КНІГІ ОНЛАЙН
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 1.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 2.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 3.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 5.
Энцыклапедыя Культура Беларусі
У 6-і т. Т. 6.
тукоўскага (1970), «Залатая карэта» Л.Лявонава (1971), «У ноч зацьмення месяца» М.Карыма (1972). Д.М.Гіргель. КАНДРУСЁВІЧ Уладзімір Пятровіч (н. 29.9.1949, г. Гродна), беларускі кампазітар. Скончыў Бел. кансерваторыю па класах фп. (1973) і кампазіцыі (1979, клас Я.Глебава). Працуе ў розных стылях, арганічна спалучае аўгарскую задумку з шырокім наборам сродкаў муз. выразнасці. Сярод твораў: балет «Крылы памяці» (1986), радыёопера «Таямніца старога замка» (1988), кантата «Аблачынка з Чарнобыля» (1989), сімф. «Плач перапёлкі» (1992), мюзіклы «Джулія» (1990), «За 334 КАНОН лёты» (1992), «Шклянкавады» (1994), «Дзверы» (2007), «Байкер» (2008), радыёспектакль «Крыж» А.Дударава (2010), камернаінструм. і вак. музыка, музыка да маст. («Птушкі без гнёздаў», 1996; «На спіне ў чорнага ката», 2008; «Кадзет», 2009; «Рыжык у Залюстроўі», 2011; «КіндэрВілейскі прывід», 2013) і дакум. («Кацярына», 2008; «Каханне і жыццё маё», 2009) фільмаў, муз. казка «Нельга нам без сябра» (2008), музыка да драм. 1 лялечных спектакляў у т.л. «Бура» У.Шэкспіра (1989), «Сымонмузыка» паводле Я.Коласа (1990), «Жураўлінае пер’е» Д.Кінасіта, «Таямніцы блакітных азёр» і «Несцерка» А.Вольскага, «Іванаў» А.Чэхава (усе 2006), «Сонечка» паводле Ф.Дастаеўскага, «Прынцэса і салдат» А.Дударава (абодва 2009) і інш. КАНДЫБОВІЧ Леў Аляксандравіч (20.1.1934, Мінск — 7.4.2011), беларускі вучоныпсіхолаг. Др псіхал. навук (1982), праф. (1984). Скончыў Архангельскі пед. інт (1959), Мінскае вышэйшае інжынернае зенітнаракетнае вучылішча проціпаветранай абароны (1967), выкладаў у ім (з 1985 нач. кафедры). У 1991—2011 у Бел. пед. унце. Навук. працы па гісторыі псіхалогіі, ваен. псіхалогіі і псіхалогіі вышэйшай школы ў Беларусі. Тв.\ Основы пснхологнческой деятельностн офнцера. 2е нзд. Мннск, 1990 (разам з В.А.Міхайлоўскім); Пснхологня высшей школы. 4е нзд. Мннск, 2003 (разам з М.І.Дз’ячэнкам); Мсторня пснхологнн в Беларусн. 2е нзд. Мннск, 2005; Пснхотехннкн Беларусн: нмена н судьбы (20—ЗОе гг. XX ст.). Мннск, 2009 (разам з Н.Ю.Стаюхінай). КАНЕЛЮРЫ (ад франц. cannelure жалабок), падоўжаныя жалабкі ў ствале калоны (паўкалоны, пілястры) і гарызантальныя жалабкі торусаў (паўвалоў ці валоў) базы іанічнага, зрэдку карынфскага ордараў. У межах антычнага ордара колькасць К. у ствале калоны звычайна роўная 20. У аздабленні калон выкарыстоўваюцца з мэтай узмацнення эфекту Каніцкі касцёл. зграбнасці, стройнасці, выцягнутасці, палётнасці формы, ажыўляюць гульню святлаценю. У архітэктуры Беларусі канелюраваныя калоны (паўкалоны, пілястры) ужываліся пераважна ў аздабленні культавых, грамадскіх і жылых пабудоў барока (інтэр’ер касцёла Божага Цела ў Нясвіжы), класіцызму (Жамыслаўская сядзібаў ампіру (будынак Нац. банка Рэспублікі Беларусь у Мінску). Ю.Ю.