КНІГІ ОНЛАЙН
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 2.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 3.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 4.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 5.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 6.
ма, надрукаваў усе кнігі Старога запавету, якія не зберагліся. Каля 1522 Ф.Скарына абсталяваў друкарню ў Вільні і надрукаваў «Малую падарожную кніжыцу», дзе аб’яднаны Псалтыр, Часасловец (малітвы), урачыстыя гімны (каноны і акафісты, некаторыя з іх — паэт. творы Ф.Скарыны). У 1525 ён выдаў «Апостал». Напісаныя бел. асветнікам 50 прадмоў і 62 пасляслоўі да сваіх кніг з’яўляюцца першым у Беларусі каментарыем да Б., у якім тлумачыцца паходжанне кожнай з апублікаваных кніг, іх аўтарства, асаблівасці сюжэтаў, вобразаў і сімвалаў, іх значэнне для рэліг., маральнага і грамадзянскага выхавання «людзей простых, паспалітых». Перад кожным раздзелам біблейскіх кніг перакладчык і выдавец змясціў кароткія анатацыі, у якіх вызначаны змест адпаведнай часткі кнігі. На перакладчыцкую творчасць Ф.Скарыны ўплывала гуманіст. атмасфера эпохі Рэнесансу. У 1563 на сродкі ўплывовага кальвініста Мікалая Радзівіла Чорнага на старапольск. мове была надрукавана Брэсцкая (Радзівілаўская) Б. У выданні змяшчаліся прадмова, каментарыі і прадметны паказальнік, яно бы
ло багата аздоблена гравюрамі, застаўкамі і канцоўкамі. С.Будны таксама выдаў Б. на старапольск. мове (Нясвіж, 1572, Стары запавет; Лоск, 1574, Новы запавет). Прадаўжальнікам кнігавыдавецкай справы Ф.Скарыны у Беларусі быў В.Цяпінскі, які пераклаў на старабел. мову і каля 1580 выдаў «Евангелле» з прадмовай.
Першыя практычныя крокі да перакладу Новага запавету на сучасную бел. мову былі зроблены ў Зах. Беларусі і Польшчы ў 1920—30я гг. (І.Бобіч, А.Луцкевіч, В.Гадлеўскі), у бел. дыяспары ў Еўропе і ЗША у 1950я гг. (П.Татарыновіч, Я.Пятроўскі). Першым поўнасцю пераклаў Б. на бел. мову Я.Станкевіч (НьюЙорк, 1973). Вядомы поўны пераклад В.Чарняўскага (выдадзены: Новы запавет, 1999; Пяцікніжжа, 2002). У 1990—92 час. «Спадчына» апублікаваў евангеллі паводле Матфея, Лукі і Іаана ў перакладзе
Старонка Астрожскай Бібліі І.Фёдарава. 1581.
Жй
