КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
22 Шматаў В. Ф. Беларуекая сатырычпая графіка (1945—1970 гг.). Мн., 1971. На першым этапе ў «Вожыку», аднак, дамінуюць карыкатуры на міжнародныя тэмы. Па стылістычных асаблівасцях яны маюць шмат агульнага з тымі, што друкаваліся ў ваенных выданнях «Раздавім фашысцкую гадзіну» і «Партызанская дубінка». I гэта пе выпадкова, бо мастакісатырыкі Д. Красільнікаў, Г. Вальк 120. А. Паслядовіч. Беларуска. 1961. ДММ БССР прыйшлі ў часопіс з ваенных выданняў. У вожыкаўскіх малюнках яны карыстаюцца тымі ж прыёмамі гіпербалізацыі, што і ў ваенны час. Сувязь пасляваеннай графікі з ггалітычнай карыкатурай ваешіых гадоў асабліва яскрава праявілася ў творах Д. Красільнікава, які да 1951 г. быў вядучым карыкатурыстам-міжнароднікам «Вожыка». Яго творы ў пэўнай ступені вызначаюць ідэйна-мастацкія асаблівасці тагачаснай сатыры. Першыя пасляваенныя работы Д. Красільнікава па выяўленча-мастацкіх асаблівасцях мала чым адрозпіваюцца ад ваенных карыкатур. Ім уласцівы такая ж экспрэсія жывых ліній, лаканічнасць у колеры, прастата кампазіцыі. Паступова яго творы набываюць больш абагульнены характар, прычым тэму мастак вырашае з мінімальным выкарыстаннем тэксту. Паказальная карыкатура «Прыехалі» («Вожык», 1945, № 3): над буграмімагіламі сумна павісла разбітая вось — сімвал фашызму, яго бясслаўпы лёс аплаквае адзінокая варона. У пошуках сатырычнай выразнасці Д. Красільнікаў нярэдка звяртаецца да гратэску, алегорыі і сімвала. У малюнку «Іх абвінавачваюць дваццаць шэсць мільёнаў замучаных» («Вожык», 1945, № 4) перад судом пародаў паказаны гітлераўскія злачынцы. Эмацыяналыіае ўздзеянне карыкатуры ўзмацняе сімвалічны вобраз закатавапых (ахвяр). Па вобразнаму і графічнаму вырашэнню карыкатура блізкая да плаката. Калі для творчасці Д. Красілыіікава характэрны абагульненасць, манументальнасць вобразаў, то малюнкі А. Волкава болып апавядальныя. У карыкатуры «Справядлівая развязка» («Вожык», 1945, № 1) мастак высмейвае ашукапыя ілюзіі фаіпысцкага малодчыка, які выязджаў «на вайну, як бы на шпацыр». «Цераз месяц буду дома — павязу ўсяго, вядома»,— хваліцца жонцыў сваёй берлінскай кватэры ваяка. Аднак, трапіўшы пад ураганны агонь савецкай артылерыі, гітлеравец з жахам пераконваецца, што «ваяваць на полі бою крыху горш, як у пакоі». У выяўленчым апавяданні карыкатурыст правёў гітлераўца праз усе нягоды ваенпага жыцця, паказаўшы, як адна за другой гінуць яго ілюзіі. Падобная «жанравасць», выяўленчы пераказ вельмі характэрітыя для А. Волкава, выкапапьг ўпэўнепа і выразна, жыва, але не вельмі глыбока, часта па- вярхоўна. Карыкатура «Справядлівая развязка» па задуме, кампазіцыі і выяўленча-мастацкіх сродках нагадвае сатырычны малюнак Д. Красільнікава «Выпраўляла Клара Фрыца», змешчаны ў газеце-плакаце «Раздавім фашысцкую гадзіну» (№ 29). Акрамя Д. Красільнікава і А. Волкава ў 50-я гады з карыкатурамі на міжнародныя тэмы выступаюць на старонках «Вожыка» Е. Ганкін, В. Ждан, 3. Паўлоўскі, М. Гурло, В. Ціхановіч і інш. Што ж датычыцца карыкатур «Вожыка» на бытавыя тэмы, то недахопаў, якія б маглі стаць аб’ектам сатыры, у той час было, як вядома, нямала. Але ў тагачасных умовах крытыка недахопаў звычайна расцэньвалася як «паклёп на рэчаіснасць», і на пярэдні плая у выяўленчай сатыры выйшла лакіровачная графіка, бяззубая гумарыстыка або прымітыўны жарт. 3 парадна-лакіровачных станковых твораў «тэорыя бесканфліктнасці» перакінулася ў выяўлепчую сатыру «Вожыка». «Карыкатурысты старанна малявалі «нармальныя» творы, выпрамлялі спіны падхалімаў, жулікаў паказвалі ў выглядзе высакародных айцоў» 23,— слушна заўважаў вядомы мастак К. Елісееў. Пад непасрэдным уздзеяннем «тэорыі бесканфліктнасці» ў выяўленчай сатыры нарадзіўся новы, амаль невядомы ў гісторыі мастацтва жанр — «станоўчая тэма». Такія малюнкі «Вярнуўся гаспадар» Д. Красільнікава («Вожык», 1945, № 1), «Сустрэча са знаёмым тыграм» А. Волкава («Вожык», 1946, № 7) і многія іншыя. Да «станоўчых тэм» асабліва часта звярталіся Е. Ганкін, П. Астроўскі, А. Волкаў, С. Раманаў. Часам асобныя работы гэтых мастакоў дасціпныя і вынаходлівыя па кампазіцыі, але праўда жыцця ў іх падменепа ілжэпраўдай («Важкі працадзепь» Е. Гапкіпа — «Вожык», 23 Сов. печать. 1962. № 2. С. 37. 1948, № 16; «Дарога ўраджаю» А. Волкава — «Вожык», 1950, № 15; «У гасцях добра, а дома лепш» П. Астроўскага — «Вожык», 1950, № 20 і інш.). Вытворчыя поспехі ў такіх малюнках паказваліся ў абсалютнай залежнасці ад любоўных пачуццяў станоўчых герояў. Спатканні тут нязменна праходзілі ля Дошкі гонару, прычым палкія размовы закаханых перасыпаліся лічбамі з сацабавязацельстваў. Такія, напрыклад, малюнкі Е. Ганкіна «Каля Дошкі гонару» («Вожык», 1949, № 7) і «На заводзе працуем і так рэдка бачымся...» («Вожык», 1951, № 17). У першым кавалер заяўляе сваёй абранніцы, што яны ў наступны раз сустрэпуцца толькі тады, калі іх калгасы сустрэнуцца на Дошцы гонару. 121. М. Гурло. Малюнак для часопіса «Вожык». 1960 На другім закаханая пе хоча часта сустракацца з каханым: «На Дошцы гонару мы ж заўсёды побач»,— гаворыць яна свайму кавалеру. Такія малюнкі смешныя сваёй наіўнасцю, жаданнем аўтараў задаволіць густ наглядчыкаў за мастацтвам і літаратурай, бюракратаў. Абмежаванасць тэматыкі, «стральба з гармат па вераб’ях» — адметпыя рысы тагачаспай «бытавой» карыкатуры. Большасць карыкатур, апублікаваных па старонках «Вожыка» ў першыя пасляваенныя гады, стваралася па канкрэтныя тэмы. Аб гэтым гавораць іх назвы: «Камароўскі рынак» Д. Красільнікава (1945, № 2). «У кінатэатры «Беларусь» А. Волкава 61945, № 3), «На мінскіх вуліцах» С. Рамапава (1945, № 4), «На Нямізе вясна» М. Гурло (1946, № 3—4). Прывязваючы сатыру да пэўнага месца, карыкатурысты тым самым пазбаўляліся магчымасці абагульніць з’явы жыцця, што адмоўна ўплывала на мастацкія якасці сатырычнага малюнка. Першыя вожыкаўскія карыкатуры — гэта хутчэй вельмі нясмелыя накіды з натуры, у якіх дзеючыя персанажы надзелены шаржыраванымі рысамі. Сатырычны вобраз у іх адсутнічае, таму што ў цэнтры ўвагі мастака аказваецца адзінкавы, досыць часта выпадковы факт. Няма ў гэтых творах і канфлікту, затое адзнакі лакіроўкі відавочныя. Сутнасць многіх карыкатур «Вожыка» зводзілася, напрыклад, да наступнага: «У магазінах Мінска прадаюцца цацкі з вельмі нетрывалай афарбоўкай» (1950, № 8) і інш. Карыкатуры на такія тэмы займальныя, смешныя, але смех гэты пусты, у ім не адчуваюцца абурэнне сатырыка, ,яго непрымірымыя адносіны: да адмоўных з’яў. Вузкасць і абмежаванасць тэматыкі ідэйпага зместу твора даволі часта абумоўліваюць слабасць яго мастацкага боку. Як справядліва адзначае К. Крапіва: «Ідэйную якасць твора пельга мехапічна адрываць ад мастацкай якасці. Япы не існуюць у творы паасобку, а складаюць адно непадзельнае цэлае. 