якога вельмі вобразна і выразна праводзіць наступную думку: кожны год, нават кожны дзень рэвалюцыйных пераўтварэнняў знішчае ўсталяваўшыяся стагоддзямі мяшчанска-спажывецкія адносіны і папоўскія забабоны, Гэта думка раскрываецца з дапамогай ёмістай і дакладнай метафары — у роўнае цвёрдакаменнае поле мяшчанскага быту рашуча і беспаваротна ўваходзіць клін78 з надпісам «5 год» — 5 год існавання рэспублікі. Мастакі «маладнякоўцы» давалі ттрыклады таго, як з густам і фантазіяй ствараць новыя мастацкія сімвалы. На вокладках даваліся такія выявы, як сонца, маланка, сцягі, калоссе, сярпы, раскрытыя кнігі, трактары, самалёты, электрычныя лямпачкі і г. д. Уся гэта атрыбутыка вар’іравалася, перабудоўвалася, ускладнялася, пабываючы новае гучанне. У ілюстрацыі да верша Я. Купалы «Арлянятам» («Маладпяк», 1923, № 1) мастак П. Гуткоўскі стварыў 78 Матыў кліна быў упершыню выкарыстапы мастакамі М. Колі і Л. Лісіцкім у творах перыяду грамадзянскай вайны (у плакатах, эскізах афармлення). разгорнутую вобразна-метафарычнуто кампазіцыю. На фоне горада будучага, высотпых прыгожых дамоў, аб якіх магчыма было толькі марыць у тыя гады, адлюстраваны рабочы і селяніп. Сяброўскі поціск іх працавітых рук успрымаецца як залог здзяйснення самых светлых, самых фантастычных мар аб будучым, бо ў садружпасці рабочага і селяніна бачым мы аснову нашага грамадства. Каб падкрэсліць узнёсласць, рамантычнасць выявы, мастак уводзіць у кампазіцыю такія элемепты, як маланкі, зоркі, птушкі. Кампазіцыя выцягнута па вертыкалі, паступальны рытм уведзеных у яе мастацкіх элементаў надае ёй узнёслы характар. Твор выкапапы ў тэхніцы лінагравюры і мае ярка акрэслены стапковы характар. Падобныя прыёмы былі выкарыстаны і для стварэння пейзажа, які быў змешчаны ў тым жа нумары выдання. У якасці ілюстрацыі падзей, якія адбываліся ў беларускай паэзіі 20—30-х гадоў, П. Гуткоўскі прапанаваў наступную кампазіцыю: промні ўзыходзячага сонца асвятляюць сімвалічны пейзаж: стары кражысты лес з трухлявымі пнямі і амаль голымі галінамі і супрацьстаячы яму малады гай. Тонкія, але моцныя маладыя дрэвы цягнуцца ўвысь да сонца. Вертыкальны рытм маладых парасткаў надае малюнку аптымістычны настрой, які яшчэ болып узмацняецца карцінай паміраючага, аджыўшага свой век лесу. У наступных нумарах часопіса В. Дваракоўскі ўнёс некаторыя сэнсавыя карэктывы ў ілюстрацыю. Узяўшы за аснову кампазіцыю П. Гуткоўскага, ён раскрыў метафару з новага боку. I ўжо пе стары, трухлявы, а велічны і магутны лес з разгалістымі зялёнымі дубамі супрацьстаіць маладому квітнеючаму лесу. Тонкія галінкі, якія імкпуцца ўвысь, і квітнеючая кропа ўвасабляюць юнацкі парыў маладой беларускай літаратуры, яе «бурапеністасць», пошукі, якія звязаны з перыядам росту і станаўлення ўсяго новага. Прыём супрацьпастаўлення старога і маладога мастакі распрацоўвалі і пры стварэнні новых шрыфтоў: абчасаныя бярозавыя чурбаны складаюць новае слова «Маладняк» на фоне старых лясоў. Цікавую ілюстрацыю да фантастычнага апавядання А. Александровіча «Палёт у мінулае» («Маладняк», 1924, № 5) стварыў В. Дваракоўскі. На фоне зорнага неба мастак змяшчае крыху наіўны, на наш сённяшні погляд, касмічны карабель. Прыёмам стоп-кадра ён сканцэнтроўвае ўвагу на руху карабля, карыстаючыся рознымі тэхнічнымі сродкамі: лініяй рознай таўшчыні, заліўкай лапідарнымі плямамі, танальнай распрацоўкай формы, а неба вырашае ў прыёмах плаката. Галоўная ўвага надаецца імклівай віхуры ліній, што праходзяць праз увесь аркуш як след пераадольваючага сусвет карабля. Матыў руху наогул быў вельмі папулярным у мастацтве таго часу. Але гэта ілюстрацыя прыцягальная тым, што з’яўляецца адной з першых і разам з тым адной з цікавейшых на тэму космасу. Новыя з’явы — калектывізацыя, электрыфікацыя — не засталіся па-за ўвагай мастакоў. Тэхнічныя адкрыцці, новыя машыны, станкі, маторы прыцягвалі