КНІГІ ОНЛАЙН
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 2: Другая палова XVI—канец XVIII ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Такім жа спалучэннем традыцый і сучаснасці вызначаюцца і сумкі В. Гаўрылюк, сплеценыя з сітніку (балотнай травы). Своеасаблівы прыродны колер матэрыялу, прыгажосць формаў надае ім арыгінальнасць. Аналагічныя вырабы стварала на Магілёўскай фабрыцы К. Арцёменка. Яе творы таксама засноўваліся на мясцовых традыцыях саломапляцення, але майстрыха, звязаная з імі не так моцна, як В. Гаўрылюк, адразу ж узяла напрамак на творчае перайманне аналагічных сучасных вырабаў прамысловага характару. У большасці выпадкаў арганічнае спалучэнне сучасных формаў з традыцыйнымі тэхнікамі дэкору дазваляла ствараць удалыя, цікавыя рэчы. Сумкі з чароту вырабляла на Верхнядзвінскай фабрыцы С. Пяткоўская. Тканы арнамент, выкананы з вялікім майстэрствам і густам, удала гарманіраваў з формамі вырабаў, якія ішлі ад традыцыйных народных куфраў. Прыгожы натуральны колер матэрыялу зеленаватых адценняў ствараў своеасаблівы каларыт. На жаль, чарот — матэрыял крохкі і не надта даўгавечны ў карыстанні, таму ў йанцы 60-х гадоў такія сумкі былі зняты з вытворчасці. Промыслы па пляценню утылітарна-дэкаратыўных вырабаў з саломы былі арганізаваны таксама ў Чачэрску і Хойніках. Майстрыхі А. Дзмітракова і Э. Назаранка, абапіраючыся на мясцовыя традыцыі саломапляцення, стваралі разнастайныя хлебніцы, фруктоўніцы, цукерачніцы, шкатулкі. 3 творчасцю В. Гаўрылюк звязана адраджэнне традыцыйнага віду народнага мастацкага саломапляцення — аб’ёмнай пластыкі. Гэтае мастацтва аказалася вельмі сугучным тэндэнцыі дэкаратыўнасці, характэрнай для 60-х гадоў, таму хутка набыло шырокае развіццё не толькі на Брэсцкай, але і на іншых фабрыках мастацкіх вырабаў. Абапіраючыся на даўнія традыцыі пляцення саламяных фігурак-цацак, майстрыха звярнулася да народнага побыту, чэрпаючы адтуль тэматыку сваіх работ. У творах «Араты», «Жняя», «На рынак» і іншых ад- чуваецца глыбокае веданне народнага жыцця, яго культуры. He задавальняючыся выкананнем адзіночных фігурак, што было ўласціва традыцыйнаму саломапляценню, В. Гаўрылюк стварае цэлыя сюжэтныя сцэнкі: Але паступова майстрыха вызначыла патрэбны напрамак: выяўленне натуральных магчымасцей саломы. Адзенне персанажаў імітуецца ручным саламяным ткацтвам, толькі зрэдку неабходныя дэталі падкрэс- 87. В. Гаўрылюк. Конь. 1973 88. В. Арцёменка. Конь-агонь. 1979 «Лявон і Лявоніха», «Дзед і-баба», «Кумачкі», «Несцерка і дзяцей шасцёрка» і інш. Значна мяняецца і знешні бок твораў: узрастае іх дэкаратыўнасць, статычнасць поз саступае месца экспрэсіўнасці і дынаміцы. У вырабах спалучаюцца самыя розныя тэхнікі пляцення, дапоўненыя іншымі матэрыяламі: кавалачкамі тканіны, ніткамі, дрэвам. Праўда, на першым часе, у пачатку 60-х гадоў, калі традыцыйнай саламянай пластыкай В. Гаўрылюк займалася фактычна адна, у яе творчасці заўважалася празмернае захапленне іншымі матэрыяламі, імкненне ствараць свае кампазіцыі як мага больш падобнымі да натуры. Фігуры амаль поўнасцю закрываліся адзеннем з фабрычных тканін, якое ў мініяцюры імітавала традыцыйную народную вопратку. Натуральная прыгажосць саломы як след не раскрывалася, знешняе пераймальніцтва зніжала дэкаратыўна-мастацкія якасці твораў. ліваюцца каляровымі ніткамі. Вырабы набываюць цэласнасць і сапраўдную традыцыйнасць. 