Захарына. КАНІСКІ Георгій, гл. Георгій Каніскі. КАНІЦКІ КАСЦЁЛ, помнік архітэктуры неараманскага стылю ў в. Канічы Касцюковіцкага рна. Пабудаваны ў пач. 20 ст. Квадратны ў плане аб’ём, да якога далучана трохвугольная апсіда, завершаная трохвугольным франтонам і крапаваная пілястрамі. Фасад вылучаны 4граннымі вежамі, члянёны паўкруглымі люкарнамі, арачнымі аконнымі праёмамі. Сцены атынкаваныя, крапаваныя пілястрамі, апяразаныя прафіляваным карнізам з сухарыкамі. Унутры зала была перакрыта цыліндрычным скляпеннем. Касцёл у паўзруйнаваным стане. КАНКРЭТНАЯ МЎЗЫКА, разнавіднасць акадэмічнай электронай музыкі і кампазітарская тэхніка стварэння гукавых артэфактаў на магнітнай стужцы («шумавая музыка») з уключэннем гукаў паўсядзённага жыц ця (рыпанне дзвярыма, шамаценне поліэтыленавага пакета, шум вады, смех і размовы, кручэнне ручкі радыёпрыёмніка і г.д.), прыродных і індустрыяльных гукаў, падвергнутых розным акустычным трансфармацыям (апрацоўка фільтрамі, у скажэнне, змяненне хуткасці і г.д.). Першымі досведамі машыннай трансфармацыі зыходных гукавых матэрыялаў з’явіліся творы франц. інжынера і гукарэжысёра П.Шэфера ў 1940—50х гг. У Беларусі вядомым кампазітарам у гэтай тэхніцы з’яўляецца Д.Лыбін («Апошняя працэсія» для 2 фп., трубы, ўдарных і магнітнай стужкі, 1991, 2я рэд. 1998). Літ.: Андреева Е.Ю. Постмодерннзм н нскусство 2й пол. 20 — нач. 21 в. СанктПетербург, 2007; Мднванн Т.Г. Западный рацноналнзм в музыкальном мышленнн 20 в. Ммнск, 2003. А.Г.Суботняя. КАНОН (ад грэч. капбп норма, правіла), 1) сістэма пануючых правіл і норм, якія маюць дагматычны характар. Кананічнасць найб. характэрна для грамадскай свядомасці старажытнасці і сярэдніх вякоў. Існуюць К.:біблейскі — сукупнасць кніг Бібліі, якія прызнаюцца царквой боганатхнёнымі і выкарыстоўваюцца ў богаслужэнні ў якасці Свяшчэннага Пісання (гл. Кананічная літаратураў царкоўны — правілы ў галіне дагматыкі, культу, арганізацыі 335 КАНСАЛІДАЦЫЯ царквы, узведзеныя хрысціянскай царквой у закон. 2) У літаратурнамастацкай творчасці — сістэма стыліст. і іканаграфічных норм, што пераважае ў якімнебудзь перыядзе ці кірунку; твор, які з’яўляецца нарматыўным узорам. Са знікненнем цэласнай ідэалагічнай асновы, агульназначных этычных норм К. спыніў сваё існаванне як адзінае цэлае. У апошні раз у гісторыі еўрап. лры кананічныя прадпісанні як абавязковыя, нарматыўныя былі дзейсныя ў эстэтыцы класіцызму (строгае падпарадкаванне прынцыпу адзінства месца, часу, дзеяння). Рамантычная эстэтыка ўпершыню пачала разглядаць К. як перашкоду для выражэння аўтарскай індывідуальнасці. Некаторыя кананічныя ўласцівасці маюць пазачасавы характар: светлавая сімволіка сусветнай паэзіі ад фальклору да сучаснасці (балады «Свіцязьвозера», «Калдычэўскі шчупак» Я.Чачота, паэма «Паляўнічыя акварэлькі з Палесся» ЯЛучыны), карнавальнае пераапрананне (п’есы «Паўлінка» Я.Купалы, «Ідылія» В.ДунінаМарцінкевіча), смерць і ўваскрэсенне гал. героя і інш. На эстэтыку бел. сярэдневяковага і царк. мастацтва паўплывалі візант. К. і традыцыі этнічнай культуры. Кананічнымі формамі сусветнай паэзіі бел. лру ўзбагацілі М.Багдановіч, М.Танк, АЛойка, Н.Гілевіч, А.Звонак, Ю.Пацюпа і інш. 3) У музыцы — форма многагалосай музыкі, засн. на строгай імітацыі, пры якой у імітуючых галасах (рыспостах) паўтараюцца не толькі пачатковая меладыйная будова, але і наступныя раздзелы голасу, які ўступіў першым (прапосты). Найб. пашыраны 2 і 3галосыя К. Вылучаюць як асобную разнавіднасць бясконцы К., які вяртаецца да свайго пачатку. Вядомы з 12 ст., свайго вышэйшага росквіту дасягнуў у творчасці І.С.Баха. Выкарыстоўваецца многімі бел. кампазітарамі: А.Багатыровым (пабочная частка 1й ч. і развіццё гал. тэмы 2й ч. 2й сімфоніі; пачатак фіналу кан таты «Беларускія песні»), Я.Глебавым (развіццё лейтматываў уцёкаў у балеце «Альпійская балада», кахання ў балеце «Курган»), Я.