КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
3 пачатку 70-х гадоў беларускія мастакі выкарыстоўваюць розныя прасторавыя сістэмы манументальнага жывапісу, творча пераасэнсоўваюць вопыт старажытных майстроў. Напрыклад, пабудову сюжэтна-тэматычнай кампазіцыі А. Кішчанкі і М. Савіцкага «Трыумф пакаленняў» (1973) у санаторыі «Беларусь» у Місхоры ўмоўна можна назваць клеймавай. На плошчы сцяны ўнутранага балкона ў верхняй частцы кампазіцыі мастакі змясцілі лунаючую чалавечую фігуру з распрасцёртымі рукамі, якая сімвалізуе ўзлёт чалавечай думкі. Гэты вобраз з’яўляецца не толькі кампазіцыйным, але і сэнсавым акцэнтам, цэнтрам сценапісу. У форме паўкруга вакол цэнтральнай фігуры размешчаны меншыя клеймы з сюжэтнымі ўстаўкамі, якія раскрываюць гісторыю нашай краіны ад штурму Зімняга да штурму космасу. Такі прыём у нечым нагадвае схему жыційных абразоў у раскрыцці зместу, асноўнай ідэі твора. Пэўную ролю выконвае тут і каларыстычнае вырашэнне сценапісу: на чырвона-аранжавым фоне пададзены аб’ёмныя фігуры персанажаў, якія рытмічна і кампазіцыйна аб’яднаны залацістапурпуровым колерам драпіровак. У творчай практыцы мастакоўманументалістаў першай паловы 70-х гадоў нельга не адзначыць дзве супрацьлеглыя тэндэнцыі: па-першае, імкненне аўтараў стылістычна падпарадкаваць свой твор архітэктуры і, па-другое, супрацьпаставіць ёй рытмічны, колеравы і кампазіцыйны лад твора, фізічна адарвацца ад яе. Трэба сказаць, што ні ў першым, ні ў другім выпадку нельга было станоўча вырашаць праблемы сінтэзу мастацтваў. Пры стварэнні архітэктарам Л. Пагарэлавым праекта гасцініцы «Турыст» у Мінску прадугледжвалася комплекснае вырашэнне асяроддзя сродкамі мастацтва як у інтэр’еры (тэкстыль, шкло, творы з керамікі і г. д.), так і ў экстэр’еры. На выступаючай частцы фрыза кіназалы гасцініцы мастак А. Кішчанка выканаў смальтавую мазаіку «Беларусь партызанская» (1973), тэматычна звязаўшы ўвесь ансамбль гасцініцы на Партызанскім праспекце. Пры характарыстыцы вобразаў на першым плане фрыза мастак вельмі тактоўна выкарыстаў дэкаратыўнасць колеру: ад чырвонага, аранжавага да белага, вохрыстага з украпленнем чорнага. Ён арганічна звязаны з другім планам, дзе размешчаны сцэны смерці конніка-партызана, марш партызан і сцэна вяртання мірных жыхароў. Стылістыка мазаічнага пано прадугледжвае ўспрыманне твора як зблізку, так і здалёку, нягледзячы на сімволіку ў вырашэнні складанай тэмы. У другім сваім творы — мазаічным пано «Кастрычнік» (1975) на адміністрацыйным будынку на Юбілейнай плошчы — А. Кішчанка імкнуўся праз незвычайную кампазіцыю і колеравую пабудову «адарвацца» ад стандартнай архітэктуры, напоў- 34. А. Кішчанка. Мазаіка на фасадзе гасцініцы «Турыст» у Мінску. 1973 ніць сваю работу дынамікай і глыбінёй прасторавага вырашэння па законах тэатральнай перспектывы. На першым плане — фігуры рабочага і селяніна. Тут адчуваюцца дыяганальны рух, вастрыня ракурсаў, а таксама экспрэсіўная форма. Ствараючы 35. А. Кішчанка. Мазаіка на будынку інстытуга «Белмясцпрампраект» у Мінску. 