КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
70-х гг.) сапраўдны гімн прыгажосці і гармоніі роднага краю. Мінскія пейзажысты старэйшага і сярэдняга пакаленняў П. Масленікаў, I. Карасёў, П. Крохалеў, Б, Аракчэеў, В, Кубараў, В. Вярсоцкі таксама імкнуліся цадпарадкаваць сваю цалітру ўвасабленню лірычных матываў. Так, у пейзажы «Блакітная вясна» (1968) П. Крохалеў змог адлюстраваць той чароўны стан прьь роды, калі сакавіцкае сонца ўжо шчодра дорыць людзям сваё цяпло, але і зіма яшчэ не хоча раступіць сваіх правоў. Блакітныя цені на праталінах снегіу прыгожа кантрасдхчодь з пажоўклым, але не апаўшым лie^ цем і асляцляльна-белым, «цёплым» снегаад. Такім чынам, звычайны нвмудрагелісты матыў у руках май’ стра ператварыўся ў казачны, незабыўны кавалак жывой прыродьі. Врдарамн адыходзячага лета, непаўторнасцю яркіх фарбаў напоўнены пейзаж Б. Аракчэева «Працоўная восень» (1968). Надзвычай гучныя спалучэнні ярка-чырвонага, аранжавага і зялёнага колераў ствараюць адзіную мажорную гаму. Самотны домік на ўскраіне калгаснай вёскі, нібы казачны церам, ярка свеціцца на фоне восеньскага пейзажу. У сакавіку 1965 г. у мінскім магазіне-салоне была нададжана персанальная выстаўка работ пейзажыста I. Карасёва. У шматлікіх палотнах і эцюдах («Зіма» (1963), «Блакітная вясна» (1964), «Залатая восень» (1970) і інш.) мастаку ўдалося стварыць глыбока эмацыянальны, паэтычны вобраз беларускай прыроды. Творчая манера I. Карасёва надзвычай своеасаблівая і выразная. Мастак будуе вобразны лад твора на вельмі тонкіх спалучэннях фарбаў, якія нібы пераплаўляюцца паміж сабой, ствараючы цудоўную мелодыю. Вялікае месца ў творчасці жывапісцаў азначанага перыяду займаў кампазіцыйны пейзаж, які апавядаў не толькі аб прыгажосці зямлі, але і аб тых людзях, якія на ёй пра— цуюць. іСярод чгвораў гэтага плана варта адзначыць удалыя палотны А. Каржанеўскага «Віцебск будуецца» (1965), В. Сумарава «Раніца. Іней» (1968), А. Казака «Вытворчы пейзаж» (1972) і шмат іншых. Надзвычай прыгожыя і па-асабліваму выразныя кампазіцыйныя пейзажы А, Кроля. Мастак любіць маляваць ускраіны роднага Мінска, магістралі дарог, якія ідуць удалячынь, блакітныя на небасхіле пералескі, па-гаспадарску пабудаваныя домікі, двары («Беларускі прастор», 1967). У пейзажах А. Кроля чалавек хоць і адсутнічае, але яго прысутнасць адчуваецца на кожным кроку, яна ў кожнай старанна прапрацаванай дэталі — ці гэта нарыхтаваныя на зіму дровы, ці акуратна падстрыжаныя на ўзбочыне дарог дрэвы. Пейзажы гэтыя вельмі прыгожыя і ў колеры. Мастак умела спалучае блакітныя, чырвоныя і фіялетавыя тоны. Яны кантрастныя па колераваму гучаняю, але адначасова і вельмі гарманічныя. П. Масленікаў у сваіх пейзажах імкнецца захаваць той мяккі лірызм, якім былі афарбаваны яго ранейшыя работы, напісаныя ў час паездак па роднай Беларусі. Такімі з’яўляюцца яго кампазіцыйныя пейзажы і«На ўскраіне Мінска» (1963), «Мінскае мора» (1960) і інш. У перціым з іх адлюстраваны індустрыяльны матыў.' Скрозь сілуэты карабельных хвой праглядваюцца абрысы гіганта беларускага прамысловага машынабудавання — Мінскага, трактарнага завода. Матэрыяльная жаўцізна дрэў прыгожа спалучаецца з блакітам патануўшых у смузе карпусоў завода. Па-сапраўднаму кранаюць гледача індустрыяльныя пейзажы С. Каткова. Мастак умее ў непрыкметным матыве адшукаць своеасаблівую прыгажосць і веліч. Апаэтызаваныя майстэрствам жывапісца, нібы ў новым святле наўстаюць