КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Праблема гераічнага, якая патрабуе маштабнасці, манументальнасці, сваёй спецыфічнай вобразна-стылістычнай сістэмы адлюстравання, абавязвала жывапісцаў адточваць майстэрства. У гэты перыяд гераізм савецкіх людзей у гады Вялікай Айчыннай вайны ўвасабляўся ў бачнай апавядальнасці нескладаных сюжэтаў. Дзеянне выступала галоўным сродкам інфармацыйна-пазнавальных якасцей станковай карціны. Гераічная тэматыка ў такіх палотнах атрымлівала крыху прыземленае гучанне, далёкае ад грандыёзных здзяйсненняў усенароднай барацьбы. Раскрываліся асобныя эпізоды, паказваліся ваенныя ўмовы, цяжкасці, радасці, баявыя справы партызанскіх груп і атрадаў. Так падыходзілі да вырашэння тэмы Я. Ціхановіч («Дапамога Масквы партызанам», 1947; «Партызаны ў разведцы», 1948), I. Давідовіч («Партызаны на прывале», 1948), П. Гаўрыленка («Пераправа», 1946; «На партызанскім аэрадроме», 1950), Г. Бржазоўскі («Партызаны»). У гэтых палотнах шырока выкарыстаны натурны матэрыял, таленавіта ўзноўлены эпізо- партызанскага жыцця, але мастацкае асэнсаванне далёкае ад дасканаласці. Жывапісцы рэспублікі знаходзіліся ў пастаянных пошуках шляхоў і спосабаў рашэння гэтай задачы. Асабістае асэнсаванне жыццёва-гістарычных з’яў, непасрэдны зварот да больш глыбокага вывучэння класічнай спадчыны і вопыту савецкіх жывапісцаў дапамаглі ім наблізіцца да вырашэння гэтай высакароднай задачы. У карціне «Палонных вядуць» (1947) А. Шыбнёва расказваецца аб гераічных буднях партызан у дні барацьбы з фашысцкімі гарпізонамі. Адлюстраваны момант канваіравання палонных гітлераўцаў дзяўчынайпартызанкай і юнаком з аўтаматам у руках. Кампазіцыя разгорнута на ўсё палатно амаль франтальна з не- вялікім перспектыўным паглыбленнем правага фланга. Размяшчаючы палонных далёка, на другім плане, у інтэрвале паміж партызанкай і групай палонных афіцэраў, мастак стварае ўражанне бясконцай чарады ўзятых у палон ворагаў. Цэнтральная група іх з’яўляецца толькі звяпом у гэтым бясконцым ланцугу. Такая кампазіцыйная пабудова паглыбіла змест карціны, надала ёй эпічнасць, мастацкую цэласнасць. У неабсяжных прасторах беларускай зямлі змрочныя сілуэты фашыстаў, сціснутыя канвоем партызан, здаюцца абломкамі гітлераўскай ваеннай машыны. 24. Я. Ціхановіч. Партызаны ў разведцы. 1948. ДММ БССР 25. Г. Бржавоўскі. Партызаны. 1961 26. А. ШыбнёО. Палонных еядуць. 1947. ДММ БССР 27. Я. Зайцаў. Парад беларускіх партызан у 1944 годзе ў Мінску. 1947. Музей Вялікай Айчыннай вайны ў Мінску Магутны маналіт партызанскага руху пасля разгрому ворага на беларускай зямлі паказвае Я. Зайцаў у вялікай шматфігурнай кампазіцыі «Парад беларускіх партызан у 1944 годзе ў Мінску» (1947). У эпічных палотнах мастакі В. Волкаў, В. Цвірка, У. Сухаверхаў, Н. Воранаў, У. Хрусталёў ствараюць тыповыя вобразы гераічнага народа. Праблема тыповага вобраза ў беларускай тэматычнай карціне была пастаўлена ў якасці першачарговай задачы самім жыццём, узросшымі духоўнымі і эстэтычнымі патрабаваннямі савецкіх людзей. Наш народ, які прайшоў за гады вайны суровую жыццёвую школу барацьбы, непамерна вьірас разам з тымі вялікімі пераўтварэннямі, якія ў корані змянілі аблічча нашай краіны. Ён не мог задаволіцца простым, хоць і цікавым апавяданнем, пераказам асобных эпізодаў, мастацкай хронікай вядомых яму падзей. Ён хацеў бачыць мужны вобраз стойкага, самаадданага