1975 пано на прынцыпах кантрастнай пабудовы, мастак сумяшчае не толькі рознамаштабнасць фігур, але і сімвалы, алегорыі, рэальныя выявы, якія аб’яднаны чырвона-залацістай колеравай гамай. Нягледзячы на станоўчыя якасці мазаікі A. К. Кішчанкі, яна не стала састаўной часткай ансамбля плошчы. Найбольш поўна магчымасці сінтэзу пластычных мастацтваў у інтэр’еры гэтага грамадскага будынка змагла рэалізаваць Н. Шчасная. Перад аўтарам стаяла задача — «жывапісам шкла» ўнесці не толькі жывапіснадэкаратыўны акцэнт, але і арганізаваць усю прастору інтэр’ераў у агульнакаляровы і пластычны рытмы. Нездарма была абрана менавіта тэхніка вітража з літага фактурнага шкла, бо класічная тэхніка не змагла б даць такой насычанай палітры. Пачуццё архітэктонікі дазволіла Н. Шчаснай стварыць цікавы вітраж з выкарыстаннем незвычайнай пластыкі. Ён прываблівае кампазіцыйнымі і колеравымі знаходкамі. Блакітны, зялёны, чорны, белы, жоўты колеры ў вітражах «Урадлівасць», «Восень», «Вясна», «Папараць-кветка», «Лета», «Зіма», «Наша галактыка» зліваюцца ў дзівосна-паэтычную сімфонію. Кожная кампазіцыя на сямі паверхах будынка арганічна ўпісваецца ў агульную вертыкаль, якая нібыта трымае на сабе ўвесь інтэр’ер. Нягледзячы на разнастайнасць тэм, трэба адзначыць у гэтай вялікай па аб’ёме і складанай па тэхналогіі рабоце Н. Шчаснай канструкцыю рам вітражоў, якая не толькі нагадвае беларускі нацыянальны арнамент, але і нейкім чынам суадносіцца з ячэйкай-блокам сучаснай архітэктуры. Арганічна ўвайсці ў сучасную архітэктуру — задача складаная, і яна становіцца звышскладанай, калі трэба ўдала спалучыць старадаўнюю архітэктуру будынка з мастацкім афармленнем. Але мастак Г. Вашчанка здолеў вітражнымі кампазіцыямі на тэму мастацтва напоўніць інтэр’ер Дома кіно (1971 — 1974) глыбокім сэнсавым зместам. «Ідэя вітража ў дадзеным выпадку ўзнікла як неабходнасць, яна была закладзена самой архітэктурнай асновай будынка»,— гаворыць аўтар. Узаемадзеянне культавай архітэктуры XIX ст. з вітражнымі кампазіцыямі не толькі аздабляе інтэр’ер Дома іДно,. але і нясе знак сувязі сучаснага манументальнага мастацтва з нашай мінуўшчынай, багатай спадчынай. Чорныя квадраты, уведзеныя ў арматуру вокнаў на першым паверсе, асацыіруюцца з кінакамерай, ад якой нібыта разыходзяцца рознакаляровыя промні кінаапарата. Г. Вашчанка тактоўна ўнёс у канву кампазіцый беларускі нацыянальны каларыт, вуглавата-ломкі арнамент надзелены стрыманымі фарбамі. У апсідзе былога касцёла, на другім паверсе ў канферэнц-зале, мастак зрабіў пяць тэматычных вітражоў са штучнай падсветкай на тэму «Атланты»: фігуры юнакоў увасабляюць архітэктуру, паэзію, акцёрскае, музычнае і аператарскае мастацтва кіно. Залаціста-жоўтыя фігуры атлантаў размешчаны на зялёным фоне, напамінаючы аб непарыўнай сувязі чалавека і прыроды. На супрацьлеглых сценах канферэнц-залы, на нае мастацкае вырашэнне інтэр’ераў Дома кіно дазволіла мастаку ўнесці ў архітэктурнае асяроддзе прыгажосць святлоколеравай гармоніі, дасягнуць сінтэзу пластычных мастацтваў. 36. Г. Вашчанка. Вітражы для Дома кіно у 'Мінску. 1971 — 1974 месцы высока размешчаных вокнаў, зроблены дзве вітражныя кампазіцыі ў выглядзе руж — «Блакітная» і «Святочная». Пабудаваны яны па аднолькавым прынцыпе: у цэнтры накладзены адзін на другі, як у аб’ектыве кінакамеры, чырвоны, блакітны і жоўты колеры. Гэтыя тры кругі сімвалізуюць мастацкі, дакументальны і навукова-папулярны фільмы. Вакол вялікіх цэнтральных кругоў размешчаны восем малых. Комплекс- Мастацкая практыка беларускай манументальнай школы першай паловы 70-х гадоў заклала трывалую аснову для далейшага паглыбленага вырашэння праблемы сінтэзу пластычных мастацтваў, фарміравання гарманічнага асяроддзя, эмацыянальна-выразнага ладу твораў