КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
Кампазіцыя «Прынясенне Ісаака ў ахвяру» (200X160 см) адносіцца да хрысталагічнага цыкла, як старазапаветны аналаг ахвяры Хрыста. У цэнтры сцэны намаляваны ахвярнік у выглядзе невялікага нізкага авальнага цыліндра, на які пакладзены дровы. На ім ляжыць Ісаак у набедранай павязцы з завязанымі вачамі і падагнутымі нагамі. Ля яго галавы стаіць Аўраам, усхваляваны сівы старац. Гора яго маўклівае, по- зірк звернуты да неба, дзе намаляваны анёл. «Нараджэнне маці боскай» — адна з найбольш арыгінальных і дасканалых кампазіцый (296X133 см) у сістэме роспісаў. Падзеі разгортваюцца ў прасторным памяшканні з цяжкімі архітэктурнымі формамі. На першы план вынесена сцэна купання немаўляці: Ганна і служка, пададзеныя ў складаных ракурсах, амаль што са спіны, апускаюць у купель на белым пакрывале маленькую Марыю. Абедзве жанчыны апрануты ў белае. Іх адзенне і пялёнка немаўляці мадэліруюцца мяккімі шэра-блакітнымі вопісамі складак з карычняватымі і блакітнымі рэфлексамі. У глыбіні пакоя паказана фігурка Іакіма, які рыхтуе калыску для дачкі. Жывапісны строй гэтай фрэскі адрозніваецца лаканізмам і цэласнасцю. У кампазіцыі добра перададзены прасторавая глыбіня, перспектыва, маштабнае скарачэнне памераў. Колер перацякае, вібрыруе, змяшчаецца, мазок пастозны, Задні план растае ў паветры. Адчуванне валёру падкрэслена мяккім ценем. Фігуры аб’ёмныя, але святлацень вельмі лёгкі, формаўтвараючую ролю адыгрываюць колеравыя пераходы складак. Яны размытыя, пазбаўлены рытму, часта падкрэслены рэфлексамі. He менш цікавай з’яўляецца кампазіцыя «Успенне», размешчаная на паўночна-ўсходняй сцяне (285 X 150 см). Тэма «Успення» была шырока распаўсюджана ўжо з XV ст., a ў XVII—XVIII набыла асаблівую папулярнасць. У цэнтры кампазіцыі — нябожчыца Марыя, твар якой мастак малюе з вялікай любоўю. Апосталы і свяціцелі паабапал ложка Марыі ўтвараюць дзве групы. На іх добрых і бясхітрасных тварах ціхая журба. У кампазіцыі адсутнічае рух, усё быццам замерла на імгненне. Аднак тым выразней прачытваецца псіхала- гічны падтэкст: душэўны стан дзеючых асоб, аб’яднаных адным перажываннем. У адрозненне ад кампазіцыі «Нараджэнне маці боскай» тут складкі адзення болып цяжкія і цёмныя, згусціліся фарбы, пераважаюць цёмна-карычневыя, цёмна-жоўтыя таны з дамешкай блакітнага і зялёнага. Вопіс контураў і аб’ёмаў — цёмнакарычневы, архітэктурныя кулісы — скупыя, плоскасці цёмна-жоўтыя, абведзеныя карычнева-чырвонымі лініямі контураў. Агульная каларыстычная гама вытрымана ў цёмных пастэльных танах. Астатнія кампазіцыі — «Праабражэнне гасподне», «Сашэсце святога духа», «Ушэсце гасподне», «Благавешчанне» і іншыя — у сучасны момант яшчэ не расчышчаны ад пабелу, таму цяжка меркаваць аб іх колеравым і пластычным вырашэнні. Адзначым толькі, што ўсе яны акаймаваны ілюзорнай дэкаратыўнай рамкай архітэктурнага характару з паўкруглым завяршэннем. Рамкі напісаны цёмным жоўта-бэзавым колерам з графічнай раздзелкай дэкору. Кожная сцэна ўнізе мае тлумачальны надпіс на стараславянскай мове. У цэлым колеравая гама кампазіцый на прасценках светлавога барабана стрыманая, светлая і цёплая. Роспісы адрозніваюцца яснасцю мовы, пластычнасцю і мастацкай завершанасцю. Фігуры аб’ёмныя, свабодна размешчаныя ў прасторы. Тыпаж разнастайны, хоць і мадэліруецца досыць умоўна. Нягледзячы на рэалістычныя рысы, якія прасочваюцца ў роспісах, вобразы Хрыста, маці боскай і святых ідэалізаваны і набліжаюцца да традыцыйнага канона. Жывапіс Мікалаеўскай царквы (2-я палова XVII — 1-я палова XVIII ст.) арыгінальны і самабытны. Яго вызначае экспрэсіўны малюнак, свежы, простанародны тыпаж, колеравая мадэліроўка твараў і форм. манументальнасць архітэктурных куліс. Мікалаеўскі роспіс — яркі прыклад самабытнага мастацтва магілёўскаіі жывапіснаіі школы XVII — XVIII стст., якая ў гэты перыяд знаходзілася на высокім прафесійным узроўні, аб чым сведчыць і шэраг іншых помнікаў манументальнага жывапісу Магілёўшчыны. Да іх адносіцца роспіс Васкрасенскай царквы ў Магілёве. Храм быў пабудаваны ў 1668 г. як езуіцкі касцёл, у 1839 г. перароблены ў царкву, інтэр’ер і роспіс XVII — пачатку XVIII ст.37 захаваліся, але былі знішчаны ў час Вялікай Айчыпнай вайны. Роспіс прысвечаны місіянерскай дзейнасці аднаго з заснавалыіікаў ордэна езуітаў Францыска Ксаверыя. Кампазіцыі, акаймаваныя чатырохвугольнымі дэкаратыўна-жывапіснымі рамкамі, размешчаны па перыметру сцэн на верхніх плоскасцях над арачнымі нефавымі праёмамі. На ветразях цэнтральнага купала захаваліся паясныя выявы чатырох евангелістаў з сімваламі ў фігурных маляўнічых рамках. У авальных рамках па сценах размешчаны выявы адзіночных святых у рост. Інтэр’ер быў багата дэкарыраваны і арнаментальнымі кампазіцыямі, якія размяшчаліся на арачных плоскасцях, ветразях, скляпеннях і слупах. Разглядаючы некаторыя сюжэтныя або арнаментальныя кампазіцыі, можна адзначыць арыгінальнасць і самабытнасць стылю. Як ужо адзначалася, рэлігійнае мастацтва гэтага часу амаль цалкам вызвалілася ад дагматычнай умоўнасці і набыло рэалістычныя свецкія рысы. Выявы святых насілі характар партрэтнага адлюстравання, а дзеянне адбывалася ў рэальным асяроддзі, што было 37 Архіў ІМЭФ АН БССР. Фонд Кацара М. С., воп. 2, адз. зах. 7, л. 29—46; Кацер М. С. ІІзобразнтельное ііскусство Белорусснн дооктябрьского перпода. Мн., 1969. С. 86-87. добра зразумелым гледачу. У станковым жывапісе, менавіта ў іканапісе, працэс пранікнення рэалістычных тэндэнцый праходзіў некалькі слабей: абраз захоўваў у сваёй аснове яшчэ традыцыі сярэдневякоўя, якія трымаліся амаль да сярэдзіны XVIII ст. Усе адзначаныя рысы былі характэрны і для роспісаў Васкрасенскай царквы. Кампазіцыі будуюцца паводле класічнай трохмернай прасторы з вырашэннем аб’ёмаў і паветранага асяроддзя. Дзеянне, за выключэнпем некаторых кампазіцый, адбываецца па фоне даволі скупога пейзажу («Хрышчэнне неафітаў», «Пажар у неафітаў» і інпі.). Асноўная ўвага звяртаецца на само дзеянне, якое выносіцца на пярэдні план. У кампазіцыях няма слупоў, глыб або пастамептаў, на якіх былі б папісаны тэксты пра дзеянні і цуды Ксаверыя, як гэта зроблена ў падобным фрэскавым цыкле фарнага касцёла ў Гродна, створаным крыху пазней, у сярэдзіне XVIII ст., пад уплывам італьянскага мастацтва. Роспісы на тэму місіянерскай дзейнасці заснавальнікаў езуіцкага ордэна сустракаюцца па Беларусі вельмі рэдка. Можна меркаваць, што магілёўскія фрэскі — першы цыкл у беларускім жывапісе, прысвечаны гэтай тэме. Арнаментальныя кампазіцыі, якіх было вельмі многа ў інтэр’еры хпама, намаляваны ў розныя часы: у XVII, XVIII і XIX стст. Да XVII пачатку XVIII ст. адносяцца найбольш цікавыя з іх. Густа пераплеценыя стылізаваныя лісты аканту, у якія уплятаюцца званочкі, кветкі крыну і незабудкі,— матыў, вельмі характэрны для арнаментальных фонаў абразоў XVII—XVIII стст. магілёўскай жывапіснай школы. Асобнае месца ў манументальным жывапісе Беларусі XVII— XVIII стст. займаюць роспісы уніяцкага Жыровіцкага манастыра, дзе, як сведчаць архіўныя матэрыялы, існавала жывапісная маіістэрня (магчыма, нават і школа) 38. Галоўны сабор Жыровіцкага манастыра — Успенскі — быў распісаны ў першай палове XVII ст., адразу пасля яго ўзвядзення (1613) 39. Пасля перабудовы храма ў праваслаўны (XIX ст.) інтэр’ер яго быў амаль цалкам зменены (сцены храма неаднаразова перапісваліся) 40. Ад першапачатковага роспісу захавалася толькі кампазіцыя «Новазапаветная тройца», вытрыманая ў традыцыях уніяцкага мастацтва. Кампазіцыя размешчана па кругу: бог Саваофбацька, сын Хрыстос і сем анёлаў з сімваламі і атрыбутамі сваёй веры. Фігуры намаляваны ў розных ракурсах. На ўсходнім баку ў цэнтры, бліжэй да алтара,— фігура Саваофа. Сівы старац сядзіць з паднятымі ўгару рукамі. Ён апрануты ў традыцыйны хітон, гімацій, намаляваны буйнымі графічнымі складкамі. Над яго галавой трохвугольны німб — сімвал адзінства тройцы. Злева ад Саваофа — Хрыстос. Адзенне яго таксама традыцыйнае: хітон і накінуты гімацій. Над галавой Хрыста німб з тонкіх белых штуршкоў-праменьчыкаў. Паабапал Хрыста і Саваофа невялічкія ўкленчаныя фігуркі анёлаў. У цэнтры кампазіцыі на блакітным небе — святы дух у выглядзе голуба з дванаццацю прамянямі. Такі варыянт «Тройцы» — вельмі рэдкая з’ява і сустракаецца толькі ва уніяцкіх храмах. Мадэліроўка роспісу святлоценявая, вырашаная ў вохрыста-умбрыстай гаме. У «Летапісе і гісторыі Жыровіц- 38 Архіў ІМЭФ АН БССР. Фонд Кацара М. С., воп. 2, адз. зах. 8, л. 63, 64, 64а, фота 65, 78; Кацер М. С. Нзобразнтельное нскусство Белорусснп дооктябрьского пернода. С. 116—121. 39 Чантурпя В. А. ІІсторня архнтектуры Белорусснп... С. 190—191. 40 Імя мастака ёсць на роспісах. Выяўлена пры абследавапні храмаў Жыровіцкага манастыра супрацоўнікамі ІМЭФ у 1974, 1982, 1983 гг. кай святыні», якая вялася ў манастыры з другой паловы XVI ст., М. С. Кацарам знойдзены цікавыя звесткі аб тым, што ў XVI — XVII стст. было распісана жылое манастырскае памяшканне, дзе побач са святымі былі намаляваны простыя беларускія сяляне ў лапцях і запарожскія казакі, якія вялі барацьбу супраць акаталічвання. Але найболып цікавымі з’яўляюцца звесткі аб існаванні пры Жыровіцкім манастыры ў XVIII ст. школы выяўленчага мастацтва, у якой навучалі разьбе па дрэву, іконапісанню, размалёўцы храмаў і г. д. Кіраўніком школы быў Міхаіл Клімовіч. Вядомы і некаторыя з яго вучняў: Іван, Міхаіл, Баян, Георгій41. У 1982 г. стала вядома яшчэ адно імя жыровіцкага майстра, Нікадзіма Прачыцкага, які ў 1750 г.42 напісаў абраз «Цуд Юр’я». 3 архіўных і літаратурных крыніц вядома таксама, што жыровіцкі храм Узнясення ў 1772 г. быў цалкам распісаны мастаком Шашалевічам з Жыровіц 43. Сцены царквы пакрываў ілюзорна-перспектыўны жывапіс, які меў пераважна архітэктурна-дэкаратыўны характар, але былі і роспісы на тэмы пакут Хрыста. Асабліва ўдала была перададзена мастаком ілюзорная прастора маляванага алтара з выявай «Распяцця». Рух формы ўверх падкрэслены рытмічным паўторам слупоў, абрысам арак. Балюстрада ўвенчвае архітэктурную перспектыву і нібы адкрывае неба. Ствараецца адчуванне прасторавай свабоды. Скляпенні пакрыты дэкарыраванымі плафонамі з сюжэтным дзеяннем, якія заключаны ў дэкаратыўна-жывапісныя рамы, што набліжае іх да абразоў.