КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
86. Раство багародзіцы. Абраз з в. Рухча Столінскага р-на Врэсцкай вобл. Канец XVII ст. сведчаць аб высокай прафесійнай вывучцы жывапісца, у стылі якога адчуваецца ўплыў свецкага мастацтва. Гэтыя ж тэндэнцыі можна прасачыць і ў жывапісе абраза «Цуд ІОрыя аб змеі» 1729 г. з Чарнаўчыц. Юрый 87. Цуд Юрыя аб змеі. Абраз a в. Чарнаўчыцы Брэсцкага р-на. 1729 адлюстраваны ў момант скачка праз тулава зямліста-зялёнай пачвары. Грузна сагнуўшыся і абапёршыся на стрэмя, ён абедзвюма рукамі ўтыкае цяжкую дзіду ў адкрытую пашчу змея. Справа ўглыбіні — масіўная трох’ярусная цагляная вежа. У вокнах другога паверха бачны цар і царыца, якія застылі ў напружаным чаканні канца стычкі. Паміж вежай і Юрыем на каленях светлавалосая Елісата ў цёмна-зялёнай аксамітавай сукенцы і ружовым плашчы, накінутым на плечы. Пры параўнанні гэтага абраза з «Цудам Юрыя» 1683 г. выразна адчуваецца эвалюцыя іканапісу на працягу 40—50 гадоў. Асноўны акцэнт робіцца не на сімвалічным супрацьпастаўленні вобразаў дабра і зла, a на больш вузка зразумелым і рэалістычна адлюстраваным моманце проціборства. У выніку ўзнікае дынамізм у кампазіцыі і падкрэсленае напружанне. Дзеянне ўмяшчаецца ў рэальную прастору, звужаецца і канкрэтызуецца момант, які адлюстроўваецца. Колер становіцца больш складаным і тонкім, добра перадаецца фактура матэрыялу і цяжкаватая матэрыяльнасць фігур. Іх аб’ём гарманіруе з глыбінёй, якая падкрэсліваецца не толькі маштабным скарачэннем фігуры Елісаты, але і ракурсам конніка. Каларыстычная гама высветленая, мяккая з перавагай светла-карычневага, бэзавага і жоўта-зялёнага колеру. Разам з тым істотна ўзбагацілася і стала больш разнастайным партрэтнае майстэрства іканапісцаў. Майстру «Цуда Юрыя» з Чарнаўчыц даступныя шматпланавыя індывідуалізавапыя характарыстыкі, якія вызначаюцца канкрэтнасцю і жыццёвай перакананасцю. 3 вялікім замілаваннем і цеплынёй створаны ім вобраз маладой дзяўчыны, якая на каленях, склаўшы рукі на грудзях, чакае зыходу барацьбы. Яе багатае шаўкавістае адзенне, напісанае свабодным пастозным мазком, юны твар, які дыхае спакоем, абкружаны мяккім, святлопаветраным асяроддзем. Пяшчотнасць і бязгрэшнасць Елісаты адцяняюцца амаль карыкатурнымі тварамі яе бацькоў. Новым, болып глыбокім псіхалагічным зместам напаўняецца ў беларускім іканапісе другой паловы XVII — пачатку XVIII ст. вобраз жанчыны. Узнікае вялікая колькасць новых ізводаў мясцовых «Адзігітрый,» «Замілаванняў», якія побач са старажытнымі ізводамі Смалепскай, Вострабрамскай, Пачаеўскай, Чанстахоўскай маці боскіх шматразова вар’іруюцца і апрацоўваюцца. У сваёй сукупнасці ўцалелыя абразы маці боскай утвараюць своеасаблівую разгорнутую і ўсхваляваную паэму аб жанчыне-маці. Яны адлюстроўваюць тую шырыню спектра пачуццяў і перажыванняў, вобразы і тыпы, якія хвалююць мастакоў і якія ўкладваюцца імі ў цесныя рамкі вобраза маці боскай: царственная веліч і прыгажосць «Маці боскай — неўвядальны цвет» са Слуцка (ДММ), замкнуты, поўны ўнутранага трагізму вобраз «Маці боскай Чанстахоўскай» з Бродніцы, арыстакратычная стрыманасць і вытанчанасць «Маці боскай» з Глінны, глыбокая засяроджанасць, вялікая ўнутраная сіла ў спалучэнні з грубаватым амаль простанародным тыпажом «Маці боскай» з Івапава, парывістасць, эмацыянальная рухавасць «Маці боскай Замілаванне» з Прылук. 