КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У наступныя гады для гарадскога будаўніцтва БССР былі рэкамендаваны яшчэ некалькі серый жылых будынкаў. Гэта забяспечыла ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе павелічэнпе маштабаў і тэмпаў уводу ў строй новай жылой плошчы, павышэнне ступені капітальнасці будыпкаў, узроўпю іх інжыпернага абсталявання, добраўпарадкаванне і азелянепне сялібных тэрыторый, аргапізацыю сістэмы культурна-бытавога абслугоўвання гарадскога насельніцтва. К канцу разглядаемага перыяду вызначаюцца асноўныя напрамкі развіцця масавага жыллёвага будаўніцтва. Перш за ўсё гэта комплексная забудова кварталаў і цэлых раёпаў, дзе адначасова са шматпавярховымі секцыйнымі жылымі дамамі ўзводзяцца школы, дзіцячыя сады і яслі і іншыя ўстановы абслутоўвапня. Першымі ў гэтых адносінах былі запраектавапы жылыя масівы ў раёне вуліц К. Лібкнехта, Р. Люксембург і Арлоўскай у Мінску. Паслядоўна з года ў год павялічваліся маштабы будаўніцтва новых будынкаў грамадскага прызначэння. Для болыпасці такіх будыпкаў таксама шырока выкарыстоўваліся тыпавыя праекты. Перш за ўсё трэба было аднавіць школьную сетку. Усе новыя школы ўзводзіліся па тыпавых праектах. Адрозніваліся яны галоўным чынам аб’ёмам і знешнім выглядам. У большасці выпадкаў мелі кампактную П-падобную форму плапа, дзе ўздоўж аднаго боку калідора-рэкрэацыі групаваліся класныя пакоі. Лесвічныя клеткі размяшчаліся ў тарцах будынка. Фасады школьных будынкаў у асноўным аздабляліся рустоўкай, франтонамі, дэкаратыўнымі пілястрамі. Будынкі вянчалі карнізы складанага профілю, а ўваходы падкрэслівалі ўскладненыя парталы. Значныя рэканструкцыйныя работы і пашырэнне плошчаў вяліся пры аднаўленні вышэйшых навучальных устаноў рэспублікі. У першую чаргу гэта датычыць Універсітэцкага гарадка. Тут будынкі кожнага з трох інстытутаў аднаўляліся самастойна, без адзінай архітэктурнай задумы. Так, карпусы медінстытута захавалі цалкам даваенную планіроўку і аблічча; у будынках уласна універсітэта змены закранулі толькі фасады (архіт. С. Баткоўскі), дзе з’явіліся спрошчаныя архітэктурпыя дэталі; корпус педінстытута поўнасцю змяніў сваё пластычнае рашэнне (архіт. Г. Заборскі), у якім былі выкарыстаны класічны дэкор і пацыяналыіы беларускі арнамент. 18. Мінск. Інтэрнат Беларускага політэхнічнага інсгытута. Архіт. С. Мусінскі, Г. Сысоеў. 1952—1956 Больш істотлыя змепы зазнаў комплекс будынкаў політэхнічнага інстытута. Тут толькі інтэрнат і адзін з карпусоў былі адноўлены без змен. Галоўны ж корпус адбудоўваўся ў некалькі чэргаў. Максімальна выкарыстаўшы каркас згарэлага будынка і захаваўшы былы прынцып плапіровачнай арганізацыі, аўтары праекта Л. Рымінскі і Л. Усава цалкам змянілі ўваходную групу памяшканняў, дзе з’явіўся прасторны двухсветлавы вестыбюль. Цэптралыіая частка была вырашана ў выглядзе манументальнага шасцікалоннага порціка, які ўзвышаецца над цокальным паверхам з галоўным уваходам. Пластыка фасадаў бакавых рызалітаў узбагацілася добра прарысаванымі архітэктурнымі дэталямі і карнізамі з геральдычным фрызам, прафіляваны- мі цягамі, рытмічна размешчанымі сандрыкамі і г. д. Некалькі пазпей, у 1952—1956 гг., уздоўж Леніпскага праспекта былі ўзведзены карпусы інтэрнатаў (архіт. С. Мусінскі, Г. Сысоеў), архітэктурна-мастацкае рашэнне якіх было падпарадкавана галоўнаму корпусу, што дазволіла стварыць выразны горадабудаўнічы комплекс, які арганічгіа ўвайшоў у сістэму ансамбляў Лепінскага