КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У ілюстрацыях да аповесці М. Горкага «Дзяцінства» мякка вымалёўваюцца толькі фігуры, шэры фон адразу замыкаецца за імі. Напрыклад, у кампазіцыю, на якой паказана падрыхтоўка да экзекуцыі Алёшы, уведзены тры размешчаныя па кругу фігуры: укленчаная бабка з узнятымі рукамі, яна ў адчаі: яе любага ўнука зараз засякуць да паўсмерці; трохі глыбей — фігура перапалоханай і скамянелай ад гора Варвары — маці Алёшы; цэнтральная фігура кампазіцыі — дзед. Ён кідае Алёшу на дубовы ўслон з вымачанымі дубцамі. Побач дубовы цэбар з вадой. Створаныя М. Карпенкам пластычныя вобразы насычаны ідэйна- 31 Шаптыко Н. II. Кпнга, художннк, время. М„ 1962. С. 57. псіхалагічным зместам, аднак ліст не да канца пераконвае чытача ў праўдзівасці сцэны. Вобраз дзеда з Алёшай на руках няўдала падаецца мастаком у руху. Алёша здаецца зусім маленькім хлопчыкам, а ў аповесці гэта падлетак. Вобраз жа бабкі, наадварот, успрымаецца надзвычай эмацыянальна, хоць яна і паказана ў паўпрофіль са спіны. У такой замкнутай кампазіцыі будуюцца амаль усе малюнкі серыі і нават тыя, у якіх шмат дзеючых асоб. Напрыклад, эпізоды бойкі і піцця чаю. Такім прыёмам М. Карпенка імкнецца ўзмацніць псіхалагічпае гучанне вобразаў. Аднак не заўсёды мастак дасягае арганічнай цэласнасці кампазіцыі. Ілюстрацыя, на якой паказана ўся сям’я Кашырыных за сталом, з прычыны пасіўнасці формы і колеру атрымалася невыразнай як па малюнку, так і па кампазіцыі. Мастак не здолеў раскрыць тыя думкі, якія імкнуўся ўвасобіць у ім. Несумненнай удачай мастака можна лічыць ліст, у якім паказана сустрэча Алёшы з маці, і апошні ліст «I пайшоў я ў людзі...» На ўсіх папярэдніх малюнках Алёша знешне мала падобны на маладога Горкага. Толькі ў апошнім лісце мастак даў дакладную партрэтную характарыстыку героя. 3 кайстрай за плячамі і кіем у руках крочыць ён у невядомае — у жыццё. Яго дапытлівы і трохі насцярожаны погляд накіраваны ўперад. Ва ўсёй кампазіцыі бачыш перш за ўсё чалавека, другарадныя дэталі адсунуты на другі план. У аналагічнай манеры пабудаваны ілюстрацыі да «Чалкаша». Гэта тыя ж самыя ілюстрацыі-партрэты, дзе вобразы Чалкаша і Гаўрылы дадзены ў дзеянні і раскрываюцца ў рэальных сацыяльна-жыццёвых абставінах. Усе яны манахромныя. Як і ў папярэдняй серыі, з прычыны невыразнасці формы і пасіўнасці колеру шмат у якіх лістах вобразы атрымаліся вялымі, аморфнымі. Вялікай удачай маладога мастака Майсея Барысавіча В а к с е р а з’яўляюцца ілюстрацыі да рамана I. Ганчарова «Абломаў» (1939). У штрыхавых малюнках, зробленых у разнастайных варыянтах (застаўкі, аборачныя, паўстароякавыя, старонкавыя і інш.), перад чытачом паўстаюць паўнакроўныя ганчароўскія вобразы. Мастак прадпрыняў даволі ўдалую спробу раскрыць грамадскую сутнасць чалавека. Вобразы пададзены з вялікай экспрэсіяй, якая часам мяжуе з гратэскам. Мастак высвятляе тую ці іншую з’яву ў самым нечаканым аспекце, паказвае персанажаў у розных ракурсах і станах. М. Ваксер прыкмеціў і паказаў у кожным вобразе характэрнае і тыповае для рамана ў цэлым. Цікава дэбютаваў у гэты час і Б. Каплан вялікай і разнастайнай серыяй ілюстрацый да «Кабзара (1939) Т. Шаўчэнкі. У 30-я гады работа над вобразамі класічнай літаратуры набыла сур’ёзны і адказны характар. «Адным з важных сродкаў прапаганды, зразумела, былі рэалістычныя ілюстрацыі, агульназразумелыя і агульнадаходлівыя, сапраўды здольныя не толькі