КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У аснову карціны пакладзены знамянальны момант у гісторыі Беларусі — стварэнне дзяржаўнасці на 1-м Усебеларускім з’ездзе Саветаў, аб чым паведамляе Я. М. Свярдлоў. На першым плане (у прэзідыуме з’езда) мастак паказвае прадстаўнікоў беларускага народа, у цэнтры — Я. М. Свярдлоў, на якім сканцэнтравана ўвага ўсіх прысутных. Адлюстраваннем яго ў народнай гушчы як бы сцвярджаецца непарыўная сувязь маладой Беларускай Рэспублікі з Савецкай Расіяй. Размяшчэнне на першым плане прадстаўнікоў беларускага народа дало мастаку магчымасць стварыць паўнакроўныя вобразы людзей розных узростаў, прафесій і сацыяльных слаёў, выявіць своеасаблівасць іх характараў, унутраны стан кожнага ў знамянальны момант іх жыцця. Гэты тэматычны твор з’явіўся новай ступенню ў творчым развіцці мастака пасля яго дыпломнай работы «На ферме» (1938), якую ён потым распрацаваў у новым варыянце (1940). У новай шматфігурнай кампазіцыі мастак аднаўляе ўбачанае ім самім, мяркуючы, што такі падыход будзе садзейнічаць найлепшаму паказу праўды працоўнага жыцця калгаснай вёскі. Але адсутпасць «звышзадачы» адбілася на самой структуры кампа-J зіцыі, якая ўяўляе сабой рад самастойных сцэнак. У цэнтры палатна група цялятпіц слухае ўказашіі заатэхніка. Яны адлюстраваны на цёмным фоне цаглянай сцяны ў сонечным святле, якое ліецца праз вокны. Злева, ля кармушкі адна з жанчын мітусіцца з упартым цялём, а другая зацягвае тужэй сваю хустку. У раскрытыя вароты фермы ўвальваецца статак цялят. Праз велізарны праём варот відаць залітая сонцам вуліца, па якой рухаецца сыты статак кароў. У карціне «На ферме» вызначыліся асноўныя прынцыпы творчасці X. Ліўшыца як мастака-бытапісальніка, дакументальнага апавядальніка, які адлюстроўвае бачную прадметнасць у яе сапраўднасці і матэрыяльнай пэўнасці. Паэтычнае пераўтварэнне рэчаіснасці, яе ідэйна-эстэтычнае абагульненне заставаліся часта цяжкавырашальнай праблемай у беларускім выяўленчым мастацтве. Сучасная тэматыка аказалася пробным каменем мастацкага мыслення многіх беларускіх жывапісцаў. Выяўленне тыповых з’яў новага жыцця, пошукі адпаведнай формы іл увасаблення патрабавалі выключнай перакананасці майстроў жывапісу, здольнасці ісці па непратаптаных сцежках. Спробы У. Хрусталёва ў гэтым напрамку абмежаваліся выбарам і агульнай паэтызацыяй новых з’яў культурнага жыцця рэспублікі ў карціне «Канцэрт лесасплаўшчыкаў на Дзвіне» (1940). Паэтычнасцю і прыўзнятасцю агульнага настрою адзначана карціна «Юныя дараванні» (1939) Г. Ізергіной. Неабходна адзначыць, што ўсепаглынаючае захапленне гісторыкарэвалюцыйнай тэматыкай некалькі адцягнула ўвагу мастакоў рэспублікі ад паказу сучаснасці. Тэма сучаснасці, асабліва сацыялістычнае будаўніцтва, заставалася менш за ўсё распрацаванай у тэматычным жывапісе. Людзей калгаснай вёскі мастакі адлюстроўвалі са старых пазіцый, у тых мастацкіх формах, якія склаліся ў сярэдзіне 30-х гадоў. Жанравая карціна не ўзнялася на новую ступень мастацкага ўвасаблення. Простай выяўленчасцю, ці, хутчэй, ілюстрацыйнасцю, характарызуюцца творы «Абед у калгасе» (1939) М. Даўгялы, «Пуск калгаснай электрастанцыі» С. Лі. Некалькі большай завершанасцю формы і значнасцю зместу вылучаецца кампазіцыя «На калгасным таку» (1940) П. Гаўрыленкі, паказаўшага зладжаную рытміку працоўнага працэсу. Творчасць У. Сухаверхава («Пагранічнікі», 1940) і М. Беляніцкага («Лыжны спорт