праспекта. Пры адпаўленні былых і будаўніцтве повых карпусоў ВНУ піырока выкарыстаны класічныя ордэрныя сістэмы. Акрамя названых прыкладамі могуць служыць тэатральна-мастацкі інстытут (1955, архіт. Я. Шапіра) і інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі (1956, архіт. М. Бакланаў) у Мінску, сельскагаспадарчая акадэмія ў Горках і інш. У 50-я гады ў рэспубліцы быў адкрыты шэраг вышэйшых навучальных устаноў. Сярод іх сельскагаспадарчы і педагагічпы інстытуты ў Брэсце, Мазыры, Полацку. Для будаўніцтва карпусоў ВНУ і тэхнікумаў былі выкарыстаны перапрацаваныя тыпавыя праекты школьных будыпкаў. Прыкладам могуць служыць галоўны корпус педагагічнага інстытута замежных моў (1955, архіт. Г. Заборскі) і архітэктурна-будаўнічы тэхнікум (1954. архіт. М. Бакланаў) у Мінску, Мазырскі педінстытут і інш. Сярод спецыяльных школ высокімі архітэктурнымі якасцямі вызначаецца Мінскае сувораўскае ваеннае вучылішча (1955). Выкарыстаўшы ў асноўным былы каркас будынка, архітэктар Г. Заборскі стварыў цэласную архітэктурную кампазіцыю з яўна выяўленым цэіітральным і двума бакавымі аб’ёмамі. Гарызантальнай цягай будынак расчлянёны на дзве часткі, піжняя з якіх апрацавана простым і брыльяптавым рустам, верхпяя — пілястрамі і трохчацвяртнымі калонамі. Найбольш парадна аформлена цэнтралыіая частка з га- лоўным уваходам, на якой вылучаецца багата дэкарыраваны рэльефпай скульптурай франтон, увянчаны па вуглах скульптурпымі групамі воіпаў Савецкай Арміі. У бакавыя пілоны ўкампапаваны беларускі арнамент. Буйнейшым спартыўным збудаваннем пасляваеннага перыяду з’яўляецца стадыёп «Дынама» ў Мінску. Месца для яго было выбрапа на крутым схіле цэнтралыіага плато пад вуглом да вул. Ульянаўскай непадалёку ад поўнасцю згарэўшага даваепнага стадыёна з драўлянымі трыбунамі. Будаўніцтва ажыццяўлялася ў некалькі этапаў, з 1947 па 1954 г. (архіт. М. Колі, В. Вальфепзон, М. Шміт). У 1954 г. уступіла ў строй другая чарга комплексу з кальцавой трыбунай (архіт. М. Паруснікаў, С. Сатунц, Е. Шаркова). 3 боку вул. Ульянаўскай жалезабетонныя трыбуны вырашаны двух’яруснай аркадай з дэкаратыўпымі ўстаўкамі на спартыўныя тэмы. Адначасова былі завершаны работы па добраўпарадкаванню парку і арганізацыі спартыўных пляцовак. Га- 19. Будынак Мінскага сувораўскага ваеннага вучылішча па вул. Горкага, 29. Архіт. Г. Заборскі. Рэканструкцыя 1953 г. лоўпы ўваход на стадыён арганізаваны з боку вул. Камсамольскай і вылучапы ажурнай аркадай з калонамі карыпфскага ордэра (архіт. М. Баршч). У складапых умовах праходзіла адраджэнне сеткі культурнаасветных устаноў. У былым выглядзе відовішчныя збудаванні адпаўляліся рэдка. Да гэтай групы можна аднесці будынкі тэатраў у Магілёве, Брэсце, Бабруйску, клуб металістаў у Віцебску. У болыпасці ж выпадкаў аднаўленчыя работы суправаджаліся поўнай або частковай рэканструкцыяй. Часам гэта закраітала фасады, якія перарабляліся шляхам узбагачэння іх пластыкі класічнымі формамі. Напрыклад, пры аднаўленні клуба чыгуначнікау у Гомелі (1946—1949, архіт. I. Пестрыкаў) на галоўным фасадзе з’явіліся магутны порцік і іншыя дэталі ордэрнай сістэмы. Значнымі пасляваеннымі відовішчнымі збудаванпямі сталі будынкі Рускага драматычнага тэатра імя М. Горкага (1952, архіт. М. Бакланаў) і Тэатра юнага гледача (1953, архіт. А. Воінаў, Л. Усава) у Мінску. Яны пабудаваны з выкарыстаннем каркасаў згарэўшых збудаванняў. У першым выпадку за аснову было ўзята былое культавае збудаванне, у якім у