КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Творчасць А. Волкава другой паловы 30-х гадоў зпачна пашырала магчымасці беларускай кніжнай графікі, нягледзячы на тое, што, па сутнасці, гэта быў час пачатку яго пошукаў у кніжным мастацтве. Паспяхова пачынае свой шлях у беларускай кніжнай графіцы і Беніамін Мацвеевіч Б a с а ў, адзін з лепшых па малюнку выпускнікоў Віцебскага мастацкага тэхнікума. Ён ілюструе і афармляе пераважпа класічную рускую і замежную літаратуру. Яго ілюстрацыі сведчаць пра ўдумлівае і сур’ёзнае стаўленне да мінулага, імкненне да ўзнаўлення не толькі эмацыянальнай атмасферы літаратурнага твора, але і подыху часу, эпохі, у якой адбываецца дзеянне. У большасці выпадкаў яго выяўленчая мова лаканічная, а падчас і скупаватая. Ён амаль не дэталізуе падзеі, не ўводзіць у ілюстрацыю масавыя сцэны, пазбягае гістарычных апісанняў месца дзеяння. Перш за ўсё яго цікавяць людзі, героі кніг, іх пачуцці, імкненні, перажыванні. Гэта якасць даволі прыкметна вылучае Б. Басава сярод маладых беларускіх ілюстратараў 30-х гадоў. Нават у pannix ілюстрацыях да аповесці У. Краўчанкі «Таямніца аднае вышкі» (1935), апавяданняў А. Вярэйскага «Таня-рэвалюцыянерка» (1936) і Г. Сянкевіча «Янка-музыкант» (1938), паэмы М. Някрасава «Сялянскія дзеці» (1938) ужо бачны гэтыя рысы. Мастак адмаўляецца ад паслядоўнага і разгорнутага выяўленчага апавядання, а толькі знаёміць чытача з персанажамі, паказваючы іх у розным стане і дзеянні. Пры гэтым на першы план выходзіць псіхалагічная характарыстыка вобраза. Вельмі характэрны ў гэтым сэнсе ілюстрацыі да кнігі А. Вярэйскага «Таня-рэвалюцыянерка», дзе вобраз Тані дадзены двойчы. У першай паўстаронкавай ілюстрацыі гераіня паказана на ложку ў паўпрофіль. Яе погляд, чуйны і занепакоены, напоўнены трывогай. Яна ўважліва ўслухоўваецца ў тое, што адбываецца ў суседнім пакоі: там ідзе вобыск, жандары штосьці шукаюць. На другой — старонкавай — ілюстрацыі мы бачым Ташо ўжо ў дзеянні: у яе руках збанок з малаком і скрутак са шрыфтам. Фігура малюецца да сярэдзіны ў фас, з рэзкім паваротам галавы ўправа. Уся яна ў імклівым парыве, яе напружаныя погляд, пастава, рухі тлумачацца прадчуваннем бяды — схаваць, хутчэй схаваць шрыфт. Гэта папружанне перадаецца чытачу, які хвалюецца разам з Таняй. Так пры дапамозе пластычных сродкаў мастак дасягае выразнасці і пераканальнасці вобраза, хаця яго малюнак стрыманы: чорна-белы колер нанесены пяром або пэндзлем — некалькі штрыхоў і плям. Дарэчы, гэтым прыёмам мастак карыстаецца амаль заўсёды. Па сутнасці, у ілюстрацыях Б. Басава прысутнічаюць і жывуць толькі людзі, героі твораў. Ён паказвае іх у розных ракурсах, у розным стане, як таго патрабуюць тыя або іншыя аб- ставіны. Мастак беражліва і ўважліва адносіцца да літаратурнага тэксту, умее чытаць яго і вылучыць у дзеянні тыя моманты, якія найбольш дакладпа ўзнаўляюць вобраз і дапамагаюць раскрыць эмацыянальную плынь кнігі, яе падтэкст. Цікава зроблепы ілюстрацыі да апавядання Г. Сянкевіча «Янка-музыкант». Ужо на ілюстрацыі-застаўцы чытач бачыць галоўнага героя, хаця гэты малюнак не нясе ніякай інфармацыі аб характары сюжэта. Ён проста прымушае чытача прыглядзецца да героя. На вялікім валуне ў профіль намалявана кволая і танюсенькая, як чароціна, фігура Янкі. Яго твару пе відаць, ціха і пакорліва складзены на каленях рукі і гэтак жа спакойна прыхіліўся да каменя яго брыль, a наперадзе адзінокае і таксама гаротнае дрэва. Янка сядзіць і слухае музыку прыроды. Чытач адразу ж уваходзіць