у Чырвонай Арміі», 1940) не магла запоўніць сюжэтна-тэматычныя прабелы гэтага даволі шматграннага жанру. Зусім некранутымі засталіся жыццё і праца рабочага класа Беларусі. Ды і беларуская вёска ў самы драматычны перыяд сваёй гісторыі — усеагульнай калектывізацыі і кульмінацыі класавай барацьбы — не знайшла мастацкага адлюстравання. Бурны рэвалюцыйны этап ломкі старога ў эканоміцы і псіхалогіі селяніна даваў багацейшы матэрыял для стварэння эпічных твораў, напоўненых глыбокім драматызмам сацыяльных калізій, моцнымі характарамі. Малалікі і малады калектыў жыва- пісцаў рэспублікі аказаўся не ў стане ахапіць усе грані жыцця і дзейнасці савецкіх людзей. I ўсё ж зараджэнне, развіццё і станаўленне жанру беларускай тэматычнай карціны, заснаванай на вырашэнні грамадскіх праблем сучаснасці, зрабілі сваю справу. Да якіх бы тэм ні звярталіся жывапісцы — гістарычнага мінулага свайго народа, яго рэвалюцыйна-патрыятычнай барацьбы за сваё нацыянальнае і сацыяльнае вызваленне, перад імі заўсёды паўставала адна мэта: актывізаваць творчую энергію чалавека ў будаўніцтве новага жыцця, сцвярджаць гуманізм ва ўсіх сферах яго дзейнасці. Пераўтвораная працай савецкіх людзей беларуская прырода ў творах жывапісцаў — майстроў п е йз а ж а паўставала нібы ў новым абліччы. Да гэтага жанру звярталіся не толькі тыя мастакі, якія працавалі над тэматычнай карцінай, дзе пейзаж служыў толькі фонам для галоў- 115. В. Бялыніцкі-Біруля. Пачатак восені. 1933. ДММ БССР 116. В. Бялыніцкі-Біруля. Набегла хмара. 1937. ДММ БССР нага дзеяння, але і тыя, што зрабілі пейзаж галоўнай мэтай для выяўлення сваіх думак і пачуццяў у мастацкіх вобразах. У пейзажах У. Кудрэвіча побач з улюбёнымі лірычнымі матывамі беларускіх палёў і лясоў з’яўляецца новая тэма — тэма, звязаная з працай чалавека. На аснове ўбачанага ім на рацэ Арэсе, дзе тады вяліся буйныя работы, ён піша пейзаж «Паглыбленне ракі Арэсы» (1932). Жывапісная палітра мастака становіцца больш насычанай, яркай. Ён шырэй, смялей і эмацыянальней, чым раней, акцэнтуе ўвагу на прыкметах новага. Пейзажы У. Кудрэвіча становяцца нібы жывапіснай гісторыяй Радзімы. М. Дучыц, які раней пісаў толькі малахарактэрныя, інтымныя куточкі беларускай прыроды, пераходзіць да пейзажаў маштабнага плана. Так, ён стварае палатно «Вялікі гідраторф» (1939), дзе імкнецца апаэтызаваць прыроду і людзей працы. Гомельскага мастака А. Шаўчэнку хвалюе тэма, звязаная з паказам беларускіх рэк. У адной з лепшых яго карцін— «Плытагоны» (1932) — прырода і чалавек паказаны ў непасрэдным адзінстве. Кампазіцыйным ладам і вобразнай перадачай характараў плытагонаў гэта палатно ўшчыльную прымыкае да тэматычнай карціны, хоць пейзажу ў ім адведзена галоўная роля. Значны ўклад у развіццё жанру пейзажа ўнёс і гомельскі жывапісец Б. Звінагродскі. Яго шматлікія замалёўкі палескіх краявідаў, паўнавод- 117. В. Бялыніцкі-Біруля. Ранняя вясна. 1935. ДММ БССР ных рэк, шырокіх зелянеіочых палёў вельмі часта сустракаюцца на перадваенных мастацкіх выстаўках. Побач з майстрамі старэйшага пакалення ў пейзажным жывапісе актыўна выступае і моладзь, якую прывабліваюць галоўным чынам тэмы, звязаныя з пераўтваральнай дзейнасцю савецкага чалавека. У гэтым плане працавалі С. Лі («Пуск калгаснай электрастанцыі», 1935), Г. Ізергіна («Калгас «Новы шлях», 1939) і шэраг іншых маладых мастакоў. Трэба, аднак, прызнаць, што гэты жанр яшчэ не набыў своеасаблівых нацыянальных