3 1965 г. на Магілёўскай фабрыцы мастацкіх вырабаў аб’ёмнай пластыкай з саломы пачала займацца К. Арцёменка. Добра знаёмая з творчасцю В. Гаўрылюк, майстрыха пазбегла яўнага этнаграфізму, звярнуўшыся да сучаснай тэматыкі. Яе шматфігурныя кампазіцыі, поўныя экспрэсіі і дынамікі, з’яўляюцца ўдалай імправізацыяй на аснове традыцыйных матываў. Якасці матэрыялу раскрываюцца на поўную моц, іншародныя дабаўленні амаль не прымяняюцца. Значная частка твораў К. Арцёменка прысвечана героіка-патрыятычнай тэматыцы: «Тачанка», «Юны сцяганосец», «Чырвонаармеец», «Дадзены загад...». Свабоднае валоданне матэрыялам і рознымі тэхнікамі пляцення, яркае творчае мысленне дазволілі ёй гарманічна спалучыць грамадзянскі пафас кампазіцый з ярка выяўленай дэкаратыўнасцю. Цікавасць да традыцый народнага мастацтва, гісторыі свайго краю і яго культуры вызначыла новы напрамак у творчасці майстрыхі. У канцы 60-х гадоў з’яўляюцца яе работы на бытавыя і фальклорныя тэмы: «Першы снег», «Пачатак жніва», «Несцерка», «Пастушок», «Антон вядзе казу на базар» і інш. Кампазіцыі набылі патрэбную вобразнасць і дэкаратыўнасць, не страціўшы пры гэтым і ярка выяўленай сувенірнасці. Адраджэнне мастацкага саломапляцення на Брэсцкай і Магілёўскай фабрыках дало штуршок да хуткага пашырэння гэтага віду промыслу. У пачатку 70-х гадоў саломапляценнем, асабліва стварэннем аб’ёмнай сувенірнай пластыкі, пачалі займацца і на іншых фабрыках мастацкіх вырабаў, у сістэме Мастацкага фонду БССР і інш. Саламяная пластыка з гэтага часу становіцца найбольш яркай з’явай у сучасным народным мастацтве Беларусі. Багатыя традыцыі народнага мастацкага роспісу на Заходнім Палессі сталі асновай для стварэння адпаведнага цэха на Брэсцкай фабрыцы сувеніраў. Паколькі ў пачатку 60-х гадоў промысел па вырабу маляваных куфраў канчаткова заняпаў, паўстала пытанне аб тым, як прадоўжыць жыццё гэтага віду народнага мастацтва. Вырашана было заняцца размалёўкай невялікіх сувенірных куфэркаў, якія б у мініяцюры паўтаралі іх прататыпы. 3 такой прапановай і звярнулася кіраўніцтва фабрыкі да майстроў в. Огава Іванаўскага р-на. Здавалася б, такая канкрэтная і ясная задача не магла ўяўляць якіх-небудзь цяжкасцей для огаўскіх майстроў. Але справа аказалася больш складаная. Звыклыя працаваць з буйнымі аб’ёмамі і вялікімі плоскасцямі, майстры не змаглі так хутка, як гэтага патрабавала фабрыка, пераарыентавацца на сувенірныя куфэркі і вымушаны былі механічна перанесці на іх традыцыйны роспіс. Выпрацаваная кампазіцыя, характэрная для вялікіх куфраў, не змяшчалася на сувенірных вырабах, таму з традыцыйнай трохчасткавай яна ператварылася ў двухці адначасткавую. Занадта вялікімі выглядалі і букеты, якія давялося значна «прарэдзіць» — да трох-чатырох кветак. Зразумела, што такая збедненая кампазіцыя аказалася неарганічнай, значна горшай за традыцыйную. Да таго ж выявіўся і другі недахоп: пэўная грубаватасць сталярных работ, сакавітасць і размашыстасць роспісу, уласцівыя вялікім вырабам, на сувенірных куфэрках выглядалі звычайнай неахайнасцю. Праўда, на выстаўках народнага мастацтва, дзе перш за ўсё цанілася рукатворнасць, куфэркі огаўскіх майстроў глядзеліся досыць арганічна, але яны не адпавядалі патрабаванням сувенірнай вытворчасці, і Брэсцкая фабрыка сувеніраў вымушана была заняцца іх дапрацоўкай. Несумненна, народныя майстры з дапамогай прафесійных мастакоў і самі справіліся б з такой задачай, але прамысловаму прадпрыемству патрабавалася аператыўнасць. Узоры для цэха мастацкага роспісу сталі ствараць прафесійныя мастакі, скарыстоўваючы огаўскія матывы. Роспісы набылі патрэбную вытанчанасць і дасканаласць, аднак страцілі якасці, уласцівыя народнаму мастацтву: адчуванне жыццёвасці і рукатворнасці. Хоць огаўскія майстры і працягвалі супрацоўніцтва з фабрыкай, але яно зводзілася галоўным чынам да тыражыравання ўзораў, створаных прафесійнымі мастакамі. Шырокае развіццё ў 60-я