3 памяншэннем аднае якасці памяншаецца і другая. I як бы аўтар ні прыкідваўся, што ён падымае вялікі цяжар, як бы ні крактаў пры гэтым, фокус яму не ўдасца: легкаважкасць матэрыялу для ўсіх відавочна» 24. У цэлым пасляваепная графіка — дзецішча свайго часу. Болып за іншыя віды мастацтва яна з прычыны сваёй «злабадзённасці» трапіла ў палон розных тагачасных вульгарных тэорый. Замест праўды — праўдападобнасць, замест мастацкага вобраза — павярхоўны рэпартаж. Іпшымі словамі, творцы менш за ўсё тварылі, а больш добрасумленна выконвалі «сацзаказ». * * * Першае пасляваеннае дзесяцігоддзе ў развіцці кніжнай г р а ф ік і Беларусі стала заканамерным працягам мастацкай традыцыі, якая склалася ў ілюстраванні кнігі к пачатку 40-х гадоў. Большасць мастакоў, якія працавалі ў галіне кніжнай графікі ў перадваенныя гады, працягвалі сваю працу і пасля вайны. Творчы стыль новага пакалення беларускіх графікаў, за рэдкім выключэннем, выпрацоўваўся ў межах ужо існаваўшай сістэмы мастацкага ілюстравання. У цэлым гэта сістэма можа быць вызначана як сюжэтнаапавядальная, якая вырашае задачу афармлення кнігі серыяй паслядоўпых ілюстрацый, характарызуецца імкненнем да дакладнай перадачы рэчаіснасці, да стварэння праўдзівай характарыстыкі літаратурнага вобраза, а таксама да раскрыцця сродкамі графікі сюжэта і ідэйнага зместу літаратурнага твора. У даваенпы час 24 Крапіва К. 36. тв.: У 4 т. Мн„ 1963. Т. 4. С. 308-309. ілюстраваліся ў болыпасці выпадкаў толькі выданні для дзяцей і юнацтва, і ўсе мастакі, якія супрацоўнічалі ў Белдзяржвыдавецтве, пепазбежна ў большай ці меншай ступені з’яўляліся мастакамі дзіцячай кнігі. Такое становішча захавалася да сярэдзіны 50-х гадоў. У 1948—1949 гг. у выданні дзіцячых кніг наступіла пэўнае ажыўленне. Павялічыліся колькасць назваў, тыраж кніг, палепшылася іх паліграфічная якасць. У верасні 1948 г. у Мінску была арганізавана выстаўка мастацкага афармлення кнігі і іншай друкаванай прадукцыі, на якой экспанаваліся творы болып як трыццаці беларускіх графікаў. Найболып прыкметны раздзел склалі ілюстрацыі да мастацкай літаратуры. Прыцягнулі ўвагу малюнкі А. Волкава да казкі М. Багдановіча «Мушка-зелянушка і камарык — насаты тварык», ілюстрацыі II. Астроўскага да аповесці А. Міронава «Далёка на Поўііачы», работы В. Ціхановіча, I. Давідовіча, В. Грамыкі і інш. Экспазіцыя засведчыла пэўны якасны рост выданняў і значныя магчымасці далейшага паляпшэння выдавецкай справы ў БССР. Варта адзначыць цікавую асаблівасць, якая адыграла станоўчую ролю ў развіцці кніжнай графікі Беларусі. Многія мастакі, якія афармлялі ў Белдзяржвыдавецтве дзіцячую літаратуру, адначасова супрацоўнічалі ў сатырычным часопісе «Вожык». Кніжная і сатырычная графіка цесна знітаваліся ў творчасці А. Волкава, В. Ціхановіча, С. Раманава, Д. Красілыіікава, Е. Ганкіна, М. Гурло. Да 1955 г. малюнкі «Вожыка» ўзнаўляліся спосабам высокага друку. Абмежаваная колькасць фарбаў выпрацоўвала навыкі дасягаць мэты скупымі, лаканічнымі сродкамі. Асноўная выяўленчая нагрузка пераносілася на контурны малюнак, які падфарбоўваўся акварэллю. Гэты прыём стаў з поспехам ужывацца ў ілюстраванні дзіцячых кніг. Збліжэнне часопісна- сатырычнай і кніжнай графікі, характэрнае і для 30-х гадоў, адбывалася пе толькі на шляхах распрацоўкі аднолькавых тэхнічных прыёмаў. У дзіцячую ілюстрацыю ўсё часцей трапляюць і тыпажы, якія сфарміраваліся ў бытавой графічнай сатыры, выкарыстоўваюцца гіпербала і гратэск.