КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У каляровых лінарытах Гембіцкага ёсць нямала агульнага з творамі Тычыны: праўдзівасць выяўленых матываў, жыццёвая назіральнасць і непасрэднасць адлюстравання. Большасць работ абодвух мастакоў зроблена на аснове рупліва сабранага натурнага матэрыялу. Таму яны пераконваюць убачаным, асабіста перажытым. Паказальны лінарыт «Вывазка ўгнаенняў на палі», дзе вельмі добра вырашаны па колеру і сціплы вясковы краявід, і сілуэты коней на фоне асветленага сонцам снегу, і фігуркі занятых нялёгкай працай людзей. Можна толькі пашкадаваць, што даволі часта позірк Гембіцкага (як, дарэчы, і іншых пасляваенных мастакоў) скіроўваўся на дробязі, драбнатэмнасць, другараднае і неістотнае. У такіх выпадках графік не ідзе далей выяўленчай канстатацыі таго ці іншага сюжэта, матыву, а абмяжоўваецца натуралістычнай фіксацыяй «актуальных» тэм. Два вялікія графічныя цыклы як бы завяршаюць жыццёвы і творчы шлях I. Гембіцкага: «Мінскі жалезабетонны завод» (1958) і «Мінскі камвольны камбінат» (1960). У першы ўвайшлі аркушы «Пагрузка панеляў», «У кар’еры», «Сажалка», у другі — «Каля стрыгальнай машыны», «Грэбенечасальны цэх», «3 начной змены» і інш. Асобныя з гэтых лінарытаў не выходзяць за рамкі звычайнага рэпартажу, але майстэр- ства выканання часам узнімае іх над так званымі вытворчымі эстампамі, якія з сярэдзіны 50-х гадоў усё часцей з’яўляюцца на выстаўках. У разглядаемы перыяд актыўна выступаў на мастацкіх выстаўках Л. Лейтман, які працаваў у жанры тэматычнай кампазіцыі, партрэта, нацюрморта. Але найболып віднае месца ў яго творчасці займаюць краявіды, прычым, як і Тычына, ён асабліва часта звяртаецца да тэмы Мінска. У 50-я гады Лейтман стварае серыю акварэляў, прысвечаную будаўніцтву Мінска. У серыю ўвайшлі лісты «Будаўніцтва галоўнага корпуса Мінскага аўтазавода» (1951), «Галоўны ўваход на мінскі стадыён «Дынама» (1952), «На мотавелазаводзе» (1953), «Галоўпаштамт» (1954) і інш. Адчуваючы значнасць самога факта адраджэння сталіцы, узняцця яе з руін і папялішчаў, аўтар часцей за ўсё задавальняецца дакладнай фіксацыяй падзей. 109. I. Гембіцкі. 3 начной змены. 1960 110. Л. Лейтман. Галоўны ўваход на стадыён «Дынама». 1952 111. Л. Лейтман. Маладзёжная брыгада. 1952 Асобныя акварэлі Лейтмана не пазбаўлены пратакольнай апісальнасці: імкненне да дакладнай перадачы будаўнічых аб’ектаў часам прыводзіць аўтара да натуралістычпай трактоўкі тэмы. Адначасова з гарадскімі краявідамі Лейтман у 50-я гады стварае рад сюжэтна-тэматычных аркушаў на вытворчыя тэмы: «На вахце міру» (1950), «Маладзёжная брыгада» (1952) і інш. У гэтых работах мастак як бы працягвае тую лінію рэпартажнай графікі, якая абазначылася ў яго творчасці яшчэ ў 30-я гады, калі графік працаваў над акварэлямі аб працаўніцах тэкстыльных фабрык Віцебска. Сюжэтна-тэматычныя кампазіцыі Лейтмана знаходзяцца як бы з боку яго творчасці з яе пераважна лірыка-інтымнай «пейзажнай» накіраванасцю. Адначасова з выкананнем заказных «вытворчых тэм» Лейтман стварыў значную колькасць акварэльных краявідаў Мінска. Досыць часта ён пісаў сціплыя, на першы погляд не- прыкметныя куточкі горада, і такія пейзажы, зробленыя «для сябе», «для душы», па мастацкіх якасцях значна пераўзыходзяць яго «вытворчыя кампазіцыі». Яны нярэдка напісаны шырока і сакавіта, аднак ярка выяўленчых мастакоўскіх адносін да аб’екта адлюстравання глядач у іх не