Й«4т* мЯі.ічі,ці(4 , (і чапіпін гу4іЬніТ нііті . ДШіЦЛй^Ж rtWmi.U йі "Ц’ • ”Н» л'*?’к«жЁ г'п’< tii uri . І’віцакіНіЬу» П»»уіЛн , га/Йійп^п • ' ({s^imf Utc»^ ц ГАЙГЮ rtjlHtk^JHtpM.yr КІ^Т • Г«« ПЛ^ІШН^ ^nt’t t.llKfl«А»ЛН I нлнгтінггithvii.^hmr і )|it* МН lU >ЦЧ'ііМ(М!:ч .IjWaiw. < |р віЛінйнЛйІН jHini/itl * ||ій«і n^Z^'x Міч вй* u.lm,(tM »thwi» ічяір^Кйн * 0»г7у/,ін «і»Ок;( ІЙЙЧ ШІІГ'ГНЛІП Нл^’г. , Hlir|t ШЯ«і|М Г.гм£ф ff/niMiyn I ^К» mdimurim» nfxt’nM^ni > н гйт*пйнтк«"У rtraesimr» •
Г ''“’ » * * urrt'ii UMriMtsMfAt^mfrt і niif^li ЙНу inH« A mniji' •rtHft.ittr i lyitmfiUh «jf!« ^іЛтІіі , нкііАрн rrqu UlkfAHtTieVnA , НЛГЛ WlZya
*г» • |>«mfnritwi» іуўіну» > н
OMimif н>»Й^А<»кН»4мА«»ІкІІ?Лі > міктІпшПнм’^нтпіА^ ^ »tnum.uW'«''V’'4pujtt,ri , цГ «««тян г>(*'пьй»f^» «'»3^ •гшйіішД"1(Г"і X «рнчЛшгІ, Г імлм І(іш’ч • 43/' ^'"ІЧ/Х7, тд і ЛргййІЛЧЮ »н^/лійпж йдм кн днгпіапП глмі » ІІ/іі1^^^ ‘тніянцд^ ЛКН ‘ МріЖііЖА пллнцгн жкЛ^н м , мні Н»|Лм Ш^й»КН1АІ7'7^ІЙІІ'*Ж А ‘ ЦаН'І 4(4 H^eWim ^ I Н«р»ягп<сл «пг^іікііулй" • рппмппн
HR ».„...,/v«,i , .w'nA HA„rn7„:|1„Mlf , ІІІШД,,!,^
• |І“ІІ«І'Д ірЫкЯННл 5* i "iifilimlli twAinn rtf.ЦпУ 1
^'',,л""""^ 'Tif" * '‘'".'I «М’ІНфіЙІА H (m i
/.u «'J'* ’’ ‘ чіпіг^ iu:4f.liit| '2'i|Oa«M.(liU(‘iijtiltfr| i
^','''*1 Р",'!’,",м <Т¥жа №^l“1"'"1/' ‘ l“M^” *"bn/ '!"гв'*”л 1 ’'•'^глйпі
?ti,Mu'H • •’ЬйіМІйі'йц
^.itni^imuilliihRn । m/mAUa » hh^H»ArlJBVtiiS » p/rlWiMU It (111 KIl'r^M^il.^U , НІ^ГАПКі AMUrtiHtiitHAfXttA I JjHltytnV нгн/дт . (pftnt.l jtr > Дк» rt ^icm^ ItHiW.NA • KttyKtHbKturht.UiAAM P.lH . iw|it‘ii<>|.m.;,А“йц ■”*
^(■''•'іі,'"СЧ"",л"н • н|1ш,і:теі,’,Аі',у,4’'і,і"лм* ІаайЦ чніі.нт . Qhm м&« » ^іііміі' «• '*«• 'ДЛ*’" * мтЙ» м' іпгПіійп^АхяфітіАім | му Д^І ,К«Ну|(П«НгІп|®ПМП|ьТ • Г6 *^ГА»'ШЙЙ»*’А » Г.ігНіГ^З вЦеЛ^ IttttiMiV • *>wlkAhrn»rA । кйНпгрг ui.'hiiii » йк< гЛЖр МАф|Мі(йвл іітціг , нлл'жаді* л'ймуія »ултн ткл t Н»Л|іі'«н Kffmidі!(W , н»упіг./гп>г і .<г.< • Іі<п«5»пл*п’ > к»п»мы»ті»»нМ’*елг/А : JjtuAW HflAiHkAiHvWk'P'MH»’'*,; ^MtMMUn г.іг/р|мл»мм • ^ ПЛІ^ІійЙЮіір > КМІіА І»АіАІ«НН • у.ЙІІІХШІМСА ‘ «IMirf»*»"^’* • yW,HllHlH • ДхіБі гн <>'»•*'"!■< «¥ЙМ.'нВ BurrAHA^AjAUH ‘
680
БІБЛІЯТЭКА
Біблія Францыска Скарыны. Кніга Быцця. Прага, 1519.