3 серыі вобразаў, для якіх характэрна незвычайная сіла і глыбіня псіхалагічнага стану, шчырасцю чалавечых перажыванняў вылучаецца абраз «Замілаванне» са Здзітава (ДММ). Цёплы, светлы твар Марыі глыбока засмучаны. Асіметрычна пастаўлепыя вочы з пачырванелымі павекамі скошаны на малога Хрыста, якога яна трымае на левай руцэ. Тонкі, ледзь кірпаты носік, маленькі рот са свежымі пунсовымі вуснамі, мяккі авал твару вылеплены лёгкімі празрыстымі мазкамі. Ад твару Марыі нібы адліла кроў, пакінуўшы толькі сляды румянца знізу шчок і атуліўшы скроні, вачніцы і лоб блакітнаватым ценем. На фоне яе бледнай скуры вылучаюцца ружовыя пальчыкі немаўляці, якое спалохана прытулілася да яе шчакі. Матчын боль і страх за лёс дзіцяці, якому пагражае небяспека, змагаюцца ў абліччы Марыі з лагоднасцю і пакорлівасцю. Марыя прадстае як простая слабая жанчына, якая ледзьве не страціла прытом- насць, даведаўшыся аб будучым пакутлівым лёсе свайго сына. Але ўся глыбіня ахапіўшых Марыю перажыванняў адбіваецца толькі на яе твары, унутранае высакародства, веліч яе характару падкрэсліваюцца стрыманым жэстам. Яна амаль не адказвае на парывістыя рухі сына, толькі злёгку скасіла на яго вочы і ўзяла ў сваю руку кісць яго левай рукі, тым самым кампазіцыйна замкнуўшы гэту поўную драматызму сцэну і надаўшы ёй амаль інтымны характар. Жывапіс гэтага абраза вызначаецца вялікай мастацкай свабодай і строгім адборам выяўленчых сродкаў. Акцэнт робіцца на твары маці боскай, надаючы яму максімальную выразнасць, жывасць і рэльефнасць, падначальваючы гэтаму ўсё астатняе. Тварык немаўляці напісаны бегла, адзенне мадэліруецца некалькімі дакладнымі і энергічнымі вопісамі, якія амаль не драбняць шырокіх каляровых плям і надаюць фігурам лінейнаграфічны характар, які добра спалучаецца з арнаментальным малюнкам залатога фону. Сакавіты, цёплы каларыт, які ствараецца спалучэннем светла-чырвонага, шэра-блакітнага, жаўтавата-белага і залатога, адцяняе празрысты блакіт твару Марыі, утвараючы ілюзію паветранага асяроддзя вакол яе галавы. Прыгаданыя прыклады сведчаць, што да сярэдзіны XVIII ст. у беларускім выяўленчым мастацтве амаль цалкам знікаюць сляды кананічнага ўмоўнага тыпажу. Сцвярджаецца вобраз рэальнай жанчыны, надзеленай багатым унутраным светам і сілай пачуццяў. Нягледзячы на дастаткова строгае следаванне патрабаванням, якія прад’яўляюцца да абразоў і выяўленчых сродкаў, у лепшых помніках дэманструецца бясспрэчнае жывапіснае майстэрства і ўменне мастакоў глыбока пранікнуць у псіхалагічны стан чалавека, паказаць прыгажосць і натуральнасць яго пачуццяў. Побач з рысамі, агульнымі для ўсяго беларускага мастацтва, творы іканапісу другой паловы XVII — пачатку XVIII ст. набываюць і пэўныя тэрытарыяльныя асаблівасці. Найболып вывучаны вобразнасць і мастацкая мова жывапісу Магілёўшчыны, уплыў якога распаўсюджваўся па ўсходнюю частку сучаснай Віцебскай вобласці і поўнач Гомельскай 77. У стылявых адносінах жывапіс магілёўскай школы неаднародны. Найбольш яркім узорам ранняга этапа развіцця з’яўляецца ўжо адзначанае «Нараджэнне маці боскай» 1649 г. (ДММ), якое вылучаецца маляўнічым шматфарбным каларытам, мноствам бытавых дэталей і падкрэсленай індывідуалізацыяй персанажаў. Яе некалькі рыхлая кампазіцыя адлюстроўвае імкненне мастака да рэалістычнага вырашэння сюжэта, які трактуецца ў форме жанравай сцэны. Нягледзячы на дбайную прапрацоўку дэталей інтэр’ера, адзення, архітэктурнага пейзажу, для жывапіснай тэхнікі гэтай працы характэрны свабодны, некалькі нервовы мазок і яўнае імкненне да аб’ёмнаколеравых вырашэнняў без увагі да графічнай чысціні малюнка. У такой жа жывапіснай манеры, з імкненнем да дакладнай