КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
У нарастаючым драматызме і ўсхваляванасці жывапісу знаходзяць адлюстраванне эстэтычныя канцэпцыі барока, што паступова распаўсюджваюцца на працягу другой паловы XVII ст. У шэрагу помнікаў можна адзначыць асобныя запазычанні з заходнееўрапейскага мастацтва. Аднак сапраўдны росквіт барочнага жывапісу ў Беларусі наступае не раней першых дзесяцігоддзяў XVIII ст. Аналіз помнікаў другоіі паловы XVII ст. можна пачаць з групы твораў з Бездзежа, на якія ўпершыню звярнуў увагу Ф. Стаўровіч 62. 3 адзпачаных ім дзевяці старажытных абразоў кампактную стылістычную групу ўтвараюць чатыры, тыповым прадстаўніком якіх з’яўляецца ўжо разгледжаная «Параскева з жыціем» 1659 г. Па характару жывапісу, тэхніцы выканання фонаў і памерах да яе далучаюцца «Уваскрэсенне», «Спас Пантакратар» і «Ілья з жыціем» 63. Найбольш цікавы ў кампазіцыйных адносінах абраз «Уваскрэсенне». На фоне высокага пазёму ў самым цэнтры вертыкальнага жывапіснага акна адлюстраваны цяжкі шаравата-зялёны каменны саркафаг, над якім узвышаецца акружаная авальнай залочанай мандорлай важкая фігура Хрыста з чырвонай харугвай у левай руцэ. Мандорла прарэзана прамянямі ззяння, што зыходзяць ад уваскрэслага. Справа ад труны — анёл у белым адзенні адсоўвае цяжкае вечка-пліту саркафага, злева — другі анёл падае добрую вестку. На зямлі ў жывапісных позах — заснуўшыя рымскія воіны ў пасярэбраных латах. Пярэдні план сцэны нібы заліты святлом, што зыходзіць ад мандорлы. У ніжняй частцы кампазіцыі — правал у зямлі, які сімвалізуе пекла. Туды сыходзіць трэці анёл у чырвонай верхняй сарочцы з шырокімі рукавамі64. Лёгкім, але рашу- 62 Ставровнч Ф. Местечко Бездеж//Вестн. Зап. Россня. Внльна, 1868. Т. 4. Кн. 12. С. 219—224. 63 Жывапіс Беларусі ХП — XVIII стагоддзяў. Іл. 52. 64 Падобнае адлюстраванне пекла ў выглядзе вялікага правалу на фоне пустыннай мясцовасці можна бачыць на гравюры з «Пречпстых акафістов всеседмнчных», выдадзеных з 1677 г. друкарняй КіеваПячэрскай лаўры. Аднак там сыходзіць Хрыстос і адсутнічае сцэна ўваскрашэння. 81. Сашэсце ў пекла. Абраз з в. Лахва Столінскага р-на Брэсцкай вобл. 2-я пал. WII ст. чым рухам ён пранізвае тонкім кап’ём скаванага д’ябла. Справа і злева на чорпым фоне апраметпай шчыльныя шматфігурныя групы старазапаветных праведнікаў. Левую групу ўзначальвае Адам. Ён апускаецца на калені і працягвае да анёла малітоўна складзеныя рукі. За Адамам, склаўшы на грудзях рукі і злёгку павярнуўшыся адзін да другога, гутараць доўгабароды Давід і малады Саламон у каронах. У стылістычных адносінах жывапіс абраза яшчэ поўнасцю належыць папярэдняму перыяду. Манера пісьма лёгкая і свабодная, з шырокім выкарыстаннем лесіровачнай тэхнікі, колер празрысты, малюнак зграбны, каліграфічяы; свабодная і разам з тым дасканала прадуманая кампазіцыя дазваляе лёгка чытаць сюжэт. Лёгкае, нібы сатканае з паветраных струменяў адзенне Хрыста, мадэліраванае шматлікімі вострымі складкамі, поўнасцю дэматэрыялізуе яго фігуру. Твар напісаны аб’ёмна і жыва, вытапчанымі рысамі ён нагадвае фрэскі XV—XVI стст. Дапаможныя сцэны напоўнены спакойным, нават велічным рухам і сапраўднай натуральнасцю. Але і тут аб’ём прысутнічае толькі ў тварах. Фігуры падкрэслена плоскасныя, у іх мадэліроўцы вялікую ролю выконвае ўпэўненая дакладная графіка. Залатое ззянне фону і мандорлы вылучае фігуру Хрыста, якая пануе ў кампазіцыі. Каларыт некалькі глухаваты, пераважаюць малінава-чырвоны, шэра-блакітны, травяніста-зялёны, жамчужна-шэры колеры. У такой жа некалькі архаічнай манеры напісаны і абраз «Ілья з жыціем». Караяасты басаногі стары ў гарчычна-вохрыстым хітоне і