КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Будьшак абласнога тэатра ў Гомелі размешчаны на галоўнай плошчы горада і займае складаны ўчастак пры зліцці вуліц Леніна і Савецкай з плошчай і адкрыты агляду з усіх бакоў. Галоўным фасадам ёп звернуты ў бок вялікага парку на высокім беразе ракі Сож з выдатным помнікам архітэктуры пачатку XIX ст.— палацам Румянцава — Паскевіча. Гэта месца было выбрана яшчэ да вайны архітэктарам I. Жалтоўскім. Відаць, праект вядомага майстра савецкай архітэктуры паклаў адбітак на кампазіцыйнае і плапіровачнае рашэнне будынка тэатра. Яго аб’ёмна-прасторавая пабудова падпарадкавана строгай сіметрыі з акцэнтаваннем галоўнай восі, на якой паслядоўна размешчапы галоўны ўваход, вестыбюльная група памяшканняў, фае 1-га паверха, вырашаная на аснове кананізаванай яруснай сістэмы глядзельная зала на 800 месц, сцэнічная група памяшканняў. У мастацкім афармленпі выкарыстаны традыцыйны для тэатральных будынкаў класічны шасцікалошіы порцік з развітым франтонам, увянчаны скулыттурнай кампазіцыяй. Але сцэнічная каробка, што ўзвышаецца над збудаваннем, арганічпа не ўвязана з архітэктурай яго аб’ёмнага рашэння. На апалагічяых прынцыпах быў запраектавапы будынак драматычпага тэатра імя Я. Коласа ў Віцебску. Аднак яго будаўніцтва супала з часам перабудовы савецкай архітэктуры і праект быў перагледжаны, у асноўным з боку архітэктурна-мастацкага афармлення фасадаў і ін- тэр’ераў. У выніку ліквідацыі так званых «празмерпасцей» будынак, размешчаны на адным з самых адказных участкаў у цэнтры горада, атрымаў агрубленую, малавыразную ггластыку фасадаў. Асабліва гэта датычыць бакавых фасадаў, адзін з якіх звернуты ў бок ракі Заходняй Дзвіны, а другі — да галоўнай магістралі горада — вуліцы Леніна. 21. Віцебск. Беларускі дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Я. Коласа. Архіт. А. Максімаў, Т. Рыскіна. 1958 Значным відовішчным збудаваннем з’яўляецца будынак Мінскага цырка (1958, архіт. В. Жукаў). Як і іншыя збудаванні падобнага тыпу таго часу, ён вырашаны з выкарыстаннем класічнага дэкору. Нават пры яго завяршэнні не рабіліся спробы спрасціць кампазіцыю фасадаў. Некалькі выпадковы характар носіць месца, абранае для будаўніцтва гэтага дастаткова буйнога аб’екта. Будынак размешчаны на зацемненым участку без дастатковай разгрузачнай пляцоўкі перад ім. У болыпасці ж выпадкаў у разглядаемы перыяд відовішчныя збудаванпі размяшчаліся ў адказных горадабудаўнічых вузлах, дзе ім адво- дзілася вядучая роля. Нават невялікія па аб’ёму кінатэатры на 200— 300 месц узводзіліся так, што замыкалі перспектыву галоўных плошчаў і магістралей гарадоў. Зыходзячы з гэтага, іх аб’ёмна-прасторавая кампазіцыя будавалася на строга сіметрычным рашэнні. Такі прыём забяспечваў прасторавую цэласнасць аб’ёму і падкрэсленую манументальнасць. Як відаць з прыведзеных прыкладаў, пры праектаванні гэтага тыпу будынкаў часта прыбягалі да архітэктурных форм і дэкору з арсенала мінулага. У канчатковым выніку такія кампазіцыйныя прыёмы часам ператвараліся ў дакучлівыя стылізатарскія матывы. Так, шматкалонны класічны порцік стаў у літаралыіым сэнсе слова «тыпалагічным канонам», без якога відовішчны будынак тых гадоў быў бы немагчымым. Сярод гандлёвых устаноў вызначаецца будынак Дзяржаўнага універсальнага магазіна ў Мінску (1946—1952, архіт. Л. Мілегі, Р. Гегарт). Гэта адзін з буйнейшых у Савецкім Саюзе для тых гадоў будынак падобнага тыпу. У аснову збудавання пакладзены жалезабетонны