у гэту атмасферу і адчувае тую журботнасць і самотную жальбу, якою насычаны вобраз. Выява не мае канкрэтнай літаратурнай аналогіі, яна выцякае з усяго твора, як бы канцэнтрыруе ў сабе саму ідэю вобраза. Далей мастак паказвае Янку з маці. Фігуры дадзены са спіны. Па тым, як пакорліва схілілася галава Янкі, як гаротліва стаіць маці, адчуваецца страшэнная бедпасць і гора гэтай сям’і. Малюнак вельмі скупы, толькі намечаны штрыхавымі лініямі фігурьг, якія дадзены без фону, без прасторы, хаця апошняя існуе і напаўняе ілюстрацыю. Такім прыёмам мастак раскрыў і галечу, і непазбыўную адзіноту. Надзвычай трагічна гучыць ліст, дзе Янка з затоенай тугой і смуткам употай глядзіць на скрыпку, паліраваная паверхня якой прывабна зіхаціць у месячным ззянні, Фон і амаль уся фігура Янкі дадзены чорным густым колерам і зліваюцца разам, асветлена толькі частка спіны і частка скрыпкі на сцяне. Пераважае чысты колер без тонавых пераходаў. Толькі скупымі штрыхамі намечаны асобныя дэталі, прадуманы дынамічныя суадносіпы плям. I наадварот, смерць Янкі мастак «асвятляе». Амаль увесь малюнак робіцца тонкім, празрыстым штрыхом, а твар, падушка і фон застаюцца чыста-белымі. Ледзь відна на сцяне скрыпка, пра якую так марыў і якой так і не дачакаўся небарака. Такім пластычным прыёмам мастак як бы аблягчае Янку смерць, зрабіўшы яе лёгкай і светлай. У ілюстрацыях да «Янкі-музыкапта» Б. Басаў праявіў сябе не толькі як майстар трагічнага расказу, ён здолеў раскрыць сацыяльную сутнасць твора і зрокава ўзнавіць яе, што для шмат якіх мастакоў 30-х гадоў заставалася складанай і амаль невырашальнай задачай. 3 вялікім майстэрствам інтэрпрэтуе мастак у штрыхавых малюнках з тонкай, пявучай, чыстай лініяй вобразы паэмы М. Някрасава «Сялянскія дзеці». Кожны вобраз індывідуальны, не паўтарае адзін аднаго, і разам з тым іх аб’ядноўвае сацыяльная прыналежнасць — гэта сялянскія, a не местачковыя ці гарадскія дзеці. 3 асаблівай пранікнёнасцю выканана ілюстрацыя «Мужычок з нагаток» (1938). 3 дзяцінства нам знаёмы і любы гэты някрасаўскі вобраз. Ён узнаўляўся мастакамі шматразова не толькі на кніжных ілюстрацыях, але і на станковых карцінах. Аднак калі мы глядзім на басаўскага мужычка з нагатка, дык значна шырэй разумеем і стыль і сэнс паэзіі вялікага паэта. Талент мастака як кніжнага графіка раскрываецца ва ўсю сілу пазней, у пасляваенны перыяд. Пачынае сваю работу ў галіне кніжнага мастацтва ў гэтыя гады і Аляксандр Іванавіч Ш a х р а й, выпускнік паліграфічнага аддзялення Віцебскага мастацкага тэхнікума. У яго ілюстрацыях да кнігі В. Каваля «Санька-сігналіст» (1936), да зборніка апавяданяяў А. Чэхава і іншых кніг раскрываецца своеасаблі- вая манера выканання — імкненне перадаць эмацыянальны лад кнігі. Нраўда, у першых ілюстрацыях, напрыклад да кнігі В. Каваля «Санька-сігналіст», яшчэ адчуваецца рыхласць кампазіцыі, няспеласць малюнка. Невялікія штрыхавыя ілюстрацыі (буквіцы, застаўкі і інш.) чаргуюцца з тонавымі старонкавымі ўклейкамі. Серыя не ўспрымаецца як аднародная, ілюстрацыі-ўклейкі нецікавыя, сумныя. Яны не раскрываюць зместу кнігі, а толькі каменціруюць яго. У пазнейшых работах у мастака выпрацоўваецца своеасаблівая індывідуальная манера. Ён больш самастойны ў выбары тэмы, яе інтэрпрэтацыі, імкнецца да большай абагульненасці. Гэта добра прасочваецца ў малюнках да паэмы М. Някрасава «Каму на Русі жыць добра» (1940). Настрой літаратурнага твора тут перадаецца як праз персанажаў, так і праз пейзаж, які пабывае актыўную ролю. Мастак па-някрасаўску асэнсоўвае і паказвае прыгажосць рускай прыроды з яе неабсяжнымі палямі, лугамі, лясамі. Часам пейзаж адыгрывае і падпарадкаваную ролю, але заўсёды ўспрымаецца як лейтматыў паэмы. На жаль, шмат якія задумы не былі здзейснены і творчыя магчымасці засталіся нераскрытымі, бо заўчасная смерць абарвала жыццё маладога мастака. 