перадачы пачуццёва-адчувальнага свету, была выканана група абразоў з Баркалабава: «Тройца» 1675 г., «Хрышчэнне», «Стрэчанне», «Цуд Юр’я» (не захаваліся)78. Апошні ў кампазіцыйных адносіпах блізкі да аднайменных абразоў 1683 і 1729 гг. Як і ў першым з іх, фігура воіна займае ў кампазіцыі дамінуючае становішча. Юрый лёгка, без намаганняў нано- сіць удар дракону. Сцэна барацьбы разгортваецца на фоне прасторавага пейзажу з рэдкімі купамі дрэў углыбіні. Мяккі святлацень рэльефна лепіць аб’ём фігур. Твар Юрыя мае адбітак пэўнай ідэалізацыі і абстрактнасці. 3 цягам часу ў жывапісе Магілёўшчыны ўзмацняюцца рысы лінейнаграфічнага стылю з захаваннем у кампазіцыі і ў трактоўцы фігур той самай рэалістычнай асновы, што існавала раней. Магчыма, узмацненне лінейнасці і дэкаратыўнасці ў іканапісе звязана з шырокім распаўсюджаннем і развіццём кніжнай графікі ў Беларусі другой паловы XVII ст. Заўважаецца шэраг аналогій у кампазіцыйных рашэннях абразоў і гравюр, створаных майстрамі ў аршанскай (куцеінскай) і магілёўскай «брацкіх» друкарнях. Яркімі ўзорамі гэтага этапа развіцця магілёўскай школы з’яўляюцца абразы «Ушэсце Хрыста» (ДММ) і «Раство Хрыстова» (ДГМ) 79. Кампазіцыя «Раства» падкрэслена асіметрычная. У левай частцы пад страхой ясляў Марыя нахілілася над немаўляткам Хрыстом у пялёнках, які ляжыць у цёмна-зялёным плеценым кашы. Справа, за каменнай балюстрадай, Іосіф і два пастухі становяцца на калені. Ззаду, у прасторы, разгортваецца гарысты пейзаж, заліты серабрыста-блакітным ззяннем. На вяршыні гары — шэра-зялёны каменны горад. Па дарозе спакойна едуць вешчуны, відаць адзінокая фігура вандроўніка. Ніжэй, ля невялікага гаю — статкі авечак. Над вешчунамі, прарываючы раслінныя парасткі разьбянога паза- 77 Шчакаціхін М. М. Каталог ацдзела старажытнага мастацтва. Мн., 1926. С. 12; Ён жа. Матэрыялы да гісторыі беларускага малярства XVIII ст.//Віцебшчына. Віцебск, 1928. Ч. 1 і 2. С. 147—167. 78 Знаходзіліся ў даваенным музеі ў Мінску. Уключаны ў «Каталог аддзела старажытнага мастацтва» М. Шчакаціхіна (Мн., 1926). 79 Абодва абразы паходзяць з цэнтральнай Беларусі, аднак нязначная колькасць помнікаў, якія захаваліся з XVII ст., і недастатковая ступень іх даследавапасці не дазваляюць у сучасны момапт вызначыць характэрныя рысы мастацтва Міншчыны, якое звычайна разглядаецца як галіпа магілёўскай школы. лочанага фону, лунае апёл у мандорле. Мірпы ідылічны пейзаж, якому блакітнаватае святло і золата фону надаюць крыху містычны характар. Кампазіцыя напоўнена спакойным урачыстым рытмам. Мадэліроўка аб’ёмаў плоскасная, дамінуе колеравая пляма, графіка выкарыстоўваецца скупа, у аспоўным для вопісу коптуру. Фігуры каржакаватыя, кісці рук павялічаныя, што надае выразнасць жэсту. Твары надзелены характэрнымі рысамі •— доўгія насы, вялікія вочы, гладка зачасаныя валасы. Карнацыя твараў бледная, мёртва-жоўтая. Каларыт глухаваты, у ім пераважаюць карычнева-вохрыстыя, шэра-блакітныя і зялёныя таны. Колеравае вырашэнне «Ушэсця» вызначаецца болыпай свежасцю, Кантрастнае супастаўленне ліловага, карычнева-чырвонага і сіняга з залаціста-жоўтым, шэра-блакітным і белым стварае ўражанне стракатасці, якая падкрэслівае экстатычнае хваляванне, што ахапіла натоўп апосталаў. Гэтай жа мэце служыць і графіка, якая тут адыгрывае вялікую ролю. Шматлікія вопісы складак драбпяць колеравую пляму, рытмы ўзнятых рук і адкінутых назад галоў, дружны ўзмах крылаў чатырох анёлаў, што нясуць мандорлу з Хрыстом, падаюць кампазіцыі плоскаснасць і сухасць.