КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
цы Я. Коласа, Маякоўскага, Апанскага і інш. Важная роля ў гепералыіым плане адводзілася стварэншо кальцавых магістралей. Першае кальцо павінна было злучыць важныя транспартныя вузлы яа перасячэнні з радыяльнымі напрамкамі: Прывакзальную плошчу, стадыён, жылыя раёны, прамысловыя пляцоўкі. Другое кальцо праектавалася праз перыферыйныя і прамысловыя раёны. Пры карэкціроўцы ў 1952 г. генеральнага плана было прапанавана стварыць трэцяе кальцо — Мінскую кальцавую аўтадарогу, якая павінна была абазначыць межы горада. Прапанавапая радыяльна-кальцавая сістэма выцякала з характару былой планіровачнай структуры горада і агульнай ідэі кампазіцыі гарадскога плана. Гэта сістэма дазволіла выявіць своеасаблівасць прыродных ландшафтаў і раскрыць мастацкае ўзаемадзеянне асобных раёнаў горада. Адной з актуальпых праблем адраджэння Мінска было фарміраванне новага агульнагарадскога цэнтра. 3 гэтай мэтай з 1944 па 1948 г. быў праведзены шэраг усесаюзных і рэспубліканскіх конкурсаў на лепшы праект. Першым быў закрыты Усесаюзны конкурс па «планіроўку і забудову цэнтральнага ансамбля Мінска», праведзены ў 1944—1945 гг. Адносна лепшымі былі прызнаны праекты М. Колі, I. Собалева, М. Паруснікава, В. Андрэева і Д. Жыгачава, Ю. Ягорава і В. Маргуліса. Нягледзячы па тое што конкурс фармалыіа не даў прымальнага рашэння, ён адыграў пазітыўную ролю ў вызначэнні месца і кампазіцыйнай арганізацыі галоўнай плошчы горада і дазволіў высветліць стылістычную накіраванасць архітэктуры будучай забудовы. Галоўным педахопам усіх праектаў лічылася празмернае ўскладненпе прасторавага рашэння цэнтралыіага ансамбля, які 12. Мінск. Забудова набярэжнай р. Свіслач. 50-я гг. складаўся з шэрага плошчаў, і перабольшванне іх памераў. У будучым на аснове праектных прапаноў па забудове цэнтра Мінска, распрацаваных у майстэрнях Белдзяржпраекта, якімі кіравалі I. Лангбард і Г. Баданаў, былі вызначаны чырвоныя лініі Ленінскага праспекта і прынята рашэіше аб размяшчэнні Цэнтральнай плошчы памерам 3—4га насупраць будынка ЦК КПБ. У 1947—1948 гг. на праект арганізацыі гэтай плошчы быў праведзены закрыты конкурс з прыцягненнем вядомых дойлідаў: М. Паруснікава, I. Фаміна, Е. Лівенсона, I. Лангбарда. Гэты конкурс даў шэраг цікавых ідэй фарміравання Цэнтральнай плошчы. Аднак варта адзначыць, што забудова плошчы ў будучым ажыццяўлялася без канчатковага дакладнага і яснага рашэпня. Значна мяпялася наменклатура аб’ектаў, якія першапачаткова меркавалася размясціць на ёй, і ў рэшце рэшт насуперак папярэднім палажэнням і рэкамендацыям была забудавана броўка спуску да пойменнай часткі ракі Свіслач. Адначасова з заканчэннем распрацоўкі генеральнага плана Мінска ў 1946 г. быў выкананы «Эскізны праект планіроўкі і забудовы Цэнтральнага раёна Мінска» (архіт. Н. Трахтэнберг, Б. Сперанскі, У. Кароль). У 1947—1951 гг. былі выкананы праекты забудовы плошчаў Леніна (архіт. Г. Заборскі, Л. Мацкевіч), Прывакзальнай (архіт. Б. Рубаненка, Л. Галубоўскі і А. Карабельнікаў), Перамогі (архіт. М. Баршч, Л. Аранаўскас, Г. Заборскі, Л. Мацкевіч), комплекс спартыўнага парка «Дынама» (архіт. М. Колі, М. Шміт, В. Вальфензон, М. Паруснікаў, С. Сатунц, Е. Шаркова). Асобая ўвага была ўдзелена прасторавай арганізацыі галоўнай кампазіцыйнай восі Цэнтральнага раёна і ўсяго горада — Ленінскаму прасігекту. У канцы 1947 г. быў праведзены закрыты конкурс на праект забудовы паміж вуліцамі Свярдлова і Энгельса з удзелам архітэктараў М. Паруснікава, А. Воінава і Ю. Ягорава, М. Колі. Перавага