гады набыла мастацкая апрацоўка дрэва, якая развівалася галоўным чынам як дробная настольная пластыка сюжэтнага характару. Фабрыкі мастацкіх вырабаў выпускалі таксама насценныя пано, выкананыя ў тэхніцы інтарсіі. Звычайна гэта былі пейзажы і жанравыя сцэнкі, якія ў большасці выпадкаў насілі яўныя рысы самадзейнай творчасці. Кавалачкі дрэва розных парод падбіраліся механічна, без уліку унікальнасці і непаўторнасці іх слаістасці і колеру, пано, па-сутнасці, імітавалі графічны ці жывапісны твор. He выратоўвала становішча нават майстэрская стылізацыя некаторых работ, паколькі яны ствараліся і тыражаваліся адпаведна задуме мастака, а не ўласцівасцям матэрыялу. У пачатку 70-х гадоў попыт на такія вырабы моцна знізіўся, і неўзабаве яны амаль поўнасцю былі зняты з вытворчасці, хоць многія самадзейныя мастакі прадаўжалі займацца гэтым відам творчасці, нярэдка дабіваючыся цікавых вынікаў. Больш плённымі, але і не менш складанымі аказаліся пошукі ў галіне дробнай пластыкі. Зразумела, што ні традыцыйная народная скульптура, ні бытавыя вырабы ў сваім неперапрацаваным выглядзе не адпавядалі патрэбам сувенірнай вытворчасці. Развіццё набыло ў асноўным тое, што мела дэкаратыўную трактоўку, магло аздобіць сучасны інтэр’ер ці стаць сувенірам. Звычайна гэта былі разнастайныя фігуркі жывёл: буслы, чаплі, алені, ласі, глушцы і інш. Найбольшае пашырэнне атрымала фігурка зубра — своеасаблівы сімвал рэспублікі. Выраблялі гэты сувенір на многіх фабрыках, аднак у большасці з іх пераважаў пэўны стэрэатып накшталт эмблемы Мінскага аўтамабільнага завода, дзе зубр адлюстраваны ў пагрозлівай позе, нагнуўшы галаву. Фігуркі іншых жывёл нярэдка вызначаліся натуралізмам, манернасцю і салоннасцю. Арыгінальны напрамак разьбы, вызначаны дробнай пластыкай А. Міхеенкі, склаўся на Полацкай фабрыцы мастацкіх вырабаў. Невялікія скульптуркі паляўнічых, сейбітаў, гарманістаў, рыбаловаў дастаткова ўмоўныя і дэкаратыўныя, манера разьбы вельмі смелая і лаканічная. Кожная фігурка ўяўляе своеасаблівую мазаіку плоскасцей, якія то здрабняюцца на тварах, то павялічваюцца, мадэліруючы адзенне. Плаўныя радыусы і мяккія пераходы адсутнічаюць. Такі лаканізм разьбы ў нечым аказаўся сугучным тагачаснаму інтэр’еру. Жэсты вобразаў энергічныя і выразныя, але ў іх няма той сімволікі і манументальнасці, уласцівых традыцыйнай народнай драўлянай скульптуры. Мадэліроўка выдае ўхіл у знешнюю дэкаратыўнасць. Больш разнастайна развівалася драўляная пластыка па-за межамі мастацкай прамысловасці, як від народнага мастацтва і самадзейнай творчасці, які набыў у 60-я гады шырокае распаўсюджанне. Яна паступова пазбаўляецца натуралізму, ілюстрацыйнасці, вонкавага пафасу. Народныя майстры і самадзейныя мастакі імкнуцца да больш глыбокага раскрыцця тэм, выяўлення багатых прыродных уласцівасцей матэрыялу, жанравай разнастайнасці. Значнае месца ў іх творчасці пачынае займаць фальклорная тэматыка, якая давала багаты матэрыял для творчасці. Мяняецца і характар драўлянай скульптуры. Калі ў папярэдні перыяд яна прызначалася ў асноўным для выставак і мела досыць значныя памеры, то цяпер болып актыўна скарыстоўваецца ў інтэр’еры. Разьбяры часцей звяртаюцца да пластыкі малых формаў дэкаратыўнага характару. Сярод майстроў-скульптараў у першую чаргу варта назваць старэйшага беларускага народнага разьбяра А. Пупко (1893—1984) з пас. Івянец (Валожынскі р-н Мінскай вобл.). У параўнанні з іншымі сучаснымі народнымі і самадзейнымі разьбярамі яго творчасць асабліва цікавая тым, што з’яўляецца своеасаблівым злучальным звяном паміж старажытнай і сённяшняй народнай драўлянай пластыкай. Майстар займаўся скуЛьптурай яшчэ ў дарэва-