даваць ясныя зрокавыя ўяўленні і дакладныя веды пра мінулае, але і раскрыць усю агромністую ідэйную і мастацкую значнасць вобразаў класікі, пры гэтым, зразумела, не толькі ў іх крытычным, але і ў іх сцвярджальным змесце» 32. Гэта было гістарычна абумоўлена. Руская літаратура займала ва ўсёй савецкай культуры вядучае месца. Перад ілюстратарамі паўстала адна з галоўных задач — вызначэнне крытэрыяў ацэнкі спадчыны мінулага, выбар вобразна-выяўленчых сродкаў для раскрыцця рэалістычнага вобраза. У гэтым сэнсе добры пры- 32 Чегодаев А. Д. Путн развптпя русской советской кнюкной графнкп. С. 34. клад паказалі такія вядомыя мастакі кнігі, як Д. Шмарынаў, Я. Кібрык, G. Герасімаў, Кукрыніксы і інш., у творчасці якіх усталёўваліся прынцыпы новага рэалістычнага падыходу да вырашэння вобразаў. Аналагічны падыход стаў заўважацца ў другой палове 30-х гадоў і ў беларускіх ілюстратараў — В. Волкава, А. Тычыны, А, Волкава, В. Ціхановіча, М. Малевіча, Б. Басава, Я. Мініна, М. Карпенкі і інш. Такая накіраванасць пошукаў дапамагла беларускім мастакам цвёрда стаць на рэалістычны шлях. У другой палове 30-х гадоў знешняе афармленне кнігі ўзбагацілася і набыло новыя якасці. Калі дагэтуль афармленне кнігі зводзілася толькі да вокладкі, дык цяпер з’яўляюцца мастацкая супервокладка, ілюстраваны форзац, тытулы і шмуцтытулы. Павялічваецца фармат кніг, пераплёты робяцца з больш прыгожых і даражэйшых матэрыялаў — ледэрыну, каленкору, шоўку і інш. Аднак выразнага падзелу мастакоў на ілюстратараў і афарміцеляў у кніжным мастацтве рэспублікі ў 30-я гады не было, хаця такія мастакі, як А. Тычына, А. Каржанеўскі і інш., спецыялізаваліся ў афармленчай галіне. Шмат увагі афармленню кніг аддаваў А. Каржанеўскі, адзін з першых выпускнікоў паліграфічнага аддзялення Віцебскага мастацкага тэхнікума. Ён зрабіў шмат цікавых вокладак, супервокладак, форзацаў, тытулаў, шмуцтытулаў (дэкаратыўна аформлены ім форзацы кніг «Сустрэчы» Я. Скрыгана, «Маё пакаленне» Э. Агняцвет, «Чатыры вятры» П. Глебкі, «Набліжэнне» 3. Бядулі (усе 1935 г.) і інш.). Як у ілюстрацыях, так і ў знешнім афармленні беларускія мастакі дасягнулі значных поспехаў. Сведчаннем гэтага з’яўляецца дэкадная выстаўка беларускай літаратуры і мастацтва ў Маскве (1940), на якой кніжная графіка займала адно з вядучых месц сярод іншых відаў бела- рускага мастацтва. Амаль усе мастакі-графікі былі прадстаўлены на выстаўцы. Карэнным чынам змянілася ў гэтыя гады і практыка работы Дзяржаўнага выдавецтва БССР. Яно менш прыцягвала да работы выпадковых мастакоў. Вакол выдавецтва згуртаваўся сталы калектыў графікаў-прафесіяналаў, выпускнікоў паліграфічнага аддзялення Віцебскага мастацкага тэхнікума (да Вялікай Айчыннай вайны адбыліся чатыры выпускі). Кніжная графіка стала самастойным відам выяўленчага мастацтва. Змяніліся да яе адносіны як саміх мастакоў, так і тэарэтыкаў-мастацтвазнаўцаў. Палепшылася паліграфічнае выкананне. Трэба адзпачыць, што да Вялікай Айчыннай вайны ў кніжнай графіцы была ўсё ж невысокая якасць друку. Гэта пытанне вырашылася ўжо ў пасляваенны час, пасля стварэння ў рэспубліцы ў канцы 50-х — пачатку 60-х гадоў паліграфічнай базы. 30-я гады — гэта перыяд упартай работы, настойлівых пошукаў, творчых сутыкненняў, супярэчнасцей. Ішла барацьба за якасць, стыль, за лепшы выгляд беларускай кнігі. У працэсе станаўлення і фарміраванпя беларускай савецкай графікі былі набыты відавочныя дасягненні, якія