рыс. Развіццё беларускага п а р т р э тнага жывапісу 30-х гадоў пад- парадкоўвалася агульным заканамернасцям і асноўным працэсам, якія адбываліся ў новым, сацыялістычным грамадстве. Яго жыццёвая і эстэтычная сутнасць была прадвызначана савецкай рэчаіснасцю. Таму аб духоўным жыцці чалавека 30-х гадоў, яго знешнім абліччы, лепшых рысах яго характару мы даведваемся ў асноўпым па партрэтах, у якіх адлюстроўвалася ўсё тое, чым жыла наша рэспубліка на гэтым цяжкім, але вельмі важным этапе сваёй гісторыі. Агульнасць гістарычных умоў у развіцці сацыялістычнага грамадства вызначыла значнае падабенства шляхоў развіцця беларускага, рускага і ўкраінскага партрэтнага жывапісу, аб чым сведчаць творы мастакоў Ф. А. Мадорава, П. П. Канчалоўскага, П. К. Васільева, I. В. Ахрэмчыка, В. В. Волкава, Я. М. Кругера, Ю. М. Пэна і інш. Пафас зацвярджэння новага грамадства прывёў да адлюстраванпя ў партрэце вобраза чалавека-калектывіста, неразрыўна звязапага з жыццём усёй краіны. Мастакі раскрывалі высокае грамадскае становішча выхадцаў з народа, новыя прафесіі, новыя погляды людзей, паказвалі тыя змены, што адбываліся ў знешнім абліччы чалавека, звязанага з новымі ўмовамі жыцця і працы. Вобраз працаўніка палёў, рабочага, воіна Чырвонай Арміі, народнага інтэлігента, дзеяча культуры займае вядучае месца ў творчасці мастакоў рэспублікі. Як рэзультат першага знаёмства жывапісцаў з чалавекам новага тыпу з’явілася форма кампазіцыйнага партрэта, які па зместу набліжаецца да тэматычнай карціны, дзе падкрэсліваліся сацыяльнае становішча партрэтаванага, характар яго прафесіі, кола інтарэсаў. Вядучае месца сярод партрэтыстаў рэспублікі ў 30-я гады належала В. Волкаву. Ён быў адным з нямногіх беларускіх мастакоў, у творчасці якіх грандыёзныя рэвалюцыйныя пераўтварэнні і гістарычныя падзеі знайшлі яркае адлюстраванне пе толькі ў агульнай сітуацыі ці вобразах, але і ў псіхалогіі канкрэтнага чалавека. У «Партрэце пісьменніка 3. Бядулі» (1934) мастаку ўдалося тонка перадаць пластычныя асаблівасці вобраза, шматграннасць характару, пранікнёны позірк пісьменніка. У «Дзяўчынцы ў блакітным» (1933) звяртае на сябе ўвагу закончанасць партрэта. На палатне паказана дзяўчынка-падлетак у стракатай сукенцы з кнігай у руках. Усё тут проста і натуральна. Адчуваецца глыбокае веданне мастаком псіхалогіі падлетка, уменне перадаць дзіцячую непасрэднасць, энергію. Вельмі выразны партрэт па жывапісу. Шэраг цікавых твораў належыць М. Філіповічу. У іх прыцягвае ўвагу не толькі яркая, дакладна раскрытая індывідуальнасць партрэтаваных, але і імкнепне аўтара да абагулыіення, выразнасці жывапіснай манеры. Творы М. Філіповіча вызначаюцца глыбокай змястоўнасцю. Мастак імкнецца паказаць не толькі знешнюю прывабнасць герояў, але і раскрыць своеасаблівасць іх характараў. Творчыя пошукі М. Філіповіча ярка выявіліся ў партрэтах «Беларуская сялянка» (1927), «Партрэт артыста Г. Ю. Грыгоніса» (1927), «Жанчына ў намітцы» (1928), «Беларуска» (1930). Вобразы партрэтаваных вызначаюцца дакладнай мадэліроўкай формы, каларыстычнай мяккасцю, завершанасцю. Вялікую цікавасць выклікае «Партрэт артыста Г. Ю. Грыгоніса». Артыст паўстае перад намі інтэлігентным і ў той жа час мужным, валявым чалавекам. У ім няцяжка ўбачыць вясковага беларускага хлопца са светлым чубам, блакітнымі даверлівымі вачыма. Глыбокае пранікненне ў псіхалогію чалавека з’яўляецца найбольш каштоўнай якасцю партрэта.