КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 1: Ад старажытных часоў да другой паловы XVI ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 3: Канец XVIII — пач. XX ст.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 4: 1917—1941 гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 5: 1941 — да 60-х гг.
Гісторыя беларускага мастацтва
Т. 6: 1960-я — сярэдзіна 1980-х гг.
праз вялікія вокііы галоўнага нефа і купала. Апошняя фрэска ў алтары мае подпіс лацінкай — В. I. D:P. 1752. Акрамя гэтага цыкла на ветразях купала размешчапы выявы чатырох евангелістаў. На сценах храма, на падпружных арках трансепта раскіданы рэлігійныя сімвалы, выкананыя ў тэхніцы грызайль. Роспісы скляпенняў бакавых нефаў некалькі адрозніваюцца ад дэкарацыі астатняй часткі храма. Архітэктурны стафаж тут адыгрывае толькі дапаможную ролю, утвараючы складанае абрамлённе маляўнічых акон. Кампазіцыйныя пабудовы вызначаюцца яснасцю і лаканізмам, тыпаж простанародны, вострахарактарны. Магутныя постаці пластычна мадэліруюцца колерам. Каларыт менш стракаты, пераважаюць складаныя пераходныя таны, фарбы кладуцца пастозна, што стварае жывапісную ілюзію святлопаветранага асяроддзя. Фрэскі гродзенскага касцёла апавядаюць пра асобныя эпізоды з жыцця кананізаванага святога Ксаверыя, пачынаючы з яго працы ў венецыянскім шпіталі да пахавання ў Гоа (Індыя). У іконаграфічных адносінах яны ўзыходзяць да гравюр XVII ст. 15 Сцэны цудаў і падарожжаў Ксаверыя ўпісаны ў выцягнутыя па гарызанталі прамавугольныя рамы. Кампазіцыйны цэнтр рэзка ссунуты ў адзін бок і ўраўнаважваецца размяшчэннем на процілеглым баку выявы валуна, піраміды, пліты ці проста лакуны, дзе зроблены подпіс па латыні, які растлумачвае сэнс падзеі. Ілюзія прасторавай глыбіні дасягаецца за кошт выкарыстанпя прамой перспектывы, прычым перспектыўныя прамыя сыходзяцца пад тупым вуглом на лініі гарызонта, і выдатнага колеравага рашэння фрэсак. Мастак аддае перавагу чыстым халодным танам: блакітнаму, кармінна-чырвонаму, беламу, чорнаму, залаціста-жоўтаму. Шэра-блакітнае неба з жоўта-ружовымі водбліскамі світання стварае ўражанне глыбокага святлопаветранага асяроддзя, вадкай імглістасці паветра ў марскіх пейзажах. Пастозная маляўнічая манера, у якой напісаны фон кампазіцыі, набывае болып графічны і колерава шчыльны характар пры адлюстраванні падзей на пярэднім плане. Нягледзячы на беглы, часам не- 15 Гаршкавоз В. Д. Да пытання аб аўтарстве манументальных роспісаў XVIII ст. //Помнікі старажытнабеларускай культуры. 1984. С. 143—148. дасканалы малюнак, несумненна, што за манаграмай В. I. D. хаваецца таленавіты майстар. Шэраг кампазіцыйных і стылістычных прыкмет, пачынаючы ад супадзення выяў асобных персанажаў у сцэнах «Дыспут», «Апафеоз Ксаверыя» і інш., агульных элемептаў пейзажу (піраміды, саркафагі, характэрныя птушыныя грабеньчыкі над паверхняй мора) і да галоўных асаблівасцей выяўленчай мовы (пэўная тэатралізаванасць падзей, кулісная і асіметрычная пабудова кампазіцый, анемічны, кволы тыпаж), аб’ядноўваюць манаграміста В. I. D. з колам славутага венецыянскага манументаліста Дж. Б. Цьепала 16. Стыль роспісаў Гродзенскага фарнага касцёла не мае ніякай сувязі з мясцовай мастацкай традыцыяй. Ён пазбаўлены алегарычнасці і ўмоўнасці, проста і рэалістычна адлюстроўвае змест падзей, літаратурную фабулу і нічым ужо не адрозніваецца ад свецкага мастацтва. У гэтых адносінах цыкл займае асобнае месца ў шэрагу помнікаў манументальнага мастацтва Беларусі. Роспіс былога кармеліцкага касцёла ў Бялынічах Магілёўскай вобласці адносіцца да другой паловы XVIII ст. 17 У 1880-х гадах манастыр кармелітаў стаў праваслаўным, быў зроблены рамонт і фрэскі былі атынкаваны і забелены '8. Уцалела толькі лесвічная клетка галоўнага ўвахоДУ Ў трапезную, на сценах якой захаваўся фрэскавы роспіс. Сцены лесвічнай клеткі дэкарыраваны арнаментальнымі і сюжэтнымі кампазіцыямі на тэмы Старога і Новага запаветаў. На скляпеннях — дэкор у выглядзе лістоў аканту, ракавін, картушаў, пальметак, галовак анёлаў. 