байца, гуманізм і высакароднасць савецкага чалавека, якія ва ўсёй сіле і паўнаце праявіліся на франтах Айчыннай вайны. Проціпастаўленне сіл, востры канфлікт становяцца прадметам адлюстравання, патрыятычная ідэя знаходзіць сваё выяўленне ў стварэнні тыповага вобраза станоўчага героя. У карціне В. Цвіркі «Няскораныя» (1947) паказаны апошнія хвіліны жыцця і барацьбы героя-партызана. Звязаны і пастаўлены пад шыбеніцай, наспех зробленай фашыстамі, герой увасабляе стойкасць і цвёрдасць духу, няскоранасць і рашучасць змагацца да апошняга дыханпя. Вобраз партызана вызначаецца цэласнасцю. В. Цвірка зрабіў значны крок не толькі ў стварэнні гераічнага вобраза, але і ў вырашэнні праблемы трагічнага. Смерць героя ў Вялікай Айчыннай вайне была не толькі трагедыяй, але і кульмінацыйным пунктам яго самаадданага жыцця. Сваёй трагічнай смерцю герой сцвярджаў грамадзянскі ідэал, за які ён мужна гіпе. Сцвярджэпне ідэалу, непарушная вера ў канчатковую перамогу савецкага чалавека пад цёмнымі сіламі фашызму адчуваюцца ў карціне «Допыт Зоі Касмадзям’янскай» (1948) Д. Парахні. гады вайны. Узнаўленпе канкрэтпых падзей у індывідуалізаваных вобразах не атрымлівала шырокага творчага абагульнення, сутнасць з’явы не раскрывалася ва ўсім маштабе. Рэальныя факты, падзеі пераносіліся 28. У. Хрусталёў. Вяртанне партызан з аперацыі. 1946. ДММ БССР Вырашэнне тэмы гераізму савецкіх людзей у гады вайны на першых этапах яе асваення ўяўляла сабой працэс адлюстравапня непасрэдна ўбачанага і перажытага, што заставалася рашаючым у стварэшіі мастацкага вобраза. Пры гэтым гераічны жыццёвы матэрыял часта пе напаўпяўся той паўнакроўнай духоўнасцю, якая вызначыла сутяасць жыцця ў на палатпо ў формах іх жыццёвага існавання. Але гэтыя канкрэтныя гераічныя падзеі ўяўлялі сабой складаныя перапляценні выпадковага і пеабходнага, асобнага і ўсеагульнага, знешняга і ўнутранага, істотнага і візуальнага. I гэту складанасць можна было выявіць у працэсе глыбокага мастацкага абагульнення і яркай індывідуалізацыі вобраза. Працэс ма- стацкай індывідуалізацыі і абагульнення разглядаўся як асповатворпы прынцып рэалістычнага мастацтва. Стварэнне гераічнага вобраза, у якім раскрываўся шматгранны характар савецкага чалавека, вызначыла новую ступень у развіцці тэматычпай карціпы пасляваеннага перыяду. II. Воранаў у карціне «Рэйд Каўпа- 29. У. Хрусталёў. У пошуках маці. 1947. ДММ БССР ка» (1948) і У. Хрусталёў у карціне «Канстанцін Заслонаў» (1950) звяртаюцца да ўзнаўлення канкрэтных гістарычных вобразаў Герояў Савецкага Саюза. У гэтых творах мастакі рашаюць складапую задачу вобразнай і партрэтнай характарыстыкі герояў у абставінах баявых дзеянняў. Але калі ў Хрусталёва ідэйная нагрузка прыпадае ў асноўным на вобраз К. Заслонава, то ў кампазіцыі Воранава яе падзяляюць і пейзаж, і цэнтралыіы вобраз легендарнага Каўпака. У карціне «Канстанцін Заслонаў» раскрыта гераічная барацьба чыгу- начпікаў акупіраванай Оршы. Натхнёны твар К. Заслонава дыхае рашучасцю. Здаецца, нібы ў цішыні напаўцёмнага пакоя чуваць, як б’ецца яго гарачае сэрца. Насцярожанасць пажылой жанчыпы, якая вартуе ўваход, талерка з агурком па стале, пастаўленая для маскіроўкі, вялікія рухомыя цені на сцяне ад постацей прысутпых узмацняюць напружанасць абставіп, у якіх патрыётам даводзіцца весці барацьбу. Здаецца, што ў начной цішыні бязлюдных вуліц раздаюцца аўтаматныя чэргі фашысцкіх патрулёў, чуюцца