КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
62 Тананаева Л, Н. Некоторые черты развнтпя старопольского портрета XVII — XVIII вв.//Советское славяноведеіше. 1974. № 3. С. 43-44. рэтнага падабенства, перададзены без усялякай ідэалізацыі. У позах непасрэднасць. Строга ўраўнаважаныя формы, мяккія плаўныя контуры фігур, абагульненасць іх трактоўкі надаюць помніку манументальны характар. Архітэктурная акаймоўка — калоны з капітэлямі, што нясуць просты антаблемент, валюты над бакавымі нішамі, раслінныя ўзоры на арцы, картушы з гербамі — не парушае велічнасці і ўраўнаважанасці ўсёй кампазіцыі. Надмагілле належыпь да тыпу ўкленчаных, распрацаваных вядомым фламандскім скульптарам Вільгельмам ван дэн Блокэ, які з 1584 г. працаваў у Гданьску. У адрозненне ад буйных надмагілляў, цесна звязаных з мастацтвам Італіі, гэтыя невялікія помнікі набліжаліся да работ паўночнаеўрапейскіх мастакоў і ствараліся ў асноўным мясцовымі майстрамі63. У надмагіллі Паўла Сапегі і яго трох жонак (пасля 1599 — пасля 1635 г., францысканскі касцёл у в. Гальшаны Гродзенскай вобл., цяпер у Музеі старажытнабеларускай культуры ІМЭФ АН БССР) фігуры памёршых свабодна ляжачыя. Сапега ў адзенні рыцара павернуты да жонак, якія трымаюць у руках малітоўнікі. Галовы ляжаць на падушках і абапіраюцца на левыя рукі. Гэта хутчэй адпачынак, чым смерць. Такая трактоўка цалкам супадае з гуманістычнай канцэпцыяй Рэнесанса. Фігуры велічныя, што падкрэсліваецца лініямі замкнёных контураў, драпіроўкай адзення, якая выяўляе пластыку форм. У прыгожай зграбнасці поз, некалькі падоўжпых прапорцыях фігур прасочваюцца рысы маньерызму. Але твары ўражваюць канкрэтнасцю характарыстык. Пазбаўленыя эмоцый, яны існуюць быццам па-за часам, выразна ўвасаб- 63 Пластыка Беларусі XII—XVIII стагоддзяў. С. 6; Матушкайте М. Скульптурные надгробпя Лнтвы. С. 20. ляюць годнасць і знакамітасць. Нельга не адзначыць высокае майстэрства выканання гэтых скульптур. Мастак добра ведаў магчымасці мармуру як матэрыялу і разнастайнай апрацоўкай прымусіў яго гучаць у поўную сілу. Ён дасканала выявіў 43. Надмагілле віцебскага кашталяна М. Вольскага. Пасля 1623 г. Фрагмент. в. Крамяніца Зэльвенскага р-на Гродзенскай вобл. фактуру рыцарскіх латаў Сапегі, футравай акаймоўкі і тканін адзення яго жонак. Прыкладна да таго ж часу адносіцца зробленае з рознакаляровага мармуру надмагілле гетмана Вялікага княства Літоўскага Льва Сапегі і яго жонак (пасля 1591 — пасля 1633 г., касцёл св. Міхаіла ў г. Вільнюсе) б4. Надмагілле неаднароднае і стваралася ў некалькі этапаў: спачатку былі зроблены дзве надмагіль- 64 Червонная С., Богданас К. ІІскусство Лнтвы. Л., 1972. С. 37; Батюшков П. II. Памятннкн русской старнны в западных губернпях нмпернн. СПб., 1874. С. 52; ныя пліты жонак пасля іх смерці (1591—1611), затым — трэцяя, пасля смерці Сапегі. Гэтыя тры пліты былі ўключаны ў агульную кампазіцыю помніка, створанага паўночнаітальянскім скульптарам Себасцьянам Сала. У кампазіцыі надмагілля, якое мае значныя памеры (вышыня каля 44. Надмагілле Сапегаў. 