каркас з вялікім шагам апорных пілонаў. Першапачаткова канструкцыйная сістэма знайшла сваё адлюстраванне ў рашэпні фасадаў. Аднак асцерагаючыся, што дакладны рытм вертыкальных апор міжпавярховых перакрыццяў у чыстым выглядзе будзе ўспрымацца залішне суха, а таксама вырывацца з забудовы Ленінскага праспекта, аўтары пайшлі па шляху працаёмкай і складапай дэталізацыі фасадных плоскасцей. Планіроўка будынка дастаткова выразная і зручная, адпак яе вартасці зніжаны тым, што ў аздабленні інтэр’ераў таксама дапушчана перагрузка архітэктурпымі дэталямі. У забудове гарадоў і фарміраванні іх цэнтральных ансамбляў асобпае месца ў разглядаемы перыяд займаюць адміністрацый- н ы я б у д ы н к і. У большасці выпадкаў яны размяшчаліся на галоўных плошчах і магістралях. Найбольш значным з’яўляецца адміністрацыйпы будынак на Ленінскім праспекце ў Мінску (1945— 1947, архіт. М. Паруснікаў), які займае цэлы квартал па фронце магістралі паміж вуліцамі Камсамольскай і Урыцкага, уключаючы будынак, які захаваўся з часоў вайны. 22. Мінск. Адміністрацыйны будынак па Ленінскім пр. Архіт. М. Паруснікаў. 1945—1947 Гэта было першае збудавапне па галоўнай магістралі сталіцы, стаўшае важнейпіым кампазіцыйным акцэнтам яе цэнтральнага ўчастка. Тым самым быў прадвызначаны архітэктурна-мастацкі характар забудовы праспекта і ў многім усёй накіраванасці дойлідства Беларусі ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе. У прасторавай арганізацыі гэтага збудавання выкарыстаны прынцып рускага горадабудаўпічага мастацтва ў ітабудове аднавысокіх ансамбляў. Гэты прыём, заснаваны па асіметрыі і разнастайнасці форм, дазволіў стварыць у цэптры Мінска выразпую кампазіцыю, абумоўленую горадабу- даўнічай сітуацыяй і функцыянальным прызначэннем збудавання. На фопе руставанай у ніжніх паверхах і гладкай уверсе сцяны цэнтральнага аб’ёму, пастаўленага з водступам ад чырвопай ліпіі праспекта, вылучаны ўрачысты порцік галоўпага ўвахода. Вырашапы ў буйным маштабе, ёп акцэнтуе галоўную вось збудавання. Вуглавы аб’ём, увянчаны зграбнай вежкай, служыць арганізуючым пачаткам бульвара на Камсамольскай вуліцы. Больш працяглы другі фланкіруючы аб’ём, аформлены рытмічным строем пілястраў карынфскага ордэра з раскрапоўкай. 3 вялікім тактам у агулыіую кампазіцыю ўключаны былы будыпак. Ёп пе парушае агульнай кампазіцыйнай пабудовы. У выніку ўвесь комплекс успрымаецца як адзінае цэлае за кошт суразмернасці яго частак і агульнасці фасадаў асобных аб’ёмаў як сумы адзіных па тэме, разнастайных па вобразным увасабленні пластычна насычаных элементаў. Характэрным прыкладам выкарысташія класіпыстычнай спадчыны ў архітэктуры Беларусі пасляваеннага перыяду з’яўляецца адміністрацыйны будынак па вул. Чырвонай (1945—1947, архіт. В. Гусеў). Аднак калі ў творы М. Паруснікава прасочваецца своеасаблівая творчая трактоўка класікі, дзе архітэктурныя каноны паслужылі адпраўнымі матывамі, то ў аснову гэтага збудавання пакладзеігы гатовыя формы, запазычапыя з архітэктуры рускага класіцызму. Ён узведзены на аснове каркаса згарэўшага ў час вайны шпіталя. У кампазіцыі галоўнага фасада асноўным элементам з’яўляецца дзесяцікалонны порцік карынфскага ордэра, які кантрастуе з глухімі бакавымі рызалітамі. Збудаванне вырашана ў буйным маштабе з добрай прарысоўкай дэталей. Разам з аб’ёмам опернага тэатра яно стварае ўражлівую панараму на Троіцкай гары і добра ўспрымаецца з далёкіх кропак. Асабліва эфектная панара- ма адкрываецца з Ленінскага праспекта з боку воднага люстэрка Свіслачы. Дзякуючы цэласнасці кампазіцыі, адкрытай прасторы перад будынкам яно арганічна ўвайшло ў сістэму ансамбляў цэнтра Мінска і адыгрывае тут важную ролю. Адміністрацыйныя будынкі, пабудаваныя ў абласных цэнтрах, та- джаныя вышэй адміністрацыйныя будынкі. Усюды выкарыстаны класічныя ордэрныя сістэмы і сіметрычна вырашаная кампазіцыйная пабудова. 