перадсмяротпыя стогны безабарояпых людзей. Кампазіцыя пасычана ўнутраным рухам, пафасам свяшчэпнай барацьбы. Усе фігуры пададзены ў дынаміцы. Высакародным натхяепнем напоўпены кожны іх рух. У вобразе К. Заслояава мастак нібы сканцэнтраваў гераізм савецкіх людзей, аднадушша групы падрыўнікоў, іх сілу і мапалітнасць. Вобраз К. Заслопава, створапы У. Хрусталёвым, з’яўляецца значным укладам у развіццё беларускай тэматычпай карціпы. Па сваёй ідэйнаэмацыянальпай накіраванасці гэты твор можа быць пастаўлены побач з «Праўдай» Кукрыніксаў і ішпымі лепіпымі творамі савецкага мастацтва. У «Рэйдзе Каўпака» Н. Воранаў па-поваму раскрывае сутнасць гераічных паходаў народных мсціўцаў пад кіраўніцтвам свайго легендарнага камапдзіра. Мастак паставіў перад сабой складаную задачу — паказаць у эпічным палатпе магутнасць партызанскай арміі, згуртаваттасць яе радоў, мяпітабпасць яе легендарных паходаў. Манумептальны вобраз Каўпака вырашаны ў маналітнай цэласнасці з партызанскай масай і роднай прыродай. Найболып яркае вырашэппе праблема стварэння тыповага вобраза знайшла ў карціпе «За родную Беларусь» (1948) У. Сухаверхава. Па 30. У. Сухаверхаў. За родную Беларусь. 1948. ДММ БССР ідэйнай задуме, па глыбіні зместу, па эмацыянальнай насычанасці гэта палатно з’яўляецца лепшым з тых, дзе раскрываецца партызанская барацьба беларускага народа. Пры стварэнні яго У. Сухаверхаў ішоў ад перажытага ім асабіста, ад пастаяннага адчування непарыўнай сувязі з лёсам народа, якая ўмацавалася ў гады непасрэднага яго ўдзелу ў партызанскай барацьбе. Асноўную ідэйную нагрузку ў карціне нясе цэнтральны вобраз кіраўніка партызанскага атрада. Пададзены ў рост і на ўсю вышыню палатна, ён падкупляе сваёй мужнасцю, воляй, духоўнасцю. У ім увасоблены сіла партызанскага руху, глыбокі аптымізм савецкага чалавека. Мастак дамагаецца гэтага пе толькі псіхалагічнай паглыбленасцю вобраза, але і кампазіцыйнымі сродкамі. Цэнтральная фігура палатна падаец- ца ва ўстойлівай позе і трактуецца лёгкім сілуэтам на фоне неабсяжпых прастораў. Гэты прыём узмацняе манументальнасць і суровасць адлюстраванага. Ідэйная пераканапасць мастакоў, усведамленне імі свайго грамадзянскага абавязку, абвостранага гераізмам савецкіх людзей, з’явіліся ўнутранай прычынай змен, развіцця і назапашвання эстэтычных сродкаў і якасцей. Аб гэтым сведчаць манументальныя палотны вядучых мастакоў рэспублікі В. Волкава і Я. Зайцава, якія тэму Вялікай Айчыннай вайны вырашаюць як гераічную эпапею патрыятычнага руху савецкіх людзей, ярка раскрываючы сутнасць характараў. Чалавечнасць, апаэтызаваная высокай рамантыкай, гучыць таксама ў карціне «Песня» (1947) Д. Зуева — непасрэднага ўдзельніка вайны. Унутраны стан байцоў, пей- заж, мастацкая форма — усё тут напоўнена раздольнай салдацкай песняй. Мяккая манера пісьма, адсутнасць рэзкай контурнай лініі пры захаванні выразнасці формы падначалены псіхалагічнаму стапу байцоў, іх паэтычнай усхваляванасці. Я. Зайцаў у карцінах «Стаяць насмерць» (1948) і «Абарона Брэсцкай крэпасці ў 1941 годзе» (1950) раскрывае гераічнае напружанне і самааддапасць савецкага чалавека ў абставінах смяротнага бою. Гераічны пачатак характэрны для ўсёй Тут прыём сюжэтнай апавядальнасці з крыху схематызавана-абагульненай канкрэтнасцю вобразаў нібы выяўляў першыя спробы выкарыстання манументальнай формы ў вобразным увасабленні маштабнасці гераічнага подзвігу.