А.Клышкі, у 1995 пабачылі свет Новы запавет і Псалтыр у перакладзе В.Сёмухі. Да гэтай працы ў 1990я гг. падключыліся і інш. спецыялісты. У 2002 поўнасцю выдадзена Б. ў перакладзе В.Сёмухі. Аднак усе гэтыя пераклады ў той ці інш. ступені маюць недахопы (як у выкарыстанні моўных сродкаў, так і ў стаўленні перакладчыкаў да сакральнасці тэксту), якія істотна змяншаюць іх прыдатнасць для выкарыстання ў богаслужэнні. 3 улікам гэтага Бел. экзархат Рускай праваслаўнай царквы для падрыхтоўкі бел.моўнага тэксту Б. дзеля выкарыстання яго ў богаслужэнні стварыў Біблейную камісію, якая пераклала і выдала (на 4 мовах — стараж.грэчаскай, царк.слав., рус. і бел.) евангеллі ад Матфея (1991), Марка (1999), Лукі (2003), Іаана (2005). Вынікам гэтай працы стала выданне Свяшчэннага Евангелля на бел. мове (Мінск, 2007; Гайнаўка, Польшча, 2008). Біблейная камісія Бел. экзархата працягвае сваю дзейнасць па перакладзе інш. кніг Б.
Б. — збор разнастайных жанравых твораў (хронікі, кодэксы, паэт. творы, маральнафілас. тэксты, прароцтвы, прытчы, афарызмы, жыціі, гімны і інш.). Яна сфарміравалася на базе рэліг., духоўнамаральных і літ. дасягненняў цывілізацый Стараж. Усходу, якія атрымалі цэласнае выяўленне ў тэкстах Старога запавету. Важнымі нормамі Старога запавету, якія паўплывалі на афармленне духоўнага ладу, сістэмы хрысціянскіх уяўленняў, сталі эталоннымі для хрысціянскай культуры, былі строгі монатэізм, месіянскія і эсхаталагічныя спадзяванні, ідэя ўваскрэсення з мёртвых і вобразтысячагадовага Царства божага і жыцця «будучага веку».
Большасць кніг Старога запавету адлюстроўваюць гісторыю стараж.яўр. дзяржавы і інш. краін Блізкага Усходу (Егіпет, Сірыя) у святле правідэнцыялісцкай і эсхаталагічнай канцэпцый. Б. як помнік культуры яўляе адзінства рэальнасці і міфа, гісторыі і цудаў, філасофіі і паэзіі. Базавыя ідэі, вобразы, маральныя імператывы Новага запавету аказалі значны ўплыў на станаўленне еўрап. ментальнасці,
Старонка першай друкаванай Бібліі І.Гутэнберга. 1454.
на ўсе культ. сферы зах. грамадства. Біблейскія сюжэты, матывы, вобразы шырока выкарыстоўваюць майстры сусв. лры, выяўл., тэатральнага, муз. мастацтва, кінематографа. У бел. лры вобразная і сімвалічная сістэмы Б. ўвасабляліся ў творчасці Ф.Скарыны, М.Сарбеўскага, М.Сматрыцкага, І.Пацея, братоў Л. і С. Зізаніяў, А.Філіповіча, Сімяона Полацкага. Біблейскія матывы выкарыстоўваюцца ў творчасці Я.Купалы, З.Бядулі, У.Караткевіча і інш. бел. пісьменнікаў.
Літ.: Гальбйаттй Э.,ПьяццаА. Трудные странйцы Бйблйй (Ветхйй Завет). Мчлан, М., 1992; Новый Бйблейскнй словарь. Ч. 1. Бнблейскне персонажн. Ч. 2. Бйблейскяе реалйй. СанктПетербург, 1999—2001; Новый Бйблейскйй комментарнй. Ч. 1—2. Ветхнй Завет. Ч. 3. Новый завет. СанктПетербург, 2000— 01; Павловскйй А. Популярный бйблейскйй словарь. М., 1994; Чарота І.А. Беларуская мова і царква. Мінск, 2000; Сініла Г.В. Біблія як феномен культуры і літаратуры. Ч. 1. Духоўны і мастацкі свет Торы. Кніга Быцця. Ч. 2. Духоўны і мастацкі свет Торы. Кніга Зыходу. Мінск, 2003—04; Я е ж. Танах й мяровая поэзйя. Мйнск, 2009; ІЦ е д р о в й ц к й й Д. Введенйе в Ветхйй Завет. Пятякнйжйе Мойсеево. М., 2003.