была аддадзена М. Паруснікаву, які быў прызначаны магістральным архітэктарам забудовы Ленінскага праспекта. Пракладванне магістралі суправаджалася выраўноўвапнем трасы і памякчэннем падоўжнага профілю яе рэльефу. Шырыня праспекта на гэтым участку была прынята 48 м, з 24-метровай праезнай часткай і 12метровымі тратуарамі, уздоўж якіх былі высаджаны шматгадовыя дрэвы. Усе элементы забудовы і добраўпарадкавання звязаны адной кампазіцыйнай задумай і знаходзяцца ў пэўнай супадпарадкаванасці. Тут удала вызначаны вышыні будынкаў і шырыня праспекта, што стварае адчуваіше прасторы і дазваляе пад аптымальным вуглом зроку (30—35°) успрымаць архітэктуру будынкаў з процілеглага боку праспекта. Паміж плошчамі Леніна і Цэнтральнай (цяпер Кастрычніцкая) размешчаны 9 жылых дамоў, 4 адміністрацыйныя будынкі і гасцініцы. Усе яны, акрамя аднаго 6-павярховага жылога дома, што замыкае перспектыву вуліцы Урыцкага, размешчаны ўздоўж чырвонай лініі і ўтвараюць адзіны пяціпавярховы фронт забудовы, які мае агульную па вышыні карнізную лінію з асобнымі павышэннямі для стварэння болып выразнага сілуэта. Суразмернасць асобных будынкаў дасягаецца блізкасцю іх асноўных параметраў. Пры даўжыні 80—120 м яны размешчаны з невялікімі разрывамі, створанымі водступам на паўкорпуса ўглыб квартала, што прыдало кожнаму будынку аб’ёмную самастойпасць і разнастайвасць у прасторавай арганізацыі ву- ліцы. Пры гэтым важнейшыя ў горадабудаўпічых адносінах участкі заняты грамадскімі будыпкамі, што ствараюць неабходныя кампазіцыйныя акцэпты, а вялікія вітрыны магазінаў і прадпрыемстваў грамадскага харчавання на першых паверхах жылых дамоў надаюць магістралі парадны выгляд. Па іншых прыпцыпах арганізавапа прастора другой чаргі цэнтральпага ўчастка праспекта паміж плошчамі Кастрычніцкай і Перамогі. Тут паміж двума шматпавярховымі жылымі дамамі (1958, архіт. М. Баршч, Л. і Г. Аранаўскасы) магістраль спускаецца да поймы ракі Свіслач і праходзіць па насыпе, адкуль адкрываюцца цудоўныя глыбін- 13. Мінск. Манумент Перамогі. Лрхіт. Г. Заборскі, У. Кароль, скульпт. 3. Азгур, А. Вембель, А. Глебаў, С. Селіханаў. 1954—1955 ныя панарамы ўздоўж водна-зялёнага дыяметра. Такі прыём дазволіў уключыць у сістэму ансамбляў праспекта Тэатр оперы і балета, велічны порцік адміністрацыйнага будынка (1948, архіт. В. Гусеў) і іншыя збудаваппі, размешчаныя на высокіх кропках. Ландшафт гэтага ўчастка ажыўляе пашыранае воднае люстэрка ракі Свіслач з добраўпарадкаванай гранітнай набярэжнай (1952, архіт. М. Бакланаў). За новым мостам праз раку (1952, архіт. М. Паруснікаў) пачынаецца прастора плошчы Перамогі2. Яна мае памеры 225X170 м і забудавана жылымі дамамі. Два з іх, размешчапыя па дузе (1939—1947, архіт. Р. Столер), замыкаюць прамалінейны ўчастак праспекта. У сваю чаргу дзве аднолькавыя групы, што ўключаюць па тры жылыя дамы (1947— 1955, архіт. М. Баршч, Г. і Л. Аранаўскасы), аддзелены ад праспекта іпырокімі зялёнымі палосамі. Па восі праспекта ўзведзены манумепт Перамогі (1954—1955, архіт. Г. Заборскі, У. Кароль). Архітэктура плошчы задумана як паступовы пераход ад паркавай зоны да радавой забудовы вуліцы. Удала знойдзеныя маштаб, рытмічнасць і стылістычнае адзінства пластыкі фасадаў забудовы надаюць гэтаму ўчастку Ленінскага праспекта ансамблевы характар, які вызначаецца высокімі архітэктурна-мастацкімі якасцямі і вялікім ідэйным зместам. Яго архітэктурная кампазіцыя, пабудаваная на кантрасце забудаванага ўчастка са строга абмежаванай прасторай і адкрытай часткі ў паркавай зоне, стварае своеасаблі- 2 Праект забудовы плошчы быў выкапаны ў 1950 г. архітэктарамі М. Баршчам і Л. Аранаўскасам і скарэкціраваны ў 1953 г. архітэктарамі Г. Заборскім і Л. Мацкевічам у сувязі з узвядзеннем манумента Перамогі, у стварэнні якога прынялі ўдзел скульптары 3. Азгур, А. Бембель, А. Глебаў, С. Селіханаў. вае, непаўторнае аблічча гэтага адрэзка галоўнай магістралі. Забудова гэтай часткі праспекта з’яўляецца адным са значных дасягнеппяў усёй савецкай архітэктуры. 