Касалапавым (сюітадля фп. «Карацелькі»), В.Войцікам (камерная сімфонія «Апошняя восень паэта»), Д.Даўгалёвым (канцэртная сюіта для ўдарных, раяля і камернага аркестра), В.Кузняцовым (кампазіцыя для 7 выканаўцаў «Стужка Мёбіуса») і інш. 4) Жанравая форма літургічнай п а э з і і; складаны мнагастрофны твор, прысвечаны праслаўленню якоганебудзь свята ці святога. Як жанр з’явіўся ў сярэдзіне 7 ст. К. складаецца з 9 песень, 1я страфа называецца ірмасам, астатнія трапарамі. Колькасць песень К. можа быць 2, 3, 4, 8 і 9. Першыя К. напісаны св. Андрэем Крыцкім і св. Іаанам Дамаскінам. Н.В.Мацабярыдзэ (музыка). КАНСАЛІДАЦЫЯ (ад лац. con разам + solidare умацоўваць, зрошчваць), від аб’яднальных этнічных працэсаў пры якім адбываецца зліццё некалькіх блізкіх па мове і культуры этнасаў ці этнічных груп у больш буйную этнічную супольнасць (міжэтнічная К.) — плямён у народнасці, народнасцей у нацыі; узмацненне культ. аднароднасці, унутранай згуртаванасці этнічнай супольнасці і паглыбленне агульнаэтнічнай ідэнтычнасці яе прадстаўнікоў (унутрыэтнічная К.). Паскарэнне працэсаў унутрыэтнічнай і міжэтнічнай К. ў розныя гіст. эпохі было абумоўлена ўмацаваннем сац.эканам., грамадскапаліт. і культ. сувязей паміж асобнымі часткамі этнасу, распаўсюджваннем адукацыі на адзінай літ. мове, развіццём прафес. маст. культуры, СМІ (прэса, радыё, тэлебачанне, інтэрнэт), паліт. аб’яднаннем блізкіх этнасаў у межах адной дзяржавы або тэр. аўтаноміяй у шматнац. дзяржаве, а затарможванне — адпаведна значнымі рэліг. і расавымі адрозненнямі паміж кантактуючымі этнічнымі групамі, неспрыяльнымі абставінамі знешняга і ўнутранага развіцця (разбуральныя войны, паў станні, канфлікты, эпідэміі і інш.). На тэр. Беларусі працэсы К. бел. этнасу пачалі разгортвацца ў эпоху Сярэдневякоўя і Рэнесансу, калі ва ўмовах існавання ВКЛ пачалі фарміравацца і развівацца некаторыя віды мясц. маст. культуры (архітэктура, музыка, лра), склаліся асн. прыкметы старабел. мовы, а таксама ўзніклі і замацаваліся этнонімы «літвіны», «беларусцы», «беларусы», «палешукі», узнікла кнігадрукаванне, пашырылася адукацыя, пісьменнасць сярод мясц. насельніцтва. У наступны перыяд Новага часу (да канца 19 ст.) далейшая К. бел. этнасу перыядычна стрымлівалася сац.эканам., паліт. і культ. крызісамі, спусташальнымі войнамі, паўстаннямі, палітыкай паланізацыі і русіфікацыі, рэліг. супрацьборствам. У канцы 19 — пач. 20 ст. кансалідацыйныя працэсы на тэр. Беларусі прыкметна ўзмацніліся дзякуючы станаўленню і паскоранаму развіццю асн. відаў бел. прафес. культуры, пашырэнню легальнага друку на бел. мове, шырокаму распаўсюджванню агульнаэтнічнай самасвядомасці. Кіраўніцтва ўтворанай у 1919 БССР мэтанакіравана праводзіла ў 1920я гг. палітыку беларусізацыі дзярж. апарату, адукацыі і нш. Аб’ектыўна спрыяльныя ўмовы для завяршэння нац. К. беларусаў склаліся ў канцы 20 ст. ў сувязі з ўтварэннем суверэннай Рэспублікі Беларусь. Э.С.Дубянецкі. КАНСАНАНС (франц. consonance ад лац. consonare гучаць ва ўнісон) у музыцы, адначасовае спалучэнне тонаў стройнага, згоднага гучання. Паняцце К. супрацьстаіць паняццю дысананс. У К. спакойнае, мяккае гучанне, прыемна ўздзейнічае на нервовыя цэнтры слухачоў. Да кансанансных інтэрвалаў адносяць прыму, актаву, квінту, кварту, вял. і малыя тэрцыі і сэксты (чыстая кварта ў адносінах да баса трактуецца як дысананс), а таксама акорды, складзеныя толькі з гэтых інтэрвалаў без удзелу дысануючых (мажорнае і мі