В.Р.Языковіч, І.А.Чарота.
БІБЛІЯЛОГІЯ, гл. Кнігазнаўства. БІБЛІЯТЙКА (грэч. bibliotheke ад biblion кніга + theke сховішча), сацыяльны інстытут, які займаецца зборам, захаваннем, папулярызацыяй і распаўсюджваннем інфармацыі, а таксама арганізуе яе грамадскае выкарыстанне і абслугоўванне чытачоў; выконвае адукац., н.д., метадычную і (буйныя Б.) выдавецкую функцыі. Паводле сац. прызначэння падзяляюцца на агульныя, спец. (вытворчыя, навук., вучэбныя, Б. органаў кіравання) і асабістыя; у залежнасці ад заснавальнікаў — на грамадскія (дзярж. і недзярж.) і прыватныя (персанальныя, сямейныя і родавыя); у адпа
681
БІБЛІЯТЭКА
веднасці з юрыд. статусам — самаст. і несамаст. (структурныя падраздзяленні інш. устаноў); з адм.тэр. падзелам — рэсп., абл., раённыя, гар., гарпасялковыя, сельскія, Б. аграгарадкоў. Па складу фондаў адрозніваюць універсальныя і галіновыя Б.
Першыя звесткі пра Б. адносяцца да 3га тыс. да н.э.; яны існавалі ва ўсіх цывілізацыях старажытнасці, у т.л. Стараж. Егіпце і Кітаі. У сярэдзіне 7 ст. да н.э. пры палацы асірыйскага цара Ашурбаніпала ў Ніневіі меўся вял. збор гліняных таблічак. У Стараж. Грэцыі першая буйная Б. з’явілася пры Арыстоцелі (4 ст. да н.э.). Найб. вядомыя Б. антычнасці — Александрыйская (засн. Пталамеем, налічвала ў 1 ст. н.э. да 700 тыс. кнігскруткаў) і ў Пергаме (засн. ў 3 ст. да н.э., каля 200 тыс. рукапісных кніг). Вял. кніжныя зборы складаліся візант. імператарамі ў Канстанцінопалі. Б. атрымалі шырокае пашырэнне ў краінах мусульманскага Усходу.
У сярэдневяковай Еўропе Б. існавалі пры буйных храмах, мана
Музейбібліятэка Сімяона Полацкага ў г. Полацк.
стырах, прыдварахзнаці. У16—18ст. з распаўсюджваннем кнігадрукавання, актывізацыяй навук. дзейнасці іх колькасць павялічылася. У 19 ст. ўзніклі спецыялізаваныя Б. — ваенныя, тэхн., мед. і інш. 3 2й пал. 19 ст. сфарміравалася развітая сетка публічных Б. На пач. 21 ст. найбуйнейшымі Б. свету з’яўляліся Б. кангрэса ЗША у Вашынгтоне, Рас. дзярж. Б. ў Маскве, Рас. нац. Б. ў СанктПецярбургу, Брытанская Б., Французская нац. Б., Каралеўская Б. ў Стакгольме, Б. Ватыкана і інш.
У Беларусі першыя Б. з’явіліся з распаўсюджваннем хрысціянства і кніжнай культуры. Адной з найб. вядомых была Б. Полацкага Сафійскага сабора (з 11 ст., разрабавана ў час Л івонскай вайны 1558—83). У 11—13 ст. Б. існавалі ў Полацкім, ТураваПінскім, Мінскім, Гродзенскім княствах. Асабістыя Б. мелі некаторыя дзярж. і царк. дзеячы (напр., Кірыла Тураўскі). Асн. масіў кніг захоўваўся і перапісваўся ў Б. праваслаўных манастыроў. У канцы 16—18 ст. на іх аснове склалася сістэма Б. уніяцкага ордэна ба