КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Комплексны характар забудовы маюць таксама пасёлкі аўтазавода (архіт. Г. Парсаданаў), Заходні (архіт. А. Хегай) і пасёлак ГПЗ-11 (архіт. Г. Парсадапаў) у Міпску. Капітальнае малапавярховае жыллёвае будаўпіцтва атрымлівае шырокі размах у першай палове 50-х гадоў. У гэты час былі ўзведзены рабочыя пасёлкі пры шклозаводзе і Гомсельмашы, у раёне Нова-Беліцы ў Гомелі. У Гродне асноўны аб’ём жыллёвага будаўпіцтва ажыццяўляўся ў Занёманскім раёпе. У сярэдніх і малых гарадах двухі трохпавярховыя дамы ўзводзіліся і ў цэнтральных раёнах на асноўных гарадскіх магістралях. Разам з тым абмежаваная горадабудаўнічая мапеўранасць асобных серый тыпавых праектаў ва ўмовах распаўсюджанага ў той час прынцыпу перыметральнай забудовы невялікіх кварталаў (плошчай да 4 га) прыводзіла да неабходнасці ажыццяўляць будаўніцтва па праектах розпых серый. У выніку міюгія будынкі малапавярховай забудовы адрозніваліся адзін ад аднаго кампазіцыйпа-мастацкімі сродкамі архітэктурных рашэнняў і асноўпымі параметрамі аб’ёмаў (працягласцю, шырыпёй секцыі, вышыпёй паверха і г. д.). У выніку цяжка было дабіцца ансамблевай цэласнасці ўсяго жылога комплексу і пазбегнуць рознахарактарнасці забудовы. Выключэннем з’яўляецпа забудова вуліцы А. Кашавога ў пасёлку Мінскага трактарнага завода. Фасады дамоў тут вызначаюцца ўдалай прарысоўкай архітэктурных дэталей і добрымі прапорцыямі. У спалучэнні з перакапаўча зпойдзепай прасторавай арганізацыяй вуліцы гэта дазволіла стварыць выразпую архітэктурпа-мастацкую кампазіцьпо. Шматпавярховыя, звыш чатырох паверхаў, жылыя будынкі ў забудове гарадоў займалі адноспа певялікае месца. У аспоўным іх будавалі ў буйных гарадах у выглядзе франтальнай забудовы ўздоўж чырвонай ліпіі на магістралях, якія рэканструяваліся. Так былі забудавапы Ленінскі праспект і кварталы, што прылягаюць да яго, у Мінску, вуліцы Леніна ў Гомелі, Кірава і Леніна ў Віцеб- ску, кварталы Цэнтральнага раёпа ў Магілёве. Выключэннем з’яўляецца раён Прывакзальнай плошчы ў Мінску (1948—1956, архіт. Б. Рубаненка, Л. Галубоўскі, А. Карабельнікаў, Л. Усава, У. Герашчанка). Тут упершышо ў горадабудаўнічай практыцы Беларусі была ажыццёўлена комплексная забудова двух кварталаў шматпавярховымі жылымі дамамі. Гэты раён вызначае дакладная арганізацыя ўнутрыквартальнай прасторы, падзеленай жылымі дамамі на шэраг злучаных паміж сабой двароў, што дазваляе зручпа арганізаваць пляцоўкі для адпачынку і гаспадарчых патрэб. Наяўпасць у раёне школ, а на першых паверхах дзіцячых і медыцынскіх устаноў, прадпрыемстваў гандлю, грамадскага харчавання, бытавога абслугоўванпя стварае неабходныя сацыялыіа-бытавыя ўмовы для жыхароў дадзенага раёна. Гэты значны для свайго часу жылы комплекс вызначаецца цэласнасцю аб’ёмна-прасторавай кампазіцыі. Жылыя кварталы (паміж вуліцамі Кірава, Ульянаўскай, Ленінградскай і Свярдлова), якія выходзяць на Прывакзальнуіо плошчу, утвараюць архітэктурны ансамбль параднага ўезда ў горад. Галоўным кампазіцыйным акцэптам яго з’яўляюцца два 11павярховыя жылыя дамы, сіметрычна размешчаныя па абодва бакі вул. Кірава. Адзінства архітэктурна-мастацкіх прыёмаў і форм, удала знойдзены прапарцыяпалыіы лад ансамбля Прывакзальнай плошчы дазволілі стаць гэтаму важнаму горадабудаўнічаму вузлу ўзорам у арганізацыі прасторавай сістэмы горада Мінска. Адраджэіше беларускіх гарадоў пасля вайны цяжка назваць аднаўленнем. У большасці выпадкаў яны ствараліся нанава. Размах прамысловага і