манументальнага жывапісу, іх арганічнага развіцця з рэальнымі працэсамі духоўнай і матэрыяльнай культуры рэспублікі. ТЭАТРАЛЬНА-ДЭКАРАЦЫЙНАЕ МАСТАЦТВА Беларускае тэатральна-дэкарацыйнае мастацтва 60-х — першай паловы 70-х гадоў характарызуецца пошукамі новых выяўленчых сродкаў, узбагачэннем кампазіцыйнай разнастайнасці ў планіроўцы сцэнічнай пляцоўкі, каларыстычнай суладнасцю дэкарацый са зместам твора. Мастакі імкнуцца, з аднаго боку, больш поўна і глыбока раскрыць сутнасць драматургічнага матэрыялу, з другога — адчуць і зразумець рэжысёрскую канцэпцыю пастаноўкі, што ў сваю чаргу патрабуе ад іх актыўнага ўмяшання ў пастановачны працэс. У гэты перыяд наглядаюцца дзве тэндэнцыі развіцця дэкарацыйнага мастацтва — традыцыйны жывапісна-аб’ёмны прынцып афармлення ў стварэнні зрокавага вобраза на сцэне музычнага тэатра і шырокае выкарыстанне адзінай сцэнічнай канструкцыі ііры афармленні драматычнага спектакля. Сучасная драматургія патрабуе ад мастакоў рэжысёрскага бачання сцэнічнага твора, філасофскага роздуму, вобразнага мыслення, абагульненасці, выкарыстання сімволікі, метафары і г. д. У 60-я гады ў дэкарацыйным мастацтве паспяхова працуюць не толькі прызнаныя майстры Я. Чамадураў, П. Масленікаў, Я. Нікалаеў, А. Грыгар’янц, В. Галубовіч, М. Волахаў, М. Якунін, але і нядаўнія выпускнікі Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытута Я. Ждан, Ю. Тур, А. Салаўёў, Б. Герлаван, У. Гардзеенка і інш. Значны ўклад у развіццё тэатральна-дэкарацыйнага мастацтва ўнёс Я. Чамадураў, яркі і арыгінальны мастак, для творчасці якога характэрна высокая жывапісная культура, дакладнасць каларыстычных вырашэнняў, вобразнасць і пластычная выразнасць. 3 1960 г. ён працуе ў Дзяржаўным акадэміч- ным Вялікім тэатры оперы і балета БССР. Першым творам, які мастак аформіў на беларускай сцэне, стала опера «Пікавая дама» П. Чайкоўскага (1960). У гэтай рабоце назіраецца арганічнае ўзаемадзеянне музычных і зрокавых вобразаў. Сонечнасць Летняга сада з высокімі сілуэтамі дрэў і паркавымі скульптурамі змянялася навальніцай, што было сугучна складанаму ходу падзей. Афармленне пакоя Лізы прасякнута лірызмам, паэтычнасцю, карціны ж «Спальня графіні», «Казарма», «Канаўка», «Ігральны дом» вызначаліся насычаным каларытам, драматызмам і адпавядалі трагічнай развязцы оперы. Гістарычнай дакладнасці, пластычнай завершанасці зрокавых вобразаў, відовішчнасці дасягае Я. Чамадураў у дэкарацыях да спектакляў «Князь Ігар» А. Барадзіна (1967), «Хаваншчына» (1970) і «Барыс «Гадуноў» М. Мусаргскага (1974). У пралогу да оперы «Князь Ігар» мастак падкрэсліваў высокую цывілізацыю Русі XII ст. Ён паказаў горад Пуціўль з выдатнымі помнікамі мураванай архітэктуры. Падзеі карціны «Баль у Галіцкага» разгортваліся на невялікай пляцоўцы двара, абнесенага высокімі змрочнымі вартавымі вежамі. Замкнёнасць прасторы і прыцемак раскрывалі характар гаспадара, яго каварныя планы захапіць уладу. Церам Яраслаўны вызначаўся хараством аздаблення, кампазіцыйнай выразнасцю. Каб перадаць трывогу княгіні, якая чакае вяртання Ігара, мастак змяшчае на сцяне велізарную фрэску на тэму «Бітва рускіх з іншаземнымі заваёўнікамі». Яркім кантрастам да першай дзеі з’явілася афармленне палавецкага стана. Барвовы захад сонца, выпалены стэп, на якім раскіданы шматлікія маляўнічыя шатры, адпавядалі ўкладу жыцця, звычаям і абрадам рознапляменнага натоўпу, характару музыкі.