КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Болып увагі ў гэтыя гады надавалася фарміраванню галоўных гарадскіх плошчаў. Калі ў Мінску і Віцебску Цэнтральныя плошчы ствараліся панава на месцы разбураных у час вайны кварталаў, то ў Гомелі плошча Леніна захавала сваё месцазнаходжанне, дзе сыходзіліся асноўныя радыусы-промні. Аднак замест былой плошчы з гандлёвымі радамі тут было прапанавана стварыць галоўны грамадска-адміністрацыйны цэнтр горада. У сваю чаргу ў Магілёве асноўныя плошчы — Леніна, Тэатральная, Вакзальная — захавалі сваё былое прызначэнне і аднаўляліся толькі са змяненнем архітэктуры асобных будынкаў. Выключэннем у гэтым горадзе з’яўляецца Савецкая плошча, забудова якой сфарміравалася ў канцы 50-х — пачатку 60-х гадоў без належнай увагі да гэтага важнага горадабудаўнічага вузла. Большасць цэнтральных плошчаў у гарадах рэспублікі размяшчаліся на перасячэнні галоўных магістралей. Напрыклад, у Брэсце — на перасячэнні вуліц Леніна і Пушкіна, у Барысаве — праспекта Рэвалюцыі і вуліцы Чкалава, Быхаве — вуліц Чырвонаармейскай і Пралетарскай. Каб падкрэсліць іх ідэйна-палітычнае значэнне, у многіх выпадках на гэтых плошчах устапаўліваліся помнікі У. I. Леніну. Цэнтральныя раёны імкнуліся вылучыць сродкамі архітэктуры з астатняй забудовы гарадоў, надаць ім парадны характар. Звычайна выкарыстоўваліся горадабудаўпічыя прыёмы мінулага. Тут канцэнтраваліся найбольш значныя будынкі: установы культуры, савецкіх і адміністрацыйных органаў, гандлёвыя прадпрыемствы і г. д. Яны трактаваліся ў формах класічнай архітэктурьг, што надавала ім манументальны выгляд. Характэрным для гэтага часу было акцэнтаванне вуглавых кампазіцый рознымі надбудовамі і вежкамі. У афармленні пластыкі фасадаў побач з дэкорам класічнай спадчыны шырока выкарыстоўвалі скульптуру. Часам знешне прэстыжныя тэндэнцыі эстэтычных пошукаў у забудове гарадоў выцяснялі на другі план функцыянальныя, інжынерна-тэхнічныя і эканамічныя пытанні арганізацыі гарадскога асяроддзя. * * * Як ужо гаварылася, у пасляваенны перыяд першачарговае значэнне набываюць пытанні жыллёвага будаўніцтва. Паралельна з аднаўленчымі работамі, якія ў асноўным былі завершаны к 1948—1949 гг., з года ў год нарошчваюцца маштабы новага жыллёвага будаўніцтва. Асноўным відам дзяржаўнага масавага жыллёвага будаўніцтва былі двухі трохпавярховыя жылыя дамы. Новыя жылыя дамы ўзводзіліся галоўяым чынам на аснове тыпавых праектаў, аб’яднаных у серыі з лакальнай уніфікацыяй архітэктурнапланіровачпых і канструкцыйных рашэнняў. Серыйпы метад, які з’яўляецца лагічным развіццём тыпізацыі масавага жыллёвага будаўніцтва даваеннага перыяду, адкрыў магчымасці комплекснага будаўніцтва і выкарыстання індустрыялыіых метадаў. Серыі тыпавых праектаў распрацоўваліся рознымі праектнымі арганізацыямі без узгаднення паміж сабой. Кожная серыя ўключала абмежаваную наменклатуру праектаў жылых дамоў, якія адрозніваліся складам кватэр, працягласцю, павярховасцю, арыентацыяй, аб’ёмным рашэннем (фрапталыіыя, вуглавыя, IIабо Г-падобныя ў плане) і архітэктурнай пластыкай фасадаў. Асноўпай перавагай малапавярховага будаўніцтва, якое па архітэктурна-планіровачных якасцях і ступені добраўпарадкавання кватэр не ўстулала шматпавярховаму, з’яўлялася тое, што яно абыходзілася прасцейшымі механізмамі для мантажу будынкаў і вялося на аснове выкарыстання мясцовых будаўнічых матэрыялаў. У канструкцыйных адносінах серыі тыпавых праектаў не былі адзінымі. Кожяая з іх мела