жыллёвага будаўніцтва тіе толькі дазволіў у кароткія тэрміяы яармалізаваць жыццё рэспублікі, але і грутттоўпа змяпіць архітэктурна-мастацкае аблічча і прасторава- планіровачпую арганізацыю гарадоў. Нягледзячы на тое што беларускія гарады ў выпіку свайго гістарычнага развіцця і прыродпых умоў вызначаліся вялікай разпастайпасцю, пры іх пасляваенным аднаўленні лёгка прасочваюцца пэўныя тыпавыя рысы. Гэта тлумачыцца тым, што пры складанні геперальных планаў пры захаванні гістарычпай сістэмы забудовы прапаноўвалася карэнным чынам палепшыць планіровачную структуру. Гэта выявілася не толькі ў масавым абнаўленні забудовы, але і ў болып глыбокім уліку прыродных умоў, паляпшэнні гарадскога ландшафту, устараненні супярэчнасцей паміж цэнтрамі і перыферыйнымі раёнамі, якія склаліся ў дарэвалюцыйны час, у стварэпні выразных горадабудаўпічых ансамбляў. Для большасці гарадоў генеральпымі планамі прадугледжваўся паслядоўпы пераход да распаўсюджанай у тыя часы ў савецкім горадабудаўніцтве радыяльна-кальцавой планіровачнай сістэмы. Найбольш часта выкарыстоўваўся прыём, калі кампазіцыя гарадскога плана будавалася на аснове ўзаемна перпендыкулярных галоўных гарадскіх магістралей. Часам яны з’яўляліся дыяметрамі і пракладваліся па традыцыйных напрамках. У такіх гарадах, як Віцебск, Полацк, Орша, размешчаных па абодвух берагах паўнаводных рэк, еядучае значэнне надавалася дыяметру, што праходзіў паралелыіа рапэ. У Гомелі, Пінску, Бабруйску, Быхаве, Рагачове, Рэчыцы, размешчаных га адным беразе ракі, удасканальвалася веерная сістэма з вылучэннем галоўных промняў і аргаііізацыяй паўкальцавых магістралей. У сувязі з тым што многія беларускія гарады размешчаны на мпагаводных рэках, генералыіымі планамі меркавалася актыўпае іх уключэнне ў кампазіцыйную структуру. Гэта разам з аздараўленнем гарадскога асяроддзя павінна было надаць гарадам непаў- торпую своеасаблівасць, узбагаціць іх мастацкае аблічча. Так, у Полацку было прапапавана стварыць шырокія набярэжныя з сістэмай бульвараў уздоўж Заходняй Дзвіны і Палоты. У Віцебску прадугледжвалася стварэнне азялененай набярэжнай уздоўж Заходняй Дзвіны і буйнога зялёнага масіву ўздоўж поймы ракі Віцьбы. Апрача таго, галоўныя плошчы горада прасторава раскрыць у бок Заходняй Дзвіны. У Гродне, дзе раней у асноўным сістэму азеляпенвя складалі ліпейныя пасадкі дрэў і прысядзібныя сады, генералыіым плапам меркавалася ўздоўж абодвух берагоў Нёмана стварыць зялёную сістэму з уключэннем прыродных лясных масіваў. Такім чынам, генеральнымі планамі прапаноўвалася стварэнне водна-зялёных дыяметраў. Адной са складаных і адказных задач першага пасляваеннага дзесяцігоддзя было фарміраванне агулыіагарадскога цэнтра. Ва ўсіх буйных і болыпасці сярэдніх гарадоў ён уяўляў сістэму шэрага плошчаў, звязапых паміж сабой і сумежнымі з імі кварталамі галоўнай гарадской магістраллю. У малых гарадах і раёнпых цэнтрах ён абмяжоўваўся галоўнай вуліцай і плошчай. Новыя цэнтры ў большасці выпадкаў супадалі або знаходзіліся ў непасрэднай блізкасці ад гістарычнага ядра горада. У сваю сістэму яны ўключалі забудову, якая захавалася, асобныя будынкі і збудаванні. Звычайпа ў цэнтралыіых раёнах, дзе размяшчаліся самыя адказныя гарадскія аб’екты, ствараліся найболып выразныя архітэктурнамастацкія ансамблі. У кожным горадзе грамадскі цэнтр фарміраваўся з улікам канкрэтных умоў: ступені разбурэнняў, перспектывы развіцця горада ў цэлым, характару былой структуры цэнтральнага раёпа. У Мінску, Віцебску, Бабруйску, Оршы, Барысаве