1-я пал. XVII ст. Фрагмент. МСБК АН БССР 10 м), арганічна аб’яднаны тры пліты з рэльефнымі выявамі, тры чорныя мармуровыя дошкі з тэкстамі, гербамі, атрыбуты воінскай славы і доблесці. Значнае месца ў вобразным ладзе помніка адводзіцца фігурам Альжбеты і Дароты — патронам памёршых — і сцэне спячых ля труны воінаў. Завяршаюць надмагілле фігуры ўваскрэслага Хрыста і анёлаў, змешчаных на арцы франтона. Разцу Себасцьяна Сала належаць фігу- ра ўваскрэслага Хрыста і шматлікія алегарычныя фігуры, якія вызначаюцца тонкасцю мадэліроўкі. Тры цэнтральныя рэльефы значна слабей у прафесійных адносінах і, відаць, выкананы іншымі майстрамі. У кампазіцыі адчуваецца барочная экспрэсія, якая праяўляецца ў багацці колеравых адценняў, складанасці і напружанасці сілуэта надмагілля, у разарванай арцы франтона, на якой змешчаны вялікія, яўна несуразмерныя з ёй фігуры анёлаў. Рысы барока прыкметны і ў пліце, пастаўленай у 1643 г. у памяць суседзяў і братоў Яна Рудаміна Дусяцкага, кашталяна Навагрудскага, якія загінулі пад Хоцімам у баі з туркамі ў 1621 г. (фарпы касцёл у Навагрудку) 65. Выканана яна з горнага мармуру і пясчаніку. На пліце — дзве рэльефныя кампазіцыі. Зверху — выява маці боскай з дзіцем у воблаках, у цэнтры пліты — шматфігурная кампазіцыя, дзе на пярэднім плане — выявы забітых ворагаў і адсечаныя галовы ў цюрбанах, на заднім — выявы ўкленчаных рыцараў без галоў. Справа ў малітоўнай позе, з ружанцамі ў руках — Ян Рудамін, фігура якога пададзена больш буйна ў параўнанні з астатнімі. Пад абедзвюма кампазіцыямі на чорных мармуровых дошках мемарыяльны надпіс, які вызначаецца дакладнасцю і прадуманасцю ўсіх элементаў. Падкрэслены кантраст чорнага мармуру і залацістага пясчаніку, складанасць і дынамічнасць рэльефных кампазіцый — выразныя рысы стылю барока. У параўнанні са скульптурнымі надмагіллямі пліты вельмі сціплыя па кампазіцыі, асноўную частку ў якіх займаў мемарыяльны надпіс. Звычайна ён акаймоўваўся раслінным арнаментам (пліта біскупа Кірылы Цярлецкага, пасля 1607 г., Матушкайте М. Лнтовская надгробная скулыітура эпохп Ренессанса п раннего барокко//Нскусство Прнбалтнкн. Таллнн, 1981. С. 64. 65 Жнвопнсная Росспя.../Под ред. П. П. Семенова. СПб.; М., 1882. Т. 3. С. 373. 45. Прадстаячая. XVII ст. Магілёўскі абласны краязнаўчы музей в. Перкавічы Брэсцкай вобл., цяпер МСБК; пліта інака Куцеінскага манастыра Арсенія Азарава, 1652, ДМ). Да нашага часу захаваліся і асобныя помнікі драўлянай скульптуры, якія калісьці ўваходзілі ў склад алтарных кашіазіцый. Але і пазбаўленыя свайго асяроддзя, яны не згубілі выразнасці і прывабнасці. Скульптурныя вобразы адзначаны рысамі рэнесансных уплываў і ўраж- ваюць характэрным абліччам, выдатным адчуваннем прапорцый, спакойнай устойлівасцю. Прыклады такіх прац — скульптуры Кацярыны з в. Сурвілішкі Гродзенскай вобл. (МСБК), прадстаячых ля крыжа з магілёўскай Спаскай царквы (Магілёўскі абласны краязнаўчы музей) і інш. 46. Біскуп Рымскі. 1642—1646. ДММ БССР Твар і поза Кацярыны ўвасабляюць значнасць, чалавечуіо годнасць, спакой. Адпавядае гэтаму і пластычнае вырашэнне твора. Контуры фігуры мяккія, плаўныя, складкі вопраткі цякуць, нібы струмені. Разьбяр добра валодае майстэрствам апрацоўкі дрэва, спалучаючы ведан- 47. Прарок Захарыя. 1642—1646. ДММ БССР не анатоміі з умелай перадачай унутранага стану персанажа. У вобразах прадстаячых ля крыжа вельмі яскрава праяўляюцца дэмакратычныя сімпатыі майстра. Твары святых настолькі натуральныя, што здаецца, майстар натхняўся канкрэтным жыццём, увасабляў пэўныя мясцовыя тыпы. У трактоўцы прадстаячых, ураўнаважаных, унутрана значных, поўных чалавечай годнасці, адчуваюцца гуманістычныя канцэпцыі мастацтва Адраджэння. Некаторыя творы драўлянай скульптуры адзначаны рысамі маньерызму: выявы анёлаў на амбоне ў касцёле Ісуса ў