перад гледачом абрысы новабудоўляў, рачныя прыстані, водныя артэрыі, якія звязваюць паміж сабой буйныя прамысловыя цэнтры з крыніцамі сыравіны. Такім нам уяўляецца пейзаж «На Бярэзіне» (1975). Яго кампазіцыйны матыў нескладаны, але ў той жа час не пазбаўлены арыгінальнасці і прыгажосці. Выбраны мастаком высокі пункт агляду дазволіў яму ўключыць у пейзаж велізарныя прасторы зямлі. Увесь краявід напоўнены жыццём. Яно кіпіць усюды. Тут мы бачым і блакітную стужку ракі ў глыбіні карціны, і людзей, якія купаюцца ў яе хвалях, і лодку, якая плыве па рацэ. А ўдалечыні, амаль на самым небасхіле,— неабсяжныя прасторы скошаных сенажацей са стагамі духмянага сена. Такія ж ці амаль такія матывы можна наглядаць і ў іншых пейзажах С. Каткова («Лагойскі матыў», «На ўскраіне вёскі», 1965 і інш.). Гаворачы пра так званы індустрыяльны пейзаж, нельга не спыніцца на тых пошуках, якія вядуць беларускія мастакі ў напрамку яго стварэння. Гэтыя пошукі ў розных мастакоў розныя. Калі, скажам, С. Каткоў імкнецца спалучыць рысы ўрбанізацыі з лірычнымі, напоўніць дыханнем вытворчы матыў, дык М. Данцыг, па сутнасці, стварае «свой» урбаністычны пейзаж, дзе ўсе мастацкія сродкі падпарадкаваны адзінай мэце — адлюстраванню новых рысаў, якія з’явіліся ў вобліку сучаснага беларускага горада. I ў гэтай своеасаблівай рамантыцы неяк зусім губляецца чалавек, хоць яго прысутнасць адчуваецца ва ўсім — па аўтастрадах імчаць аўтамабілі, развешаныя ўздоўж магістралей шыльды запрашаюць гледачоў у тэатры, кіно, на мастацкія выстаўкі і г. д. Такую ж карціну суцэльнай урбанізацыі можна наглядаць і ў нека торых творах А. Казака. У яго «Вы творчым пейзажы» (1972) чалавек прысутнічае толькі як дапаўненне да урбаністычных сілуэтаў у выглядзе труб, ваганетак, станкоў і г. д. Такое наўмысна сканструяванае асяроддзе не дае магчымасці мастаку засяродзіць увагу на псіхалогіі свайго героя, а тым больш знайсці адпаведнае колеравае і пластычнае вырашэнне. Гаворачы аб кампазіцыйным пейзажы, які ў апошнія гады асабліва ярка заявіў аб сабе, нельга не заўважыць і працы тых жывапісцаў, якія, трывала стоячы на рэалістычных пазіцыях, імкнуцца стварыць пейзаж-карціну, дзе жыццё і быт народа добра спалучаюцца з прыгажосцю прыроды роднай Беларусі. Такія адносіны да мастацкай творчасці можна толькі вітаць, таму што мастакі імкнуцца адлюстраваць жыццё народа не толькі зыходзячы са знешніх прыкмет, але і з каранёў самога жыцця. Мы маем на ўвазе такія творы, як «У чаканні маладых» (1973) У. Лагуна, «Родныя пагоркі» (1973) У. Пасюкевіча і інш. У пейзажы У. Пасюкевіча кампазіцыя пабудавана ў плане панарамнага адлюстравання рэчаіснасці. Тут добра адчуваецца працоўны рытм рэспублікі. Абраны мастаком матыў адлюстроўвае надзвычай напружаны перыяд у жыцці калгаснай вёскі — уборку ўраджаю. На многія кіламетры раскінуліся калгасныя палеткі, і на ўсім гэтым абшары працуюць людзі. На пярэднім плане карціны ідзе жніво: калгасніцы ў стракатых сукенках вяжуць снапы і тут жа іх скірдуюць. А на другім плане, раздзеленым стужкай дарогі,— уборка сена. Увесь гэты прастор стралой праразае таварняк, які імчыць на гарызонце. Каларыт карціны насычаны, шчыльны. Залаціста-жоўтыя, пераходзячы ў зеленавата-блакітныя тоны добра адпавядаюць працоўнаму рытму, ствараючы своеасаблівы, святочны настрой. Рэалістычнае адлюстраванне рэчаіснасці тут перарастае ў своеасаблівы гімн працаўнікам калгасных палёў, якія сваёй