агульпагарадскія цэнтры ствараліся практычпа нанава. У Гомелі, Магілёве, Гродне, Мазыры, Пінску право- дзіліся работы па карэннай рэканструкцыі і ўдаскапалеппю былой архітэктурна-плапіровачнай арганізацыі цэнтральных раёнаў. У шэрагу гарадоў, пераважна ў заходніх абласцях рэспублікі, ставілася задача па абпаўленню іспуючай забудовы ў гістарычпых частках гарадскіх цэнтраў. Найболып поўна і ярка горадабудаўнічыя тэндэпцыі таго часу ўвасобіліся ў плапіроўцы і забудове сталіпы рэспублікі. Пасля вайпы тут засталося каля 20 % былой забудовы, асабліва панёс страты Цэптралыіы раётт. На аснове вывучэнпя фактычпага стану горада групай праекціроўшчыкаЎ пад кіраўніцтвам архітэктара А. Воінава быў распрацаваны праектпрапанова па аднаўленню і рэканструкцыі Мінска, намечапы перспектывы яго развіцця. Прапапоўвалася на аснове гістарычна склаўшайся планіровачнай структуры стварыць кампактную планіроўку говада з развіпцём яго ў паўночна-ўсходнім і паўднёва-ўсходпім напрамках, найболып спрыяльпых для забудовы; квартальную сістэму паслядоўна перавесці ў радыяльпа-калытавую; стварыць уздоўж поймы ракі Свіслач водна-зялёны пыяметр; правеспі рэканструкцыю Цэнтральнага раёна ў цэлым і стварыпь тут развітую сістэму горадабудаўнічых ансамбляў; сканцэнтраваць асноўную прамысловасць у трох спепыялізавапых раёнах і г. д. Гэта работа беларускіх архітэктараў у верасні 1944 г. бвтла адобрана спецыяльнай камісіяй Камітэта па справах архітэктуры пры СНК СССР, у склад якой уваходзілі вядучыя савепкія дойліды А. ШчусеЎ, М. Колі, А. Мардвінаў, У. Сямёнаў, Б. Рубаненка, I. Лангбард, і атрымала назву «Эскіз планівоўкі Мінска». На працягу двух гадоў у адпаведнаспі з гэтым дакументам ажыццяўляліся адпаўленчыя работы, калі закладвал’ся асповьт ўсяго далейшага развіцця горада і складаўся яго гене- ральны плап, які быў зацверджаны ў канцы 1946 г. Першы пасляваенны генеральны план Мінска быў распрацавапы ў інстытуце «Белдзяржпраект» аўтарскім калектывам у складзе архітэктараў М. Андросава, Н. Трахтэпберга пры ўдзеле галоўнага архітэктара горада Ю. Ягорава і кансультацыі вядомых маскоўскіх архітэктараў У. Сямёнава і М. Палякова. Генеральным планам прапаноўвалася значна рэканструяваць вулічную сетку, якая разглядалася як аснова кампазіцыі прасторавай арганізацыі горада. Аснову гэтай сістэмы, яе касцяк складалі дзве галоўныя ўзаемпа перпендыкулярныя гарадскія магістралі — Ленінскі праспект і вул. Леніна, якія сыходзіліся пад прамым вуглом у цэнтры горада, радыялыіыя і кальцавыя магістралі, што іх злучалі. Ленінскі праспект і яго працяг — вуліцы Маскоўская і Брылеўская — злучаюць у дыяметральным напрамку дзве аўтастрады саюзнага значэння: Мінск — Масква на паўночным усходзе і Мінск — Брэст на паўднёвым захадзе. 3 ростам горада працягласць праспекта павялічваецца. Для разгрузкі праспекта ў яго цэнтральнай частцы былі створаны дзве дубліруючыя магістралі: з поўначы — па вуліцах Мяснікова, Нямізе, Горкага і з поўдня — па Ульянаўскай і Першамайскай. У цэнтралыіай частцы Ленінскі праспект перасякае водна-зялёны дыяметр, які фарміруецца ўздоўж поймы ракі Свіслач. Паралельна papa ад праспекта ў паўночна-заходнім напрамку адыходзіць другая гарадская магістраль — па вуліцы Леніпа праз плошчу Свабоды і далей па праспекце Машэрава. У месцы перасячэння галоўпых магістралей генеральным планам прадугледжвалася стварэшіе агульнагарадскога цэнтра. Адпачасова намячалася рэканструяваць радыялыіыя папрамкі горада: Партызанскі праспект, вулі-