цёмначырвоным гімаціі моцна стаіць на бура-зялёным пазёме, што нагадвае колерам выпалены сонцам луг. У правай руцэ ён трымае лязом уверх кароткі меч, у левай — белаблакітны скрутак. Сухі арыстакратычны твар Ільі з высокім выпуклым ілбом, крутымі надброўнымі дугамі, прамым носам і вялікімі вачамі здзіўляе выражэннем няўхільнай рашучасці. Жывы погляд цёмных вачэй адцяняе застылую манументальнасць фігуры прарока, якая выразна чытаецца на залатым разьбяным фоне. Справа і злева, вышэй пазёму, размешчаны па тры вялікія клеймы, заключаныя ў выразаныя па ляўкасу рамачкі. І’азгледжаныя творы, а таксама «Спас Пантакратар» і, магчыма, «Сашэсце ў пекла» з Лахвы належаць пэндзлю аднаго майстра. Манументальныя кампазіцыі дасканала прадуманы. Каларыт пабудаваны на складаным пераліўчатым колеры. Тонкае адчуванне псіхалогіі дазволіла дабіцца надзвычайнай выразнасці вобразаў, якія вызначаюцца вытанчанасцю і высакародствам. Зусім іншы напрамак у беларускім жывапісе 60-х гадоў XVII ст. уяўляюць роспісы сталі-лаўкі для свяшчэннікаў у Гродзенскім фарным касцёле. Роспісы, выкананыя алейнымі фарбамі па дрэву ў 1664 г., прысвечаны гісторыі і «цудам» абраза «Маці боскай Студэнцкай»65. 3 16 сюжэтаў найбольшай увагі заслугоўваюць два: «Перанясепне абраза» і «Выратаванне Завішы». ...Велічная працэсія звіваецца, нібы кольцы гіганцкай змяі, і ўцягваецца ў дзверы залітага вячэрнім сонцам касцёла. Яго строгія, амаль геаметрычныя формы праецыруюцца на фоне блакітнага неба. Урачыста, радамі ідуць людзі ў святочным адзенні чырвона-ружовых, цёмнакарычневых, залаціста-жоўтых, блакітных і белых адценняў, плывуць рознакаляровыя сцягі, скачуць коннікі на вараных і белых конях, коцяцца карэтьі, запрэжаныя тройкамі. Восем паваротаў робіць працэсія, пакуль падыдзе да чорнага правалу 65 Jodkowski J. Grodno. Wilno, 1923. S. 15. Ядкоўскі адзначае, што роспісы ў пачатку 20-х гадоў XX ст. былі няўдала рэстаўрыраваны. дзвярэй. Яе велічны павольны рытм добра чытаецца, паколькі сцэна адлюстравана нібыта з вышыні птушынага палёту. Толькі купа цёмна-зялёных дрэў злева ўверсе і абрэзанае 82. Сашэсце ў пекла. Лбраз з Праабражэнскай царквы. г. Чачэрска. 1678. Фрагмент рамаіі адлюстраванне шатра ў ніжнім левым кутку не адносяцца непасрэдна да асноўнай падзеі — перапясення цудатворнага абраза. Нягледзячы на шматфігурнасць, сцэна перанясення надзвычай лаканічная. Рух кожнай асобнай фігуры падпарадкаваны агульнаму размеранаму рытму, што падкрэсліваецца дадатковымі пералівамі колеру. Дасканалае адлюстраванне дэталей тут не з’яўляецца самамэтай, яно канкрэтызуе падзеі, акунае іх у рэальнае прасторава-часавае асяроддзе. Святлацепь надае фігурам і прадметам матэрыяльнасць і аб’ёмнасць, але не перашкаджае скарыстанню ўлюбёных у XVII ст. адкрытых насычаных колераў, якія ўтвараюць гучную гаму. Феерычнае асвятленне і малая прасторавая глыбіня з-за выкарыстання высокага пазёму падкрэсліваюць адчуванне зпачнасці падзеі. Іншыя роспісы прысвечаны дзівосным выздараўленням. Тут ёсць сцэны з удзелам мінскага старосты Крыштафа Завішы, пісара Гродзенскай зямлі Ёзафа Тымінскага, віленскага кашталяна Яна Катовіча, каралеўскага сакратара Стэфана Граткоўскага, маршалка вялікага кароннага князя Станіслава Любамірскага, ваяводы віленскага і вялікага гетмана Вялікага княства Літоўскага князя Казіміра Сапегі. Ужо сам пералік адлюстраваных асоб, большасць якіх належала да адміністрацыйна-саслоўнай вярхушкі грамадства, указвае на тое, што майстар роспісаў паходзіў, відаць, са сталічнай віленскай школы. Яго манера пісьма толькі часткова абапіраецца на іканапісную традыцыю і дае ўяўленне аб стылістычных асаблівасцях