свой набор будаўнічых дэталей і элементаў. Практычна для ўсіх серый тыпавых праектаў было характэрна выкарыстанне ў архітэктурна-мастацкім афармленні фасадаў такіх традыцыйных элементаў, як карнізы, прафіляваныя цягі, налічнікі, сандрыкі, розныя дэкаратыўныя ўстаўкі, геральдычныя цягі, складаныя кранштэйны. Захапленне дэкаратыўнымі сродкамі прыводзіла да павелічэння аб’ёмаў будынкаў, ускладпяла правядзенне pa604 і павялічвала іх кошт. 3 пачатку 50-х гадоў да цэнтралізаванай распрацоўкі серый тыпавых праектаў прыцягваюцца праектныя інстытуты рэспублікі. Так, у 1951 г. упершыню ў Беларусі была выпушчана серыя тыпавых праектаў малапавярховых жылых дамоў (архіт. I. Елісееў, Белдзяржпраект). Гэта серыя ўключала тры праекты двухпавярховых і чатыры праекты трохпавярховых дамоў. Гэта дазволіла прымяняць для ўсіх будынкаў адзіную канструкцыйную схему, заснаваную на уніфікаваных элементах. Архітэктурнае рашэнне фасадаў прадугледжвалася ў трох варыяп- тах: два для гарадоў і адзін, болып спрошчаны, для раённых цэнтраў і пасёлкаў. Гэта серыя атрымала шырокае распаўсюджанне ў рэспубліцы і за яе межамі. Яыа выкарыстоўвалася аж да канца 50-х гадоў у забудове Гродна, Брэста, Бабруйска, Баранавіч і іншых гарадоў БССР. Шматпавярховае жыллёвае будаўніцтва ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе займала адносна невялікі аб’ём. Тым не менш к 1955 г. толькі ў Мінску такіх будынкаў было пабудавана ў 3 разы больш, чым да 1941 г. ва ўсіх гарадах Беларусі. Жылыя дамы ў чатыры і болып паверхаў будаваліся галоўным чынам у цэнтральных раёнах буйных гарадоў. Болыпасць такіх будынкаў у гэты час узводзілася па індывідуальных праектах з выкарыстаннем тыпавых серый. Так, на аснове серыі, распрацаванай архітэктарам С. Кавыкавым, была ажыццёўлена забудова цэнтральнага ансамбля Ленінскага праспекта паміж вуліцай Свярдлова і Цэнтральнай плошчай у Мінску ў перыяд з 1946 па 1955 г. Яна ўключае жылыя дамы пад № 14, 16, 22 (архіт. М. Паруснікаў), № 23 (архіт. М. Паруснікаў, Г. Заборскі), № 18 і 19 (архіт. Г. Баданаў) і № 13 з кінатэатрам «Цэнтральны» (архіт. Г. Баданаў, М. Асмалоўскі). Выключэнне складае жылы дом пад № 12 для навуковых супрацоўнікаў (архіт. Л. Баталаў) на рагу вул. Валадарскага, запраектаваны спецыяльна для дамоў падобнага тьшу. Агульны шаг аконных праёмаў, лесвічных клетак, працягласць секцый забяспечылі адзіны рытм забудовы праспекта. Гэтаму ж садзейнічалі агульныя прынцыпы кампазіцыйнай пабудовы і ўдала знойдзеная суразмернасць асобных аб’ёмаў і іх асноўных чляненняў. Разам з тым індывідуальная пластыка фасадаў асобных або сіметрычна запраектаваных будынкаў у адзіным стылістычным ключы дазволіла пазбег- 15. Мінск. Жылы дом па Ленінскім пр., 18. Архіт. Г. Баданаў. 1948—1952 16. Мінск. Жылы дом па Ленінскім пр., 22. Архіт. М. Паруснікаў. 1949—1954 нуць манатоннасці і дабіцца разнастайнасці ў забудове Ленінскага праспекта. Аддаючы належнае высокім архітэктурна-мастацкім якасцям фасадаў жылых дамоў, нельга не спыніцца на шэрагу іх недахопаў. У адпаведнасці з мастацкай ідэяй афармлення фасадаў на чацвёртым паверсе жылога дома № 19 (архіт. Г. Баданаў) усе светлавыя праёмы вырашапы ў выглядзе балконаў. Гэта прывяло да Taro, што ў адной з кватэр вуглавой часткі сем балконаў, у той час як у кватэрах 2-га і 5-га паверхаў ва ўсім доме няма ніводнага балкона. Неэканамічнымі і нязручнымі аказаліся кватэры і ў вежавых частках жылых дамоў, якія фарміруюць пачатак бульвара па