в. Крамяніца Гродзенскай вобласці; Марыі і Іаана Багаслова з кампазіцыі «Распяцце з прадстаячымі» з касцёла архангела Міхаіла ў Навагрудку (ДММ БССР) і інш. Асабліва выразныя фігуры Марыі і Іаана Багаслова — выцягнутыя прапорцыі, складаны ракурс і дынаміка ў адхіленым назад корпусе, наўмысна манерным нахіле галоў, крыху высунутай назе, мяккай мадэліроўцы складак вопраткі. Але ад скульптур павявае ўстойлівасцю і спакоем. Яны далёкія ад крайніх праяў рафінаванасці і манернасці, якія часам межавалі з вычварнасцю, уласцівай працам некаторых заходнееўрапейскіх майстроў. У цэлым шэрагу драўляных скулыітур выяўляюцца стылявыя адзнакі ранняга барока. У той жа час яны захоўваюць і рэнесансныя рысы. Так, у скульптурах прарока Захарыя і біскупа рымскага з касцёла Благавешчання брыгіцкага жаночага манастыра ў Гродна (ДММ БССР) 66, выкананых Георгам Цэлем (?), адчуваецца яшчэ рэнесансная статычнасць, ураўнаважанасць фігур, падкрэсленыя нетаропкімі плаўнымі рухамі, мадэліроўкай адзення неглыбокімі паралельнымі складкамі. Май- 63 Пластыка Беларусі XII—XVIII стагоддзяў. Іл. 64. 65. стар любоўна перадае фактуру тканін вопраткі, яе дэкор, упрыгожвае падол шырокай паласой расліннага арнаменту. У першай палове XVII ст. у Беларусі быў створаны шэраг алтарных 48. Алтар у в. Будслаў Мядзельскага р-на Мінскай вобл. 1633—1644 комплексаў. Іменна на алтарах, якія ўстанаўліваліся ў прэзбітэрыі, трапсепце, бакавых капліцах, змяшчалася асноўная частка жывапісных, скульптурных твораў. Багата аздабляліся яны і дэкаратыўнай разьбой. Таму алтарныя комплексы з’яўляюцца прыкладам сінтэзу мастацтваў, гарманічна спалучаных агульнасцю ідэйнай задумы, што стварала ўражанне багацця, пышнасці і хараства. Яскравы таму прыклад — галоўны алтар касцёла Іаана Хрысціцеля (в. Воўпа Гродзенскай вобл.), асвячэнне якога адбылося ў 1634 г. Алтар двух’ярусны, з высокім цокалем. Дзве пары калон карынфскага ордэра першага яруса падтрымліваюць антаблемент. У тымпане франтона — гарэльефная паясная выява бога Саваофа, які трымае ў адной руцэ сферу, другой — благаслаўляе. Па баках — паўляжачыя ў свабодных позах анёлы з распасцёртымі крыламі. У нішах інтэркалумніяў — паліхромныя фігуры святых Казіміра і Іаана Хрысціцеля (вышыня каля 2,5 м) — патронаў гэтага храма (св. Казімір з’яўляўся таксама патронам фундатара). Паміж калонамі другога яруса — карціна «Благавешчанне», фланкіраваная пазалочанымі калонамі і скульптурамі Елізаветы і Малгажаты. Базы калон і п’едэсталы скульптур у нішах упрыгожаны гарэльефнымі галоўкамі херувімаў. На цокалі захаваўся герб Казіміра Лявона Сапегі — дзяржаўнага дзеяча Вялікага княства Літоўскага. Змяшчэнне на алтары герба, які дэтальна апісвае паходжанне фундатара, яго бацькі і маці, звязана з імкненнем ушанаваць памяць бацькоў67. Ярусы алтара арганічна злучаны паміж сабой, а таксама з табернаклем і дэкаратыўным цокалем. Скульптура алтара, выкананая на высокім прафесійным узроўні, адметна вытанчанай мадэліроўкай. Майстар добра ведае анатомію, упэўнена трактуе аб’ёмы, рух фігур. Ён імкнецца да рэалістычнага абагульнення, яснасці і ўраўнаважанасці кампазіцыі. Алтар, таніраваны ў чорны колер, багата ўпрыгожаны пазалочанай скразной і накладной разьбой. Разьба вельмі ўдала падкрэслівае MamTae фігур, архітэктоніку алтара і надае яму надзвычайную выразнасць. Багацце колеравых адценняў стварае своеасаблівы дэкаратыўны эфект і сведчыць пра нарастаючыя праявы барока.