3 вялікім майстэрствам працаваў у тыя гады над рускай класікай малады таленавіты графік Яўхім Сямёнавіч М і н і н. Яго штрыхавыя малюнкі да апавяданняў М. Горкага «Дзед Архіп і Лёнька» (1936) і I. Тургенева «Муму» (1937) не толькі пераканаўча ілюструюць падзеі, але і выклікаюць у чытача пачуцці і думкі, сугучныя з літаратурным творам. Малюнкі да апавядання М. Горкага «Дзед Архіп і Лёнька» разнастайныя па кампазіцыйных прыёмах: гарызантальныя раскрываюць шырокую панараму далёкіх прастораў або падзей, вертыкальныя паглыбляюць дзеянне, а старонкавыя — асацыятыўныя — ствараюцца на аснове горкаўскага падтэксту, у іх мастак укладвае свае адносіны, перажыванні і настрой. Малюнкі ўмела ўкампаноўваюцца ў тэкст і ўзгадняюцца са шрыфтам. Я. Мінін ніколі не ілюструе тэкст з літаральнай дакладнасцю, не прытрымліваецца строга апісання. Ён абапіраецца на ўсю суму звестак, якія даюцца пісьменнікам праз характар і паводзіны герояў. Героі Minina заўсёды актыўныя — яны дзейнічаюць, разважаюць. Кароткім адрывістым пітрыхом, няўлоўным згібам мастак надзвычай дакладна і ўмела перадае тонкія адцепні пачуццяў, перажыванняў. Гэта добра прасочваецца ў яго малюнках да кнігі I. Тургенева «Муму», асабліва ў створаным ім вобразе галоўнага героя, які мастак праносіць праз увесь сюжэт. Вобраз Герасіма паўстае перад чытачом патургенеўску дужым вясковым мужыком-асілкам, высокім, з капой валасоў на галаве. У той жа час мастак пластычна ясна і паэтычна ўвасабляе ў ім светлую і гуманную душу, чулае да ўсяго жывога сэрца. Першая ілюстрацыя ствараецца мастаком не па канкрэтнаму тэксту, а па ўспамінах Герасіма — дзе ён жыў, кім быў, пакуль трапіў у дворнікі да маскоўскай пані. Далей разгортваецца жыццё Герасіма ў доме пані. Кампазіцыі будуюцца па прынцыпу трохмернай прасторы з ясным адчуваннем святла і аб’ёму, якія адыгрываюць вялікую ролю ў раскрыцці вобразаў. He абыходзіць мастак і аксесуараў, якія ўзнаўляюць у малюнку каларыт эпохі, ствараюць атмасферу дома прыгонніцы. У другой палове 30-х гадоў мастакі — ілюстратары кніг усё часцей і часцей звяртаюцца да рускай класікі. Інтарэс да рускай класікі быў «для графікаў жыватворнай крыніцай у іх пошуках шматграннага ста- ноўчага героя» 31, бо іменна ў ёй мастакі чэрпалі сілы для стварэння няўміручых вобразаў. Міхаіла Міхайлавіча К а р п е нк у ў асноўным прыцягвалі творы М. Горкага. Ён заўсёды імкнуўся да вырашэння вобраза станоўчага героя, стварэння сацыяльна-псіхалагічнага партрэта. У ілюстрацыях-партрэтах да твораў М. Горкага «Чалкаш» (1939) і «Дзяцінства» (1939) мастак усю ўвагу засяроджвае на характарах герояў, імкнецца раскрыць складаны, а часам супярэчлівы ўнутраны свет чалавека, праўдзіва паказвае яго лёс у зменлівых жыццёвых абставінах. Вобразы М. Карпенка амаль заўсёды дае буйным планам, аб’ёмна, абагульнена. Яго малюнкі, выкананыя ў чорна-белай танальнай манеры, амаль жывапісныя. Кампазіцыя большасці малюнкаў замкнута ў межах першапланавых фігур са строгімі прасторавымі суадносінамі паміж імі, але без паглыбленай прасторы. Толькі ў асобных ілюстрацыях пейзаж адыгрывае ролю фону, але асноўная ўвага ўсё ж сканцэнтравана на выявах першага плана.