свецкага жывапісу. Праламленне рэалістычных тэндэнцый у рамках традыцыйнага іканапісу ілюструюць і два абразы з Ляхавіцкага раёна — «Тры свяціцелі» і «Цуд Юрыя», якія датуюцца 1683 г. Амаль увесь абраз «Тры свяціцелі»66 займаюць тры франтальна пастаўленыя фігуры каранастых лысеючых старцаў у епіскапскім адзенні, з кнігамі ў руках. Прамежкаў паміж фігурамі няма. Нізкі пазём, строга вертыкальна спадаючыя складкі адзення надаюць групе ўрачыстую, некалькі цяжкаватую манументальнасць. Тры пары вачэй, скіраваныя на гледача, тры ўзнятыя ў благаслаўляючым жэсце рукі, тры двайныя німбы падкрэсліваюць застылую статычнасць кампазіцыі. Толькі свежыя гучныя колеры адзення — сінія, пунсовыя, залаціста-во- 66 На абароце абраза «Тры свяціцелі» ёсць надпіс: «Базнла Снлнч дал пану богу 1683». хрыстыя, ружавата-бэзавыя і шэрыя — ажыўляюць гэту сухаватую фрызавую групу. Твары выпуклыя, выразныя, з буйнымі, рэалістычна напісанымі рысамі. Іх аб’ём лепіцца колерам і лёгкімі прыцяненнямі ў вачніцах, па контуру носа і шчоках, якія ўзнікаюць нібыта з-за рассеянага асвятлешія. Кожны персанаж ахарактарызаваны з партрэтнай пераканаўчасцю: доўгі выцягнуты твар з правілыіым носам — у Рыгора Багаслова, круглы, скуласты, з вілачкападобным перапоссем — у Васіля Вялікага, шыракаскулы, з цяжкай ніжняй чэлюсцю — у Іаана Златавуста. Гэтыя партрэтныя рысы ўвасабляюць той дэмакратычны ідэал, які складваўся ў беларускім іканапісе на працягу папярэдняга паўстагоддзя. Жыццёвая дакладнасць дэталей, рэалізм у адлюстраванні твараў і псіхалагічнага стану падпарадкаваны тут, аднак, агульнаму адухоўленаму жывапіснаму ладу, які захоўвае ў новай форме ідэалізм візантыйскага і старажытнарускага мастацтва. Створаны адначасова з «Трыма свяціцелямі» ці крыху пазней абраз «Цуд Юрыя» асабліва прыгожы ў каларыстычных адносінах. Кампазіцыя яго строга кананічная. Святы Юрый скача на белым кані, працінаючы кап’ём раскрытую зубастую пашчу зеленавата-карычпевага дракона з перапончатымі, як у кажана, крыльцамі. Ззаду, злева ад яго — круты схіл узгорка з чорным правалам пячоры — сховішча пачвары, справа — яшчэ адзін узгорак, на вяршыні якога замак. Перад замкавымі варотамі ў выглядзе вузкага арачнага праёма — маленькая фігура Елісаты. На ёй даўгаполая чырвоная сукенка, белы фартух і футрачка з кароткімі шырокімі рукавамі. Яе галаву ўпрыгожвае вянок, у вушах — завушнічкі. Пяшчотны, акруглы твар Елісаты мадэліруецца колерам. На трэцім паверсе замка — каменны балкон, дзе відаць фігуры цара і царыцы, якія назіраюць за паядынкам. У верхнім левым кутку, у разрыве залатога фону, аздобленага раслінным арнаментам, шэра-блакітнае, падсвечанае сінявата-ружовым святлом кучаравае воблака няправільнай формы, з якога да німба Юрыя працягваецца благаслаўляючая рука. Цэнтрам кампазіцыі, выдзеленым колерам і маштабам, з’яўляецца буйная фігура святога ў кінаварным плашчы. Легендарны грэчаскі каміт ператварыўся тут у багата ўзброепага рыцара, дэталі амуніцыі якога выпісаны дасканала і з любоўю. Ён адзеты ў травяніста-зялёную туніку, пясочна-залацістыя штаны і боты з белымі адваротамі. Грудзі закрыты сталёвым панцырам з грэчаскім крыжам, на руках — поручы, на галаве — цяжкая сталёвая кіраса з беларужовым султанам. Кап’ё, папона, вуздэчка аздоблены бялільным арнаментам. Адкрыты святочны колер, дзе пануюць чырвоныя, жоўта-зялёныя і бела-шэрыя адценні, стварае цёплую гарманічную каларыстычную гаму. Вопісы выконваюць тут другарадную ролю, аб’ём лепіцца колерам і лёгкімі прыцяненнямі. Твар Юрыя хаця і індывідуалізаваны, але пазбаўлены партрэтнай дакладнасці — перад намі ідэалізаваны вобраз юпага воіпа — пераможца зла.