23. Мінск. Будынак Галоўпаштамта па Ленінскім пр. Архіт. У. Кароль, А. Духан. 1949—1953 кія, як абкомы КПБ у Маладзечне (1952—1956, архіт. А. Воінаў, Я. Печкін), Міпску (1952—1955, архіт. А. Воінаў, Л. Усава), Гродне (архіт. В. Вараксін), аблвыканкомы ў Мазыры (1951—1955, архіт. А. Духан), Полацку (1950—1954, архіт. У. Кароль), Мінску (1952—1957, архіт. В. Волчак), адміністрацыйныя будынкі ў Гомелі (1949—1954, архіт. А. Касьянаў), Полацку (1949— 1955, архіт. Г. Заборскі) і шэраг іншых, характарызуюцца ў асноўным тымі ж тэндэнцыямі, што і разгле- Па-рознаму падышлі аўтары да выкарыстання класіцыстычнай спадчыны ў архітэктуры такіх будынкаў, як Дзяржбапк (1948—1954, архіт. М. Паруснікаў), Галоўпаштамт (1949—1954, архіт. У. Кароль, А. Духан), Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР (1948—1953, архіт. П. Іваноў). У першым выпадку будынак, які акцэнтуе складаны горадабудаўнічы вузел Ленінскага праспекта, выкананы ў строгіх формах з уласцівым архітэктару М. Паруснікаву майстэрствам. У ім прыгожа намаляваныя на вышыню чатырох паверхаў канеліраваныя пілястры карынфскага ордэра абмяжоўваюць выкарыстапне элементаў класічнага дэкору пры дакладнай і яснай планіровачнай і канструкцыйнай сістэме будынка. У двух іншых выпадках фасады аказаліся перагружанымі архітэктурнымі дэталямі, мноствам чляненняў і раскраповак. * * * Узвядзенне будынкаў раённых партыйных і савецкіх органаў ажыццяўляецца па тыпавых праектах (архіт. Г. Заборскі, А. Духан). Такія будынкі былі ўзведзены ў Мінску, Оршы, Нова-Беліцы, Жлобіне, Віцебску і шэрагу іншых гарадоў. Дзякуючы дастаткова высокім тэхніка-эканамічным паказчыкам, яснай планіровачнай арганізацыі і выразнаму аб’ёмна-прастораваму рашэпню япы знайшлі шырокае прымяненне за межамі рэспублікі. Завяршаючы разгляд грамадскіх будынкаў і збудаванняў, можна адзначыць агульныя рысы іх праектавання і будаўніцтва. Іменна ў гэтай галіне будаўніцтва найболып яскрава праявілася тэндэнцыя да выкарыстання спадчыны архітэктурнай класікі. У гэтыя гады грамадскія будынкі, асабліва культурна-асветніцкага і адміністрацыйнага прызначэння, ігралі вядучую ролю ў фарміраванні горадабудаўнічых ансамбляў. Узвядзенне такіх будынкаў, і асабліва буйных, было працаёмкім і патрабавала вялікіх затрат. Разам з тым у гэтыя гады ў іх планіровачнай структуры адбыліся значныя змены ў адпаведнасці з узросшымі патрабаваннямі да функцыянальнай аргапізацыі і санітарна-гігіешчнымі нормамі. Творчыя пошукі дойлідаў ў дадзепым напрамру дазволілі ўдасканальваць практычна ўсе тыпы грамадскіх збудавацняў. У пасляваенны перыяд востра ўстала пытанне абсельскім б уд а ў н і ц т в е. За час акупацыі фашысцкія захопнікі нанеслі велізарны ўрон сельскай гаспадарцы. Яны знішчылі і спалілі 9200 сёл і вёсак, 1200 тыс. будынкаў, у тым ліку 500 тыс. грамадскіх пабудоў і каля паловы ўсіх жылых дамоў. У Суражскім раёпе Віцебскай вобласці, напрыклад, з 346 вёсак засталося толькі 5, у Лельчыцкім раёне Гомельскай вобласці з 7562 дамоў калгаснікаў уцалела 32. Без жылля засталіся сотні тысяч сямей калгаснікаў і рабочых саўгасаў.