трывала паставілі яе на шлях сацыялістычнага рэалізму. СКУЛЬПТУРА Адной з асноўных праблем, што вырашаліся мастацтвам у 30-я гады, была праблема стварэння вобраза сучасніка. На змену энергічным, валявым вобразам гераічных рэвалюцыйпых гадоў, адзначаным унутранай напружанасцю, мэтанакіоаванасцю, трактаваным мастакамі 20-х гадоў у абстрактным сімвалічным плане ці, наадварот, у вузкабытавым разуменіі канкрэтнай асобы, у 30-я гады прыходзіць вобраз чалавека новай, са- 142. Г. Манізер. Помнік У. I. Леніну перад Домам урада ў Мінску. 1934 143. А. Бембель. Гарэльеф у Доме ўрада ў Мінску. 1936. Фрагмент цыялістычнай фармацыі з уласцівай яму шырынёй інтарэсаў, з новымі, народжанымі сацыялістычнай рэчаіснасцю рысамі характару. Духоўна выраслі і самі мастакі. Побач з майстрамі старэйшага пакалення паспяхова працуюць скончыўшыя савецкія навучальныя ўстановы маладыя мастакі. Іх намаганні накіраваны на больш глыбокае пранікненне ў жыццё, пошукі сучаснага вобраза вядуцца шырока, па многіх напрамках. Мастакоў ужо не задавальняе простая фіксацыя характараў і тыпаў людзей. Пошукі вядуцца пад знакам пранікнення ў духоўнае жыццё сучасніка. Распрацоўваючы складаны вобраз савецкага чалавека, беларускія скульптары праз канкрэтныя вобразы лепшых прадстаўнікоў рэспублікі імкнуцца выявіць прыкметы часу, стварыць эмацыяналыіую атмасферу жыцця ўсяго народа. Маладыя беларускія скульптары, выкарыстоўваючы вопыт майстроў старэйшага пакалення, зноў звяртаюцца да вобразаў 20-х гадоў, як бы папраўляючы недасканалыя вопыты сваіх папярэднікаў, шукаючы ў той жа час суадносіны гэтых вобразаў з сучаснасцю. Ажыццяўленне ідэі манументальнай прапаганды ў тым яе высокім сэнсе, у якім яна была прапанавана У. I. Леніным, па-сапраўднаму было распачата ў Беларусі на пачатку 30-х гадоў. Адыграўшыя пэўную выхаваўчую ролю недасканалыя часовыя помнікі 20-х гадоў, што ўпрыгожвалі старыя вуліцы і скверы, не адпавядалі патрэбам перыяду будаўніцтва новых і карэннай перабудовы старых гарадоў. Новыя метады будаўніцтва, новыя матэрыялы і новыя ўяўленні аб архітэктурным выглядзе гарадоў вымагалі новых манументальна-дэкаратыўных форм скульптуры. У 1932 г. па праекту архітэктара I. Лангбарда ў Мінску пачалося будаўніцтва Дома ўрада БССР. Аблічча будучага грандыёзнага збудавання задумваецца архітэктарам як адзіны архітэктурна-скульптурны комплекс, які павінен быў уключыць у сябе самыя разнастайныя формы скульптуры, закліканыя ўпрыгожыць не толькі плошчу ля Дома, але і яго інтэр’ер са шматлікімі вялікімі холамі, лесвіцамі, заламі пасяджэнняў. 3 гэтай мэтай Беларускім урадам быў аб’яўлены ўсесаюзны конкурс на лепшы праект помніка У. I. Леніну. Пераможцам стаў выдатны савецкі скульптар-манументаліст М. Манізер. У аснову вобразнага вырашэння помніка скульптар паклаў не тыповую для яго творчасці сітуацыю: Ленін — аратар, трыбун, правадыр. Кампазіцыя будуецца на суадносінах масы людзей, што падразумяваюцца, і ўзнятай над ёй фігуры Леніна. Гэты сюжэт выбраны скульптарам з мноства іншых магчымых рашэнняў, безумоўна, не выпадкова. Адлюстраванне ў мастацтве жыцця і дзейнасці правадыра заўсёды вызначаецца ідэйна-вобразнай задачай, у імя якой і выбіраецца тая ці іншая сітуацыя з мноства іншых. Ленін-аратар — кампазіцыя тыповая для канца 20-х — пачатку 30-х гадоў, калі асабліва востра стаяла задача ўцягнення шырокіх народных мас у актыўную грамадскую дзейнасць. Групы вобразаў,