14. Мінск. Адміністрацыйны будынак па вул. Кірава, 15. Архіт. П. Іваноў. 1952 Некалькі пазней разгарнулася работа па рэканструкцыі і забудове Ленінскага праспекта за плошчай Перамогі. Галоўным элементам кампазіцыі тут з’яўляецца плошча Я. Коласа (1952, архіт. М. Баршч, Л. Аранаўскас, Л. Мацкевіч). У 1952—1953 гг. у Белдзяржпраекце былі распрацаваны два варыянты праекта планіроўкі і забудовы наступнай чаргі праспекта ад плошчы Я. Коласа да выхаду на Маскоўскую шашу 3. Аднак на гэтым участку не ўдалося стварыць яснай і дакладнай кампазіцыйнай арганізацыі і архітэктурна-мастацкай выразнасці. 3 У першы аўтарскі калектыў уваходзілі архітэктары С. Бяляеў, С. Мусінскі, Я. Печкін, Г. Сысоеў, Н. Трахтэнберг, у другі — П. Громаў, М. Гура, Г. Парсаданаў, Л. Рымінскі. Выкарыстоўваючы вопыт забудовы Леніпскага праспекта ў Мінску, з улікам канкрэтных умоў былі рэканструяваны, а ў шэрагу выпадкаў створаны напава галоўныя магістралі ў буйных гарадах Беларусі. Характэрным прыкладам у гэтых адносінах з’яўляецца вуліца Кірава ў Віцебску (1947—1957, архіт. В. Гусеў, A. і В. Данілавы і інш.). Гэта вуліца са сваім працягам стала важным дыяметрам, які перпендыкулярна перасякае трыдыцыйныя кампазіцыйныя восі планіровачнай структуры горада — вуліцу Леніна і раку Заходнюю Дзвіну. Параўнальна кароткая па даўжыні (600 м) траса новай магістралі, пракладзенай на месцы існаваўшай да вайны 12-метровай вуліцы, бярэ свой пачатак ад Прывакзальнай плошчы і даходзіць да новага моста (1957, архіт. В. Ладыгіна, Я. Заслаўскі), за якім меркавалася стварыць Цэнтральную плошчу. Вуліца Кірава мае шырыню 66 м з 24-метровым у цэнтры размешчаным бульварам. Па фронце чырвоных ліній яна забудавана 4—5-павярховымі жылымі дамамі з прадпрыемствамі абслугоўвання на першых паверхах. Кампазіцыя пабудавана на сіметрычным адносна восі магістралі паўтарэнні аб’ёмаў, адзінстве гарызантальных чляненняў і вертыкальнага рытму пластыкі фасадаў, стылістычнай агульнасці выкарыстання архітэктурна-мастацкіх сродкаў. Значную рэканструкцыю пры аднаўленні зазналі галоўныя магістралі і кварталы, што прымыкалі да іх, у шэрагу буйных гарадоў. У першую чаргу гэта вуліцы Першамайская ў Магілёве, Савецкая і Камсамольская (зараз Леніна) у Гомелі. Як і вуліца Леніна ў Віцебску, яны ў асноўным захавалі былую трасіроўку, але, дзе гэта было магчыма, пашырыліся і змянілі падоўжны профіль. У выніку ўзвядзення новых, надбудовы і ўзбагачэнця пластыкі фасадаў будынкаў, якія аднаўляліся, істотна змянілася архітэктурна-мастацкае аблічча гэтых магістралей. Разам з тым не ўдалося дасягнуць той цэласнасці і яспасці прасторавай арганізацыі, якая характэрна для цэнтральнай часткі Ленінскага праспекта ў Мінску і вуліцы Кірава ў Віцебску. Гэта тлумачыцца тым, што ў генпланах і праектах планіроўкі і забудовы цэнтральных раёнаў назвапых гарадоў гэтым пытанням было ўдзелена недастаткова ўвагі. 3 другога боку, пры ўзвядзенні асобных будынкаў і комплексаў будынкаў мала ўлічваліся асаблівасці прылягаючай забудовы, якая ў выніку атрымала фрагментарны характар.