16 Белявская В. Декоратнвные роспнсн Тьеполо//Нскусство. 1938. Вып. 2. С. 122— 151; Ольшанская Н. Тьеполо. М., 1957. 17 Жудро Ф. А. Белынпчскнй Рождества Богороднцкнй монастырь. Могнлев, 1894. С. 4. 18 Там жа. С. 12, 20. Каларыт роспісаў цёплы з перавагаіі ружовых, чырвоных, жоўта-карычневых колераў, а ў дэкоры шмат блакітна-сіняга і зялёнага. Мадэліроўка аб’ёмная, святлоценявая, формы і фігуры цяжкаватыя, масіўныя. Відавочны ўплыў стылю позняга барока. На адкосах акопных праёмаў у складаных картушах жоўтага колеру намаляваны пейзажныя кампазіцыі. Вельмі прыгожая і рамантычная сцэна размешчана на заходняй сцяне ў паўднёва-заходнім вугле. Перад гледачом адкрываецца від на бухту з празрыста-блакітпай роўняддзю, на якой застылі шхуны з ветразямі. Спякотны захад сонца залівае наваколле чырвона-фіялетавымі фарбамі. Яны паступова пераходзяць у ружовы, потым у блакітны колер неба. Злева і справа высокія каржакаватыя пальмы з зялёнай кронай. У гэтай паэтычнай кампазіцыі пануе дух казачнага рамантызму — ідыліі прыроды. Жывапіс мяккі, зроблены лёгкім пастозным і празрыстым мазком. У другой палове XVIII ст. на тэрыторыі Беларусі манументальнадэкаратыўнымі роспісамі былі ўпрыгожаны таксама касцёлы ў Слоніме, Будславе, Лучаі, царква ў Вейне і інш, У адрозненне ад разгледжаных роспісы тут выконваюць падпарадкаваную ролю ва ўпрыгожанні інтэр’ера. Яны складаюцца з асобных сцэн, якія не ўтвараюць цэласнай сістэмы. Часам выкананы ў манахромнай гаме і імітуюць архітэктурны ці ляпны дэкор. Манументальны роспіс касцёла св. Андрэя ў Слоніме створапы ў апошняй чвэрці XVIII ст. Касцёл пабудаваны ў 1775 г. 19 Асноўны аб’ём будынка дэкарыраваны ілюзорнапрасторавым роспісам у тэхніцы грызайль, які імітуе архітэктурныя дэталі і дэкор: пілястры, слупы, KaniTani, картушы, пальметкі і т. п. Цікавасць уяўляюць дзве вялікія сюжэт- 19 Чантурня В. А. Архнтектурные памятннкп Белорусснн. Мн., 1982. С. 144. ныя кампазіцыі, размешчаныя на левым і правым баках прэзбітэрыя: «Падлетак Хрыстос у храме» і «Уцёкі ў Егіпет». Іх абрамляюць дэкаратыўныя, зробленыя жоўтакарычневым колерам ілюзорныя рамы. Періпая сцэна разгортваецца на фоне архітэктурных куліс у выглядзе моцпых падвоеных круглых слупоў, за якімі відаць шэра-блакітнае неба. У цэнтры на ўзвышшы сядзіць Хрыстос з паднятай рукой, а другая прыціснута да грудзей. Яго адзенне піэра-сіпяга колеру. На пярэднім плане па авалу сядзяць тры кніжнікіфарысеі. Вылучаецца моцная фігура старца з правага боку, апранутага ў бела-шэрую хламіду, якая пакрывае сівую галаву і ўсю фігуру. У левым верхнім вугле стаяць разгубленыя Марыя і Іосіф. Пазём у кампазіцыі карычнева-зеленаваты. На адзеннях кніжнікаў-фарысеяў прыгожыя блікі, намаляваныя шырокім мазком. Святлом і колерам лепіцца аб’ём. Халаднаваты каларыт стварае ўражанпе моцнага асвятлення. Кампазіцыя «Уцёкі ў Егіпет», як і папярэдняя, пабудавана па вертыкалі. Бліжэй да левага боку крочаць Марыя і маленькі Хрыстос, Іосіф вядзе асліцу. За фігурамі бачна высокая светла-карычневая піраміда, побач — вялікая пальма. Выразна адчуваецца глыбіня трохмерпай прасторы, пейзаж у кампазіцыі адыгрывае актыўную ролю 20. Звяртае на сябе ўвагу роспіс і сінагогі ў Слоніме. Пабудавана яна ў 1642 г.21, але роспіс па стылістыцы можна аднесці да другой паловы XVIII ст. Ён мае алегарычны характар і адлюстроўвае міфы «Кнігі быцця» аб стварэнні свету. У сюжэтах 20 Зараз гэтыя дзве сюжэтныя кампазіцыі знаходзяцца ў дрэнным стане — механічныя пашкоджанні тынкоўкі і фарбавага пласта амаль па ўсёй кампазіцыі. Сам будынак зараз паўразбураны. 