самаадданай працай памнажаюць багацці краіны. Карціна У. Лагуна «У чаканні маладых» таксама ў аснове сваёй святочная і добра перадае настрой жыхароў калгаснай вёскі, якія вітаюць нараджэнне новай сям’і, новага жыцця, якое смела крочыць па зямлі. Яно ў прыгожых, рознакаляровых сукенках дзяўчат, што водзяць карагод, і ў шырокім развароце мяхоў баяна калгаснага баяніста, які іграе святочную кадрыль, і ў імклівых, бягучых па небе аблоках. Карціна напісана смелым, шырокім пэндзлем, што добра адпавядае сюжэту твора. Актыўна працуе ў жанры пейзажа і Л. Дударанка. Для творчасці гэтага жывапісца болып характэрна графічная манера выканання. Фарбы яго работ хутчэй манахромныя і асаблівай стракатасцю не адрозніваюцца. Але мастак умее выбраць такі кампазіцыйны матыў, які пераносіць гледача ў чароўны свет беларускай прыроды. Такім, прынамсі, з’яўляецца яго пейзаж «Зімовы дзень» (1975), дзе пакрытыя інеем галінкі дрэў нагадваюць своеасаблівы карункавы ўзор, які нібы сатканы са срабрыстых нітак крышталю. Блізкія па настрою да пейзажа Л. Дударанкі і пейзажы М. Даўгялы, які свае творы будуе на спалучэнні рэалістычнай умоўнасці і рамантызму. У традыцыйным плане рэалістычнага пейзажа працуюць мастакі А. Бархаткоў («Вечар на Бярэзіне», 1969), П. Данелія («Ізноў вясна», 1967), У. Пушкоў («Прыйшла вясна», 1968), К. Максімцоў («Красавік», 1968), М. Федарэнка («Пачатак вясны», 1968) і інш. Разнастайнасць і шырыня творчых пошукаў пейзажыстаў сведчыць пра тое, што беларускія мастакі ў сваім імкненні адлюстроўваць прыгажосць роднай прыроды не спыняюцца на дасягнутым, а шукаюць новыя шляхі для ўслаўлення прыгажосці роднага краю. * * * У выяўленчым мастацтве рэспублікі пачатку 60-х гадоў манументальны жывапіс пачынае займаць адметнае месца. У 1961 г. у Беларускім дзяржаўным тэатральна-мастацкім інстытуце была адкрыта спецыялізаваная кафедра манументальнадэкаратыўнага мастацтва. Развіццё манументальнага жывапісу ў гэты час было абумоўлена барацьбой тэн- дэнцый 50-х гадоў і пошукамі сучаснай пластычнай мовы. Мастакі адмаўляюцца ад прасторавых вырашэнняў, уласцівых мінуламу перыяду, і імкнуцца знайсці новыя прынцыпы ўзаемасувязі з архітэктурай, новыя грані выразнасці сваіх твораў. Увесь комплекс праблем, якія вырашаліся мастакамі на дадзеным этапе, зводзіўся да выпрацоўкі такой сістэмы прыёмаў, якія б суадносіліся з прынцыпамі архітэктурнага асяроддзя. Пашыраецца палітра выяўленчых сродкаў, выкарыстоўваюцца розныя тэхнікі выканання, такія, як энкаўстыка, клеены вітраж, вітраж з літага шкла, мазаіка з колатай керамічнай пліткі. З’яўляюцца работы, выкананыя ў змешаных тэхніках, калі ў адным творы спалучаліся, напрыклад, тэмперны роспіс, рэльеф, мазаіка, сграфіта. Плоскаснасць, умоўнасць, лакальнасць колеру сталі ў 60-я гады характэрнай асаблівасцю манументальнага жывапісу. Яны яскрава ўвасобіліся ў творах Г. Вашчанкі і У. Стальмашонка «Навука» (1962), «Праца», «Мастацтва» (абодва 1963) у актавай зале Беларускага тэхналагічнага інстытута імя С. М. Кірава і ў інтэр’еры і экстэр’еры мінскага Палаца культуры камвольнага камбіната, сграфіта А. Гугеля, Я. Красоўскага і Л. Кроля «Навука» (1964) у фае Мінскага радыётэхнічнага інстытута, размалёўцы Я. Красоўскага і М. Тарасікава «Будаўнікі» (1963) у фае кінатэатра «Беларусь» у Мінску, сграфіта I. Рэя (у сааўт. з архіт. С. Мусінскім) «Фізкультура і спорт» (1963) у інтэр’еры Мінскага інстытута фізічнай культуры.