знойдзе. Тое шчымлівае адчуванне беларускага пейзажу, якое мы бачым, напрыклад, у работах А. Астаповіча, для Лейтмана недасягальнае. I гэта пры тым, што прафесійны ўзровень акварэляў Лейтмана ў цэлым досыць высокі. Другім відным тагачаспым акварэлістам быў А. Волкаў — ілюстратар і карыкатурыст, майстар станковай графікі. Як і іншыя тагачасныя мастакі, ён шмат працаваў над тэмай Мінска. Паказальная серыя акварэляў «Мінск і яго жыхары» (1958). У болыпасці яе аркушаў Волкаў рэд- 112. Л. Лейтман. На варце міру. 1950 ка ідзе далей знешняй праўдападобнасці, а ў трактоўцы людзей даволі часта выкарыстоўвае гіпербалу і паблажлівы гумар. Разглядаючы гэтыя творы, міжволі прыгадваеш шматлікія бытавыя карыкатуры мастака з часопіса «Вожык» (аб іх далей). У сваіх акварэлях А. Волкаў галоўным чынам абмяжоўваецца дакладнай перадачай толькі бягучага моманту, непасрэднай, бачнай рэальнасці. Большасці яго работ не хапае філасофскай паглыбленасці, яны часам празмерна ілюстратыўныя, апісальныя. Талент мастака ярчэй за ўсё праявіўся ў карыкатурах часопіса «Вожык», а таксама ў ілюстрацыях да кніг для дзяцей. У жанры партрэта шмат працавала Н. ГалоўчанкаЧасцей за ўсё яна звярталася да «заказных» афіцыйных партрэтаў, якія выконвала ў тэхніцы акварэлі і літаграфіі: «Герой Сацыялістычнай Працы Бухалаў» (1951), «Брыгадзір Макаранка» (1953), «Урач Калітоўскі» (1954) і інш. Лепшым з іх нельга адмовіць у прастаце і непасрэднасці, пераканаўчай перадачы вонкавага падабенства. Аднак кампазіцыйныя і выяўленчыя прыёмы, якімі карыстаецца мастачка, аднастайныя. Гэты недахоп асабліва адчувальны ў серыі акварэляў «Пісьменнікі Савецкай Беларусі», над якой Галоўчанка працавала ў пачатку 60-х гадоў. Ствараючы вобразы пісьменнікаў (Я. Брыля, П. Глебкі, I. Шамякіна і інш.), Галоўчанка ў асноўным абмяжоўваецца дакладнай знешняй характарыстыкай; партрэтам не хапае глыбіні, вастрыні, істотным недахопам іх з’яўляецца і аднастайнасць кампазіцыі (пісьменнікі звычайна паказаны за сталом на фоне кніжнай шафы або гладкай сцяны). Пры гэтым з аднолькавай увагай выпісаны і вопратка, і стол, і кнігі, і іншыя кампаненты. Сярод творчых удач Н. Галоўчанка «Партрэт Міхалапа» (1958), проста, але ўпэўнена скампанаваны, напісаны ў стрыманай умбрыста-залацістай гаме. 113. В. Волкаў. Малюнак да карціны «Мінск. 3 ліпеня 1944 г.» 1946 У партрэце схоплена не толькі знешняе падабенства, але і выяўлены характар старэйшага прадстаўніка мастацкай інтэлігенцыі рэспублікі, чалавека ўдумлівага, інтэлектуальнага, з вялікім жыццёвым вопытам. У жапры партрэта працаваў таксама Л. Ран. Вучапь Я. Мініна і Ф. Фогта, ён яшчэ ў даваенны час пачаў займацца афортам. Але найболып інтэнсіўны перыяд яго творчасці прыпадае на пасляваенныя гады. Да ліку лепшых пасляваенных афортаў адносіцца «Партрэт народнага артыста БССР Г. 10. Грыгоніса» (1954). Выканапы ў жывапіснай манеры, ён звяртае на сябе ўвагу досыць выразнай жыццёвай характарыстыкай, уменнем перадаць характар партрэтаванага. У вобразе артыста глядач улоўлівае рысы чалавека жыццярадаснага, надзеленага пачуццём гумару, мяккай, добразычлівай іроніяй. 3 фармальна-мастацкага бокупартрэт Г. Грыгоніса звяртае ўвагу маляўнічай фактурай, мяккім жывапісным штрыхом. Дакладная мадэліроўка формы галавы ўдала спалучаецца ў партрэце з вольнай абрысоўкай антуражу: касцюма, дэталей інтэр’ера і г. д. 114. Л. Ран. Партрэт народнага артыста БССР Г. Ю. Грыгоніса. 