21 Чантурня В. А. Псторня авхнтектуры Белоруссші. Мн., 1987. С. 193. няма выяў чалавека. На ўсходняй сцяне роспіс імітуе алтар і носіць ілюзорна-прасторавы характар: калоны, капітэлі, пілястры, антаблемент, карніз і г. д. У цэнтры картуш, папісаны ў стылі ракако. У картушы раскрытая кніга, якую падтрымліваюць з двух бакоў ільвы. Вакол картуша на плоскасцях пілястраў па вертыкалі два пейзажныя сюжэты: сцяна іерусалімская і разбураны храм іерусалімскі. Побач у абрамленні падвоеных слупоў карынфскага ордэра намаляваны музычныя інструменты. На паўднёвай сцяне на плоскасцях пілястраў размешчаны два сюжэты. На адным леў, тыгр, бык, карова, трус спакойна ляжаць на жоўта-карычневым узгорку, а над імі — светла-блакітнае неба. Другі сюжэт сімвалічна перадае міф аб грэхападзенні чалавека. У цэнтры кампазіцыі на фоне вельмі прыгожага зялёнага пейзажу з жоўта-карычневым пазёмам стаіць моцнае дрэва з густой зялёнай кронай. Ствол абвівае вялікая змяя з буйной галавой і высунутым джалам. Скура яе пакрыта шэра-карычневай луской, пераліваецца блікамі. На паўночнай сцяне захавалася толькі адна кампазіцыя. На ёй пейзаж з дрэвамі каля вады, з правага боку на пазёме раскрытая кніга з нотамі, над якой быццам павіслі музычныя іпструменты — віяланчэль і труба. Роспісы вырашаны аб’ёмна, мадэліроўка святлоценявая. У кампазіцыях шмат святла. Колеравая гама складаецца з жоўта-карычневых, сіне-зялёных колераў з разнастайнымі адценнямі. Апошнім буйным цыклам, які мае вялікае значэнне для гісторыі беларускага манументальнага мастацтва, з’яўляецца роспіс царквы Раства багародзіцы ў Слаўгарадзе, створаны ў канцы XVIII ст. Царква, пабудаваная ў 1791 —1793 гг., уяўляе сабой цэнтрычны безапсідны храм, які мае васьмігранны купал. У яго архітэктуры 153. Пір у Сімяона-фарысея. Фразмент роспісу царквы Раства багародзіцы ў г. Слаўгарадзе Магілёўскай вобл. Канец XVIII ст. відавочныя рысы класіцызму22. Храм багата дэкарыраваны сюжэтным роспісам, які налічвае каля 60 сцэн 23. У размяшчэнні фрэсак і падборы сюжэтаў адчуваецца індывідуальнасць мастака і пазіцыя заказчыка дэкарацыі, а ў стылі яе выканання — моцны ўплыў свецкага мастацтва. Сюжэты часткова запазычаны са Старога і Новага запаветаў, часткова з’яўляюцца адвольнымі кампазіцыямі на словы малітваў і прытчаў. 22 Чантурня В. А. Архнтектурные памятннкн Белорусснн. С. 212. 23 Роспіс зараз знаходзіцца ў рэстаўрацыі, якую праводзяць СНРВМ Міяістэрства культуры БССР. На скляпеннях купала размешчана вялікая кампазіцыя «Цябе бога хвалім...» Сам купал займае даволі вялікую прастору: гэта квадрат са зрэзанымі вугламі, які ўверсе пераходзіць у сферычны сегмент. Цэнтр скляпення займае залаціста-жоўтае ззянне, у сярэдзіне якога лунае белакрылы анёл у белым адзенні, залітым блакітнымі рэфлексамі. Анёл ляціць уніз тварам і з яго рук спускаецца ўніз панікадзіла. Магутная постаць Саваофа размешчана ва ўсходняй частцы купала. Ён сядзіць на вялікай блакітнай сферы ў белым гімаціі, складкі якога раскіданы з маляўнічай хаатычнасцю. Ад яго струменіць містычнае белае святло, якім заліта і адзенне. У левай, адведзенай убок руцэ ён трымае скіпетр. Малюецяа выява Саваофа ў складаным ракурсе, знізу ўверх, таму яго буйны твар здаецца амаль квадратным, шыракаскулым, а лоб моцна скошаным. Над Саваофам у шэра-блакітных воблаках размешчаны херувімы. Насупраць Саваофа стаіць юнак з круглым тварам, у баявых даспехах і з паднятым вогненным мячом. Гэта архангел Міхаіл. На грудзях літы шэрасталёвы панцыр, аздоблены золатам, на галаве цяжкі шлем. Ён нібы дырыжыруе хорам анёлаў і херувімаў, якія падтрымліваюць ноты. Увесь жывапіс вытрыманы ў мажорнай гаме: ружова-вохрыстыя анёлы, піэра-белыя адзенні, блакітныя воблачкі ствараюць колеравы рытм, які ўзмацняецца вішнёва-чырвонымі, лілова-бэзавымі і гарчычна-аранжавымі танамі. Спалучэнне лёгка-празрыстых і насычаных цёмных колераў прыводзіць у рух тэту масу анёлаў. Яны нібы бясконца знаходзяцца ў палёце.