даваенныя гады працаваў яўрэйскі тэатр. а ў другім — група памяшканняў Палаца піянераў. Планіроўка гэтых тэатраў ясная, зручная і дастаткова парадная. У кампазіцыйным рашэнні фасадаў выкарыстаны элементы і дэталі класічнай ордэрнай сістэмы. Прьг апнаўленні Тэатра оперы і балета ў Мінску (1946—1949, архіт. I. Лангбард) было захавана знешняе аблічча будынка, асноўныя змены закрапулі ўнутраную прастору. У выпіку ўстарапення педахопаў планіроўкі перадваеннага часу глядзельная зала ятрымала класічную ясную сістэму. Былі поўнасцю перааформлены інтэр’еры і абсталяванне сцэны. 20. Мінск. Палац культуры Белсаўпрофа. Архіт. У. Яршоў. 1954 Няўдала было выканана пакрыццё над глядзельнай залай, якое штогод патрабавала капітальнага рамонту. Гэта прывяло да таго, што ў 1958 г. над будынкам тэатра быў зроблены металічны схільны дах, які сказіў аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю. Асобныя будыпкі пры аднаўленні змянялі сваё прызначэнне. Напрыклад, пры будаўніцтве кінатэатра «Перамога» ў Мінску (1948, архіт. I. Лапгбард, М. Баклапаў) быў выкарыстаны каркас згарэўшага ў час вайны клуба харчавікоў. Для відовішчных устаноў скарыстоўвалі будынкі, дзе можна было арганізаваць залыіае памяшкапне. Найбольш часта для гэтай мэты прыстасоўвалі культавыя збудаванпі, на базе якіх былі адкрыты кінатэатры ў Віцебску, Баранавічах, Брэсце, Бялынічах і іпшых гарадах. У шэрагу выпадкаў невялікія кінатэатры ўбудоўваліся або прыбудоўваліся да жылых дамоў (кіпатэатры «Цэнтралыіы» і «Змена» ў Мінску). 3 пачатку 50-х гадоў у будаўніцтве новых культурна-асветных устаноў у многіх выпадках прымяняюцца тыпавыя праекты. Найбольш шырокае распаўсюджанне ў Беларусі атрымаў праект клуба з залай на 320 месц (1948, архіт. К. Барташэвіч) кампактнай сіметрычнай планіроўкі з галоўным фасадам у выглядзе піасцікалоннага порціка. Элементы класічнага дэкору выкарыстоўваліся таксама і ў афармленні інтэр’ераў. 3 нязначпымі змяненнямі па гэтаму тыпавому праекту былі ўзведзены Дом культуры па вул. Першамайскай у Магілёве, Палац культуры энергетыкаў у Светлагорску, клуб будтрэста № 1 па вул. Казлова ў Мінску і інш. Гэты ж праект быў пакладзены ў аснову рашэння Палаца культуры на плошчы Леніна ў Віцебску (1952—1956, архіт. А. Ерамёнак). У 1958 г. на цэнтральнай плошчы Гродна па тыпавому праекту архітэктара I. Рожына было завершана будаўніцтва Палаца культуры тэкстыльшчыкаў. Трох-двухпавярховы будынак мае сіметрычную планіровачную схему. На першым паверсе размешчаны вестыбюльная група, клубныя і адміністрацыйна-гаспадарчыя памяшканні, на другім — двухсветлавая глядзельная зала на 400 месц з эстрадай-сцэнай, фае, пакоі для работы гурткоў, на трэцім паверсе, убудаваным толькі ў тарцах будынка, размешчапы клубныя пакоі. Галоўны фасад вырашаны ў выглядзе каланады на ўсю вышыню будынка, якая ўтварае неглыбокую лоджыю перад цэнтральным уваходам. На аснове тыпавых праектаў у гэтыя гады былі пабудаваны Палацы культуры ў Оршы і Жодзіне (архіт. К. Бартапіэвіч). клубы (архіт. П. Рудзік) у Мазыры і Лагойску, а таксама кінатэатры (архіт. М. Баршч) у Мінску, Лідзе, Пінску, Слуцку, Жлобіпе. Да буйнейшых відовішчных збу- даванняў пасляваепных год адносяцца будынкі драматычных тэатраў у Гомелі (1947—1956, архіт. А. Тарасенка) і Віцебску (1954—1958, архіт. А. Максімаў, Т. Рыскіна). Абодва збудаванні адлюстроўваюць агульныя тэндэнцыі праектавання і будаўніцтва тэатральных будынкаў у савецкай архітэктуры таго часу.