ўвагу і будзілі фантазію мастакоў. Як сімвалы прагрэсу і чалавечых магчымасцей яны станавіліся вобразамі мастацтва. Калоссе і кветкі змяніліся маторамі і правадамі. На графічных аркушах вырастаюць будаўнічыя краны, ляцяць самалёты, неба прарэзваюць лініі электраперадач, нават выява селяніна трактуецца па-новаму — поўны сваёй чалавечай годнасці, ён едзе на трактары. Такім чынам, у выяўленчым мастацтве тых год, асабліва ў такім масавым і аператыўным яго жапры, як часопіспая і газетпая графіка, адлюстравалася ўсеагульнае захапленне тэхпікай, радыёканструя- ваннем, авіяцыяй і іншымі навінамі, выкліканымі тэхнічным прагрэсам. Захапленне тэхнікай асабліва адбілася на афармленні такіх рубрык, як «Камсамолец-ленінец», «Электрычнасць — электрыфікацыя», дзе тэхнічныя вузлы і правады перасякаліся словамі, складаючы выявы, падобныя на фірменныя знакі, плакеткі. Усе яны вырэзваліся на ліноліуме. Частка з іх потым выкарыстоўвалася ў якасці клішэ на старонках газет «Савецкая Беларусь», «Звезда» і інш. На старонках газет і часопісаў выкарыстоўваліся таксама і мініяцюры-афішы В. Дваракоўскага «Камсамольская нота», «Камсамольскі вечар», «Камсамольскі спеўнік», якія, выкананыя такой жа тэхяікай, нагадвалі эмблемы. Поўныя юнацкага запалу і аптымізму, нібы зышоўшы з афішных тумб, яны даносяць да нас рытм камсамольскага жыцця 20-х гадоў («Маладняк», 1924, № 5). В. Дваракоўскі вядомы і як няўрымслівы вынаходца ў галіне мастацкіх шрыфтоў. Прымяпяючы для напісання літар выявы цацак, масак, музычных інструментаў і г. д., у залежнасці ад таго, чаму прысвечаны надпіс, Дваракоўскі шмат і даволі паспяхова эксперыментаваў. У надпісе «Беларуская студыя ў Маскве» мастак намаляваў на кожнай літары тэатралыіую маску. Надпіс «Кастусь Каліпоўскі» быў нібы выкладзены з асколкаў разбітага шкла ці люстэрка. 3 тэмай Заходняй Беларусі, якая шырока асвятлялася на старонках «Маладняка», звязана творчасць П. Гуткоўскага (1893—1963). У 1923 г. пад загалоўкам «Заклік МОПРА да рабочай моладзі Беларусі» ў газеце «Красная смена» П. Гуткоўскі змяшчае малюнак аб становішчы патрыётаў-беларусаў, якія пакутуюць у турмах буржуазнай Полыпчы. Да верша А. Александровіча «Я чую заклік» («Маладняк», 1925, № 6) ён прапанаваў кампазіцыю, прысвечаную барацьбе працоўных Заходняй Беларусі супраць насілля і тэрору. Трагічнасць становішча працоўных Заходпяй Беларусі перадаецца праз вобраз дзяўчыны за кратамі польскай турмы, якая заклікае да барацьбы. Мара беларускага народа аб аб’яднанні Заходняй і Усходняй Беларусі ў адзінай сям’і народаў знайшла адлюстраванне ў малюнку, прысвечаным ліквідацыі мяжы. На ім адлюстраваны беларус, які падсякае пагранічны слуп моцным ударам сякеры. Яго фігура падаецца ў рэалістычнай манеры і падобна да замалёўкі з натуры. Некаторыя часткі выявы мастак падкрэслівае растушоўкай,святлаценем. П. Гуткоўскаму належыць піырока вядомы малюнак — дзяўчына-Беларусь у дзюбе велізарнага арла — сімвала панскай Польшчы. Акрамя малюнкаў-сімвалаў П. Гуткоўскі шмат працаваў над стварэннем партрэтаў палітычпых дзеячаў — A. Р. Чарвякова, К. Лібкнехта, Г. В. Пляханава, М. Дыбенкі, А. Вароўскага і інш. Выкананыя ў тэхніцы лінагравюры, гэтыя графічныя партрэты выяўлялі здольнасці і слабасці выканаўцы. Па-першае, мастак не ставіў перад сабой мэту дасягнуць падабенства. Да таго ж існавала яшчэ недастаткова іканаграфічнага матэрыялу. Галоўным было знайсці патрэбны паварот галавы, што вызначала пабудову ўсёй кампазіцыі, зыходзячы з чаго вырашаўся і фон. Партрэт павінен быў трымаць увагу гледача сваім эфектным графічным абрысам, кантрастамі чорнага і белага, якія, нібыта выбітыя з камня, надоўга западалі ў памяці. Вобразы камуністаў, рэвалюцыянераў, ленінцаў вырашаліся ў прыўзнятым рамантычным ключы — погляд накіраваны ўдалячынь, у промнях рэвалюцыйнага агню мы бачым ззянні моцнага святла.