1954 Сярод станковых твораў афортных серый Л. Рана вылучаюцца «Мой родны кут...» (1958—1960), «Дом, дзе нарадзіўся Я. Колас», «Магіла Міхала», «Альбуць», «Смольня» і інш., па мастацкіх якасцях досыць няроўныя, не пазбаўленыя ў асобных выпадках ілюстрацыйнасці і павярхоўнага адлюстравання. Л. Рана глыбока хвалявала яўрэйская тэматыка, у распрацоўцы якой ён не меў сабе роўпых. У пасляваенны перыяд ёп фактычна быў адзіным графікам, які працягваў традыцыі С. Юдовіна і ЮПэна. Мпогія творы мастака, прысвечаныя жыццю свайго парода, вылучаюцца сапраўднай мастацкасцю. Асабліва выразная серыя афортаў «Мінскае гета», над якой ён пачаў працаваць у пачатку 60-х гадоў (серыя ў асноўным завершана ў 70-я гады). Афорты прасякнуты адчуваннем трагізму, глыбокага душэўнага болю мастака. У журботных па настрою аркушах ва ўсёй аголенай праўдзе паўстаюць ахвяры фашысцкага гета: знясіленыя, прыгнутыя горам старыя і худыя, папалохапыя дзеці з вялікімі вачыма на бледных тварах («Хворая маці», «Дзеці», «3 роднага гпязда», «У яме» і інш.). Л. Ран вельмі пераканаўча перадае яўрэйскі тыпаж, унутрапы, трагічна-безнадзейны стан людзей, асуджаных на смерць і мучэнні. Жывапісны афорт даў графіку магчымасць выкарыстаць усю бага* тую палітру колеравых суадносін — ад густых, насычаных, бархацістачорных тонаў да лёгкіх, празрыстых штрыхоў. Манера выкананпя афортаў сакавітая, смелая. Разгорнутая сюжэтная фабула і апавядальнасць уласцівы графічным творам У. Сакалова. У аркушах «Чыстка зброі», «Небяспечпы груз», «Рамонт ваеннага кацера», «Падрыхтоўка да палётаў», «Танк на вучэнні» і іншых графік імкнуўся адлюстраваць напружанае жыццё воінаў, маракоў. Ніводзін з гэтых твораў не выходзіць, аднак, за межы звычайнага графічнага рэпартажу, які можа з поспехам замяніць якасная фатаграфія. Літаграфіям і лінагравюрам Сакалова не хапае кампазіцыйнай вастрыні, выразнасці вырашэння, яркай і адметнай графічнай мовы. У пасляваеннай творчасці С. Раманава асабліва добра відаць тэматычная сувязь з малюнкамі і акварэлямі часоў вайны. У часе знаходжаппя ў партызанскім атрадзе ён выканаў вялікую колькасць натурных замалёвак з жыцця і побыту партызан, жыхароў акупіраваных беларускіх вёсак. Гэта былі жывыя і непасрэдныя накіды з натуры; але ўменне мастака падкрэсліць харак- тэрнае, тыповае часам узпімае гэтыя творы над будзённасцю. Такі, напрыклад, малюнак «Маці партызана» (1944): на падлозе сялянскай хаты спяць стомленыя партызаны. Спяць у адзенні, са зброяй за плячамі. Толькі маці, тыповая беларуская сялянка, не спіць, ахоўваючы адпачынак дарагіх гасцейВа ўсім яе сціплым абліччы адчуваецца неспакой за лёс партызан. I за свой лёс, і за лёс народа. Тонка перададзена абаяльпасць беларускай сялянкі, здолыіай на подзвіг і самаахвярнасць. Малюнак выкананы жывой, энергічнай штрыхоўкай — рэзкай і парывістай у трактоўцы хаты, болып стрыманай у пластычпым вырашэнні фігуры маці. Такой жа назіральнасцто і непасрэднасцю вабіць аркуш «Партызан- 115. С. Раманаў. Канстанцін Заслонаў у дэпо станцыі Орша ў 1941 г. 1952 ская разведка» (1945), на якім паказаны ўзброепыя коннікі-партызаны. Малюнак пабудаваны на кантрасце: цёмныя сілуэты партызан на конях і белы снег, адценены на гарызояце палоскай лесу. Дакументалізм, аб якім гаварылася вышэй,— адметная рыса замалёвак Раманава, якія з’яўляюцца своеасаблівым летапісам побыту і жыцця беларускіх партызан.