Камсамольскай вуліцы (архіт. М. Паруснікаў, Г. Баданаў). Для ўсіх тыпаў секцый была прынята адзіная канструкцыйная сістэма з двума радамі ўнутраных цагляных апор-слупоў з шагам 3,2 і 3,7 м і драўляных бэлек-прагонаў, ыа якія абапіраўся драўляны насціл. Зпадворныя і міжсекцыйныя сцены выконваліся з цэглы. Жалезабетон ужываўся для перакрыццяў над падвалам і ўбудаванымі на першым паверсе прадпрыемствамі абслугоўвання. Тыпавыя секцыі гэтай серыі ўжываліся таксама пры будаўніцтве жылых дамоў у раёне Прывакзальнай плошчы, па вуліцах Леніна, Маркса, Энгельса ў Мінску. Вопыт шматпавярховага жыллёвага будаўніцтва ў сталіцы рэспублікі шырока выкарыстоўваўся ў забудове галоўных магістралей і цэнтральных кварталаў у Віцебску, Магілёве, Гомелі і іншых гарадах. Узяўшы за аснову тыпавыя секцыі, аўтары праектаў жылых дамоў афармленпе сканцэнтроўвалі галоўным чынам на фасадах. Так, улічваючы, што дамы на плошчы Перамогі ў Мінску размешчаны па галоўнай магістралі горада, асобая ўвага была ўдзелена іх кампазіцыйна-мастацкаму боку. Невялікія па працягласці карпусы павінны былі быць звязаны паміж сабой каланадамі. Аднак з аднаго боку праспекта яны не былі завершаны ў выніку прынятых пасля 1955 г. мер па ліквідацыі празмернасцей у архітэктуры. Вуглы крайніх дамоў увянчаны ажурнымі вежкамі. Пластыка фасадаў у цэлым насычана здробненымі дэкаратыўнымі формамі, якія слаба чытаюцца з вялікай адкрытай прасторы плошчы. 17. Мінск. Жылы дом на плошчы Перамогі. Архіт. М. Баршч, Л. і Г. Аранаўскасы. 1951—1956 У першае пасляваеннае дзесяцігоддзе пры будаўніцтве шматпавярховых жылых дамоў шырока выкарыстоўваліся дэкаратыўныя сродкі архітэктурнай класікі: складаныя вянчаючыя карнізы, прафіляваныя цягі, сандрыкі і налічнікі, балюстрады на парапетах і балконах, паліраваны граніт для абліцоўкі цокаляў і г. д. Нават такія характэрныя для жылля элементы, як эркеры і балконы, часта выкарыстоўвалі з агульнай кампазіцыйнай задумай забудовы вуліцы. 3 павелічэннем у пачатку 50-х гадоў маштабаў жыллёвага будаўніцтва індывідуальнае праектаванне не спраўлялася з новымі аб’ёмамі, а га- лоўнае, было працаёмкім і дарагім. Узнікла неабходпасць болып даскапалай методыкі праектавашія на аснове тыпізацыі і ўкаранення індустрыялыіых метадаў будаўніцтва. Першапачаткова адсутнасць паўнацэнных тыпавых рашэнняў спрабавалі кампенсаваць шляхам паўторнага выкарыстання праектаў найболып удалых будьшкаў. Так, праекты жылых дамоў, выкананыя архітэктарам М. Паруснікавым для Ленінскага праспекта ў Мінску, з певялікімі зменамі былі выкарыстаны на Прывакзальнай плошчы ў Віцебску і вул. Першамайскай у Магілёве. Зыходзячы з гэтага, многія праектныя арганізацыі краіпы прыступілі да распрацоўкі тыпавых праектаў шматпавярховых жылых дамоў для масавага будаўпіцтва. Адна з першых серый была распрацавапа галаўным у рэспубліцы інстытутам «Белдзяржпраект» (1950, архіт. М. Баршч, Л. і Г. Аранаўскасы). У ёй быў выкарыстаны так званы «фрагментарны метад» тыпізацыі, сутнасць якога заключалася ва уніфікацыі не толькі планіровачнага і канструкцыйнага рашэнняў, але і пэўнага набору архітэктурных элементаў. Такім чынам, не мяняючы планіровачнай і канструкцыйнай асповы будынка, можна было атрымліваць разнастайныя варыянты фасадаў, кампазіцыя якіх будавалася на выкарыстанні ў розных камбінацыях адных і тых жа архітэктурных дэталей. З’явілася магчымасць шырокага ўзвядзешія асобных жылых